حه‌رفا بێ

دووریا زه‌مانی، د‌ه‌رحه‌ق قیامه‌تێ د‌ه‌: «إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا * وَنَرَاهُ قَرِيبًا - ئه‌و وێ دوور دبینن و ئه‌م وێ نێزیک دبینن - مه‌عارج/ 6- 7». رووژا قیامه‌تێ كو مرووڤ كار و عه‌مه‌لێ خوه‌ یێ خراب د‌بینێ: «تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا - خوه‌زیا وان ئه‌وه کو د ناڤبه‌ینا وی و وێ ده قووناخه‌ک دویرو درێژ هه‌بیا- ئالێ عمران/ 30».

دووریا عه‌قلی، زه‌حف نموونێن وێ ھه‌نه‌. ئه‌وێن كه‌تین كوفرێ و پێشی ل ریكا خود‌ێ گرتین: «ضَلُّوا ضَلاَلاً بَعِيدًا- ل رێ وندا بوونه وندابوونه‌ک دوورو درێژ - نساء/ 167». «وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِيدًا- و که‌سێ شریکا ژ خودێرا چێکێ ئه‌و ل رێ وندابوویه وندا بوونه‌ک دوور- نساك/ 116» ل رێ وندا بوونا دوور ب وێ مه‌لحه‌زێ کو هدایه‌تا وی که‌سی گه‌له‌ک دوور و ب زه‌حمه‌ته، کو ژێره تێ گووتن دویراتیا عه‌قلی.

168- ب‌ع‌ر، به‌عیر: ده‌ڤه، حێشتر. چ ده‌ڤا نێر و چ یا مێ، ژ ھه‌ردوکا را تێ گووتن، چه‌وا کو ژ یا نێر را «جه‌مه‌ل» و ژ یا مێ را « ناقه» تێ گووتن. ئه‌ڤ که‌لیمه دو جارا ته‌نێ د قورئانێ ده‌ هاتیه. یووسف/ 65 و 72.

169- بعض، به‌عض: پچ، هنه‌ک. ئه‌ڤ که‌لیمه د به‌رابه‌رێ « کولل - گشت» دا بکار تێ برن. «أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ - ما ڤێجا ھون ھنه‌ك ژ كتێبێ باوه‌ر د‌كن و ھنه‌كی ئنكار د‌كن؟- به‌قه‌ره/ 85». ئه‌ڤ كه‌لیمه‌ ب شكلێن موخته‌لف گه‌له‌ك جاران د‌ قورئانێ د‌ه‌ ھاتیه‌.

170- به‌عوضه: پێشو یا هویر. یێك جارێ د‌ قورئانێ د‌ه‌ ھاتیه‌: «إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا - به‌قه‌ره/ 26». گووتنه سه‌به‌بێ ناڤ د‌انینا ڤێ حه‌شه‌رێ ب «به‌عض - پچ» بچووک بوونا وێ یه.

171- بعل، به‌عل: شو، زه‌لامێ ژنێ، مێرێ ژنێ. ناڤێ پووته‌كی ل به‌عله‌به‌كێ ئان پووتێن عه‌ره‌بێن جاھلی.

ژنا حه‌زره‌تێ ئبراھیم: «قَالَتْ يَا وَيْلَتَى أَأَلِدُ وَأَنَا عَجُوزٌ وَهَـذَا بَعْلِي شَيْخًا - گووت: وه‌یلا ره‌به‌نێ! ما ئه‌زێ زاروو ببم، حالحاله‌ ئه‌ز ژ كاركه‌تیمه‌ و ئه‌ڤه‌ مێرێ من ژی پیره‌! - هوود/ 72».

ئه‌گه‌ر ژن ژ به‌رد‌انێ ئان حێچ بوونا مێري خوه‌ طرسھا بلا چ بكێ؟ « وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا - نساء/ 128».

بو‌عووله‌ت، جه‌معا‌ وێ یه. د‌ه‌رحه‌ق ژنێن ھاتین ته‌لاقد‌ان: «وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ - و مێرێن وان ژ زڤراند‌نا وان را موسته‌حه‌قترن - به‌قه‌ره/ 228». بلا ژن خه‌ملا خوه‌ ئه‌شكه‌ره‌ نه‌كن: «خێنجی ژ مێرێن خوه‌ره‌ و... إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء - »

به‌عل. راغب دبێژێ: عه‌ره‌با ژ مه‌عبوودێن خوه‌ را کو پێ وان خوه نێزیکێ خودا دکران دگووتان «به‌عل». هه‌روها دبێژێ: ئه‌و دارا مه‌زن بوویی و ره‌یێن خوه د عه‌ردێده کرین کو ئاڤێ تێرا خوه‌ ژ عه‌ردێ ده‌رتێنن، ژ به‌ر بلندیا وێ (استعلاء) ژێرا دبێژن «به‌عل». د عه‌ره‌بی ده کو ژ مێرێ ژنێ را دبێژن «به‌عل» ئه‌و ژی چێدبێ ئه‌ڤ مه‌عنا «ئستعلاء» و سه‌راتی یا مێر لسه‌ر ژنێ تێده هاتبێ مه‌لحه‌زه‌ کرن.