حه‌رفا بێ

182- بوکم: ئه‌بکه‌م، لالێ زکماکی. بوکم، جه‌معا ئه‌بکه‌مێ یه. « وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً رَّجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ - خود‌ێ مسالا د‌و كه‌سا تێنێ كو یێک ژ ھه‌ردووکا لاله - نه‌حل/ 76». « صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ - که‌ر ولال و كوورن - به‌قه‌ره/ 18».

موفره‌دات دبێژێ: «ئه‌بکه‌م» ئه‌وه‌ یێ لال ژ دایکێ وه‌لدی بێ، « ئه‌خره‌س» ژ ھه‌می لالا ره ‌تێ گووتن، چ ژ ئه‌ولێ ولاده‌تێ ڤه ‌لال بێ و چ پشتی هنگێ لال بیبێ.

مه‌خسه‌د‌ ژ صومم و بوکمێ کو د ئایه‌تاده هاتیه‌ ئه‌وه کو گوهێ خوه‌ نادن حه‌قی یێ و ئه‌وێ ناینن سه‌ر زمان.

به‌رڤاژیێ، به‌قه‌ره/ 18 و 181 و ئه‌نعام/ 39 و ئه‌نفال/ 22 کو«صُم» پێشیا «بُکم» ێ ده‌ هاتیه، د ئایه‌تا 97 یا ئسراء دا « بُکم» پێشیا «صُم» ێ ده‌ هاتیه. د‌ه‌رحه‌ق ژ رێد‌ه‌ران: « وَنَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى وُجُوهِهِمْ عُمْيًا وَبُكْمًا وَصُمًّا مَّأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ - رووژا قیامه‌تێ ئه‌مێ وان لسه‌ر رویێ وان کووم بکین کو کوور و لال و که‌رن». جه‌نابێ قوره‌شی د قامووسا قورئانێ ده دبێژێ به‌لکی ئه‌ڤاهه ژ به‌ر ‌ڤێ بێ کو: مرووڤێ به‌لا سه‌ر ده تێ، جارا ئه‌ول به‌لایێ دبینێ، پاشێ پێ خه‌به‌رد‌انێ خه‌لكێ پێ د‌حه‌سێنێ و پاشێ گوهێ خوه ‌ددێ وی یێ ل ها وارا وی هاتی، و مرووڤێ ژ رێ د‌ه‌ركه‌تی ژ ھه‌رسێکا ژی مه‌حرووم و بێ به‌هره، چکو د دونیایێ ده ‌ژی نیشان و ئایه‌تێن حه‌ق نه‌ددیتان و نه‌دگووتان و په‌ی ناكه‌تان.

183- بکی، بوکاء: گری، گرین.

برایێن حه‌زره‌تێ یووسف، شه‌ڤ هاتن بال بابێ خوه، د حاله‌کیده کو دگریان (یبکون) یووسف/ 16». د‌ه‌رحه‌ق خود‌ێ د‌ا: « وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَأَبْكَى - هه‌ما براستی ئه‌وه‌ یێ دکه‌نێنێ و دگریێنێ - نه‌جم/ 43».

بوکی‌ی، جه‌معا «باکی» یه: «ئه‌وێن خودێ نعمه‌تا ھد‌ایه‌تێ ل وان کرین ب گریێ خوه‌ڤه سه‌جده دبن- خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا - مه‌ریه‌م/ 58.

د‌ه‌رحه‌ق وا یێن خوه‌ ھشتین پاش پێغه‌مبه‌رڤه‌ و نه‌چوویین جھاد‌ێ: «فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلاً وَلْيَبْكُوا كَثِيراً جَزَاء بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ - ڤێجا ژ به‌ر وێ یا بده‌ست ئێخستین وێ کێمه کی بکه‌نن (د دونیایێده) و پربگرین (د ئاخره‌تێده) - ته‌وبه/ 82»، ئه‌ڤ مه‌عنه گووره‌کی گووتنا ئه‌ل میزانێ یه کو « فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلاً وَلْيَبْكُوا » ئخبار زانیه د قالبێ ئه‌مرێ ده. چکو پێشیا وێده دبێژێ: « قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا».

ده‌رحه‌ق خه‌نقینا فرعه‌ون و فرعه‌ونیاندا: « فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ - ڤێجا عه‌سمان و عه‌رد سه‌ر وان نه‌گرین- دوخان/ 29»، ما عه‌رد‌ و عه‌سمان ژی سه‌ر هنه‌کا دگرین؟ ئه‌ڤ پرسیار بویه سه‌به‌ب كو هنه‌ک ژ موفه‌سسران که‌لیما «ئه‌هل» د ته‌قدیرێ ده بگرن. یانی: خه‌لکێ عه‌رد و عه‌سمانا سه‌ر وان نه‌گرین. هنه‌کان ژی گووتنه: ناڤ عه‌ره‌با ده د‌ه‌ما که‌سه‌ک قه‌نج و ب قه‌د‌ر بمرێ، دبێژن: عه‌رد و عه‌سمان ژێرا گری. ڤێ گووره‌کی مه‌فھوومێ ئایه‌تێ د‌بێ ئه‌ڤ کو: فرعه‌ون و فرعه‌ونێ، بێ قیمه‌ت بوون. گووتنێن د‌ی ژی ھه‌نه‌.

184- بَل، به‌ل: نه، به‌لکی، لێ، لێبه‌لێ؛ حه‌رفا ئضراب و ته‌داروکێ یه.