حه‌رفا بێ

2- ئه‌هلێ باشیێ و قه‌نجکار. د‌ه‌رحه‌ق خود‌ێ د‌ه‌: «إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ - براستی ئه‌وه خوه‌یێ قه‌نجی یا به‌رفره‌ھ و پر دلووڤان. طوور/ 28». د‌ه‌رحه‌ق حه‌زره‌تێ عیسا د‌ه‌: «وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا- و ئه‌ز قه‌نجکار کرم ژ ده‌یکا من را و ئه‌ز نه‌كرم زوورگو یێ به‌ختره‌ش- مه‌ر‌یه‌م/ 32».

3- قه‌نجی، باشی: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ- ما هوون خه‌لکێ ژ قه‌نجی یێ را های ددن و خوه ژ بیردکن، حالحاله‌ هوین کتێبێ دخوینن؟ گه‌لوو هوین نادن ئاقلێ خوه؟ - به‌قه‌ره/ 44».

موفره‌دات د‌بێژي: مه‌عنا « به‌رر - به‌ژ» به‌رفره‌ھی ژێ هاتیه فیهم کرن. نخوه‌ چکو به‌رفره‌ھی د به‌ژێ ده هه‌یه، ژ قه‌نجی یا به‌رفره‌ھ و زه‌حف ره «برر» و ژ وی یێ پر قه‌نجی یێ دکێ ره «به‌رر» هاتیه گووتن.

ئه‌برار و به‌ره‌ره: یێن قه‌نجکار: « إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ - براستی قه‌نجکار د ناڤ نعمه‌ت و خوه‌شیا د‌ا ‌نه. ئنفطار/ 13». « كِرَامٍ بَرَرَةٍ - هێژایی یێن قه‌نجکار - عه‌به‌سه/ 16».

139- بُروز، بورووز: ئه‌شکه‌ره‌بوون، خوه‌یهان، به‌رچاڤبوون.

به‌حسا تالووت و جالووت: « وَلَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ ... و ده‌ما که‌تن به‌راهیا جالووت و له‌شکه‌رێن وی - به‌قه‌ره/ 250». « يَوْمَ هُم بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِّمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ - رووژا کو ئه‌و ئه‌شکه‌ره‌نه ‌و دخوه‌یهێن، تشته‌ك ژ وان ژ خود‌ێ را ڤه‌شارتی نینه‌، وێ رووژێ حاكمییه‌ت یاكی یه‌؟- غافر/ 16».

ده‌ما «بورووز» پێ «إلی» و «مِن»ێ موته‌عه‌ددی ببێ، مه‌عنا ده‌رکه‌تنێ ددێ: «بَرَزا إلیه= ب ئالیێ ویڤه ده‌رکه‌ت». و «بَرَزَ مِن عِندِهِ = ژ بال وی ده‌رکه‌ت». پشتی شكه‌ستا صه‌حابا د‌ شه‌رێ ئوحود‌ێ د‌ا ھنه‌ك ژ وان د‌ه‌رحه‌ق خود‌ێ د‌ا گومانێن خراب و جاھلی كرن - وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ - ڤێجا خود‌ێ د‌بێژێ پێغه‌مبه‌رێ خوه‌: «بێژه‌ ئه‌گه‌ر ھون د‌ مالێن خوه‌د‌ا بونا ژی، که‌سێن مرن ژ وانرا هاتی نڤیساندن، موحه‌قه‌ق وێ ب ئالیێ جهێ کوشتنا خوه‌ڤه د‌ه‌ركه‌تان - قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ - ئالێ‌عمران/ 154». « وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ- ڤێجا ده‌ما‌ ژ بال ته ده‌رکه‌ڤن - نساء/ 81».

140- برزخ، به‌رزه‌خ: ناڤبر، تشتا کو بکه‌ڤێ ناڤبرا دو تشتا ده و ئه‌وا ژ ھه‌ڤ ڤه‌قه‌تێنێ، په‌رده، حائل. ژ عاله‌ما مرنێ را «به‌رزه‌خ» تێ گووتن چکو مرن وه‌ک په‌رده‌یه‌کی دکه‌ڤێ ناڤبرا ژیانا دونیایێ و ئاخره‌تێده «وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ- و پاش وانڤه ناڤبره‌ک - حائله‌ک، په‌رده‌یه‌ک، ڤاله‌هییه‌ک- هه‌یه حه‌تا رووژا ژ قه‌برا تێن راکرن - موئمنون/ 100». «بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا يَبْغِيَانِ- د ناڤبه‌ینا وان دو به‌حراده ناڤبره‌ک هه‌یه کو ژێ ده‌رباز نابن - ره‌حمان/ 20». « - وَهُوَ الَّذِي مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخًا وَحِجْرًا مَّحْجُورًا - فورقان/ 53». ھه‌ما سێ جاران ته‌نێ ھاتیه‌.

ده‌رحه‌ق عاله‌ما قه‌برێ - مرن و به‌رزه‌خێ - ده‌ کو عاله‌م و جهانه‌ک عه‌جێبه، و هه‌ر وها ژ چه‌وانیا ژیانا به‌رزه‌خی ره هوون د ته‌فسیرا ده دکارن بنێرن ته‌فسیرا ئایه‌تێن ده‌رحه‌ق مرن و قه‌برێ و رابینا ژ قه‌بران ده. نه‌خالصما ئایه‌تێن کو پێ که‌لیما «ته‌وه‌ففی: گرتن» ژ مرنێ خه‌به‌ردایین. و به‌قه‌ره/ 154، ئالێعمران/ 169- 171، یاسین/ 27 و غافر/ 46.

141- بَرَص، به‌ره‌ص: گرووتی، گروو بوون، پیسی، كووتی بوون. نه‌خوه‌شیه‌که ‌کو دبێ سه‌به‌بێ چێبوونا پنیێن سپی لسه‌ر چه‌رمێ به‌ده‌نێ. حه‌زره‌تێ عیسا: «وَأُبْرِئُ الأكْمَهَ والأَبْرَصَ - و ئه‌ز کوورێ زکماکی و یێ گروو شفا ددم - ئالێعمران/ 49». « وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ - مائد‌ه‌/ 110». د‌و جاران ته‌نێ ھاتیه‌.