حه‌رفا بێ

ئالێعمران/ 180، نساء/ 37، ته‌و‌به/ 76، موحه‌ممه‌د/ 37 و 38، حه‌دید/ 57، له‌یل/ 8.

126- بدء - به‌دء: ده‌سپێک، ده‌سپێکرن. ژ ڤێ کووکێ 15 جارا هاتیه: ئه‌عراف/ 29، ته‌وبه/ 13، یوونس/ 4، 34، یووسف/ 12، ئه‌نبیاء/ 104، نه‌مل/ 64، عه‌نکه‌بووت/ 19، 20، رووم/ 11، 27، سه‌جده/ 7، سه‌با/ 49 و برووج/ 13.

127- بَدر- به‌در: له‌ز، له‌زکه‌تن، عه‌جه‌له، سورعه‌ت، هه‌لو په‌ل. ئه‌ڤێ که‌لیمێ گوره‌کی فاعلێ خوه مه‌عنێن جوور بجوور هه‌نه. موعجه‌مول وه‌سیط د‌بێژێ: بَدَرَ ( بَدْراً) الی الزرع: بکّرَ به‌اَول الزَمان. و - الأمر فلاناً و إلیه: عَجل اِلَیهِ، و - فلاناً بِالشیءِ: عاجَلَه. و - فُلاناً: سَبقهُ. بادَرَ إلَیهِ مُبادرةً و بِداراً: أسرَعَ. و- فُلاناً الغایة ، و اِلَیها: سَبَقَه‌ُ اِلَیها.

ده‌رحه‌ق مالێ زارووکێن یه‌تیم دا: « وَلاَ تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَن يَكْبَرُوا - و پێش مه زنبوونا واندا مالێ وا ب زێده‌گاڤی و له‌زو‌به‌ز نه‌خون - نساء/ 6».

به‌در: ناڤێ جهه‌کی یه ناڤبرا مه‌که‌ھ و مه‌دینا یێ دا، شه‌رێ مه‌شهوورێ به‌درێ ل هه‌ڤده‌ھێ ره‌مه‌زانا سالا دووێ هجری دا ل وێده‌رێ قه‌ومی یه. شه‌رڤانێن موسلمانا 313 و یێن قوره‌یش یا دوورا 1000 که‌سا ره دانه قه‌له‌مێ، ل وێ ده‌رێ ئه‌بوو جه‌هل و گه‌له‌ک دی ژ دوژمنێن ئسلامێ هاتن کوشتن.

د چه‌ند جهێن قورئانێ دا به‌حسا وێ هاتیه کرن و ل یێک جیێ دا ژی ناڤێ وێ ئانیه: «وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّهُ بِبَدْرٍ وَأَنتُمْ أَذِلَّةٌ - بێ شک‌ و شوبهه د به‌درێدا د حاله‌کی دا كو ھون شکه‌ستی بون ئاریکاریا هه‌وه کر: ئالێ عمران/ 123».

128- بَدع، به‌دع: چێکرنا بێ نموونه. « بَدَعه بدعاً: اخترعه لا علی مثال». راغب دبێژێ: ئبداع، چێکرنا تشته‌کی یه بێی هه‌بوونا تشته‌کی وه‌ک وێ کو لبه‌ر چێکربێ: حه‌دید/ 27. ئه‌حقاف/ 9. به‌قه‌ره/ 117. ئه‌نعام/ 101.

بدعه د‌ دین دا ئه‌وه مرووڤ تشته‌کی بناڤێ دین و بناڤێ خودێ و پێغه‌مبه‌ر (ص) کو سه‌رکانیا دینن ل دین زێده بکێ ئان ژێ کێم بکێ. ئه‌ڤ بدعه تشته‌کی حه‌رامه و ئه‌هلێ بدعێ جهێ وی ناڤ ئاگرێ جه‌هنه‌مێ دا یه: «کلّ بدعة ضلالة و کل ضلالة فی النار- هه‌ر بدعه‌یه‌ک ل رێ وندا بوونه و هه‌ر ل رێ وندا بوون د ناڤ ئاگردا یه».

لێبه‌لێ ژ هه‌ر نوو په‌یدابویێ را بدعه نایێ گووتن، و ئه‌گه‌ر بدعه ‌ژی ژێرا بێ گووتن هنه‌ک ژ وان بدعا عورفی نه و ئه‌گه‌ر گرێدان ب دین و شه‌ریعه‌ت‌ێ ڤه نه‌بێ زه‌ه‌ را وێ تنه. وه‌ک ڤێ چه‌ندێ کو پسکلێت پێشدا نه‌بی و پاشێ په‌یدا بوویه و هاتیه چێکرن، ئه‌ڤاهه ژ خوه بدعه ژێرا نایێ گووتن و ئه‌گه‌ر هنه‌ک بێژن بدعه‌ یه ‌ژی، بدعه‌یه‌کی نه‌گرێدایی یێ ب دینڤه یه و چێکرنا وێ نه ‌حه‌رامه، به‌لکی ژ به‌ر کو کارو بارێ خه‌لکێ پێ وێ رێڤه دچی ئه‌گه‌ر ئه‌م ب ڤی چاڤی به‌رێ خوه‌بدنێ خێر ژی تێدا هه‌یه: «اَحَبُ عِبادِ اللهِ اَنفَعُهُم لِعِبادِهِ». ئه‌ڤاهه مه‌فهوومێ حه‌دیسا پێغه‌مبه‌ره (ص) کو که‌ره‌م دکێ: خوه‌شدڤێ ترین به‌نده یێن خودێ لبال وی ئه‌وه یێ پتر فه‌یدێ بگهێنێ خه‌لکێ.

129- بدل- به‌دل، گوهه‌رین، ژ به‌رڤه‌ گرتن، دانینا تشته‌کی شوونا تشته‌ک دی ‌دا، گوهه‌راندن، گوهوورین، به‌ده‌ل‌کرن. سه‌ر گووتنا راغب د موفره‌داتێ دا «ئبدال، ته‌بدیل، ته‌به‌ددول و ئستبدال» هه‌می ب مه‌عنا بووری‌ نه.