ئه‌لف

پێ مساله‌کی ئه‌مێ ڤا هه‌ردو ئه‌جه‌لا‌ روونا‌هی بکین: مرووڤ موومه‌کی به‌رددیێ و دبێژێ وه‌ختێ هل بوون و قابلیه‌تا پێ بوونا ڤێ موومێ دو سعه‌ته (ئه‌جه‌ل و وه‌ختێ حه‌تمی و ڤه‌بریی)، لێ ئه‌گه‌ر سه‌به‌به‌ک وه‌ک بایێ ژ طه‌مراندنا ‌وێ را تنه‌بێ (ئه‌جه‌ل و وه‌ختێ بریار سه‌ر نه‌هاتی دایین و ب شه‌رته‌کیڤه‌ هاتی گرێدان). ڤێجا ئه‌گه‌ر پشتی یێک سعه‌تێ بایه‌ک ‌بێ ئان که‌سه‌ک لێ هلته‌قلی و مووم بکه‌ڤێ و بطه‌مرێ هنگێ تێ گووتن کو: هێجا وه‌ختێ وێ (ئه‌جه‌لێ وێ) یێ حه‌تمێ نه‌هاتی‌ طه‌مری. چکو ئه‌گه‌ر با نه‌هاتا ئان په‌حینه‌ک لێ نه‌که‌تا ئه‌و ماد‌دا ئاگر‌ پێ دکه‌ڤێ هێجا مابی و حه‌تا سعه‌ته‌ک دی ‌ژ‌ی دکاریا نه‌طه‌فێ و بطه‌یسێ. پێ ڤێ مسالێ مه‌سه‌لا ئه‌جه‌‌لێ مرووڤا ژی رووناهی دبێ کو مه‌سه‌له‌ن خودێ ئستعداد و قابلیه‌تا 80 سال ژیانێ دابێ مرووڤ، لێ ب شه‌رتێ کو نه‌خو‌ه‌شیا په‌نجه‌شێر و وه‌با یێ سه‌ردا نه‌یێ و د که‌نداله‌کی دا نه‌که‌ڤێ و د چه‌مه‌کی دا نه‌خه‌نقێ و ل بن بانێ ژ‌ به‌ر زه‌لزه‌لێ که‌تی‌دا نه‌فه‌طسێ و ژ ‌به‌ر زولم و نه‌حه‌قی یا ل‌ که‌سه‌کی ئان ل کوومه‌کی کری نه‌یێ کوشتن و... پشتی ڤا هه‌میان وێ عه‌مر‌ێ وی بگهێ «ئه‌جه‌لێ موسه‌مما و بریار سه‌ر هاتی دان» و ده‌ما‌ گها وی وه‌ختی ئێد‌ی پێش و پاش ژێرا نینه. نخوه چێدبێ کو خودێ ته‌عالا ژ ‌به‌ر‌ دینداری یێ ئان هنه‌ک کارێن قه‌نج و باش به‌لا ژ مرووڤ بدێ پاش و مرووڤ حه‌تا‌ وه‌ختێ ژ مرووڤ را هاتی ده‌ینان (ئه‌جه‌لێ موسه‌مما) بژی، هنگێ تێ گووتن کو ئه‌جه‌لێ وی درێژ بی. و چێدبێ ژی کو خودێ ژ به‌ر کارێن پیس و خراب و نه ئنسانی به‌لایێ سه‌ر مرووڤ‌دا بێنێ و ئان ژ‌ به‌ر نه‌کرنا هنه‌ک کارێن قه‌نج و به‌رکه‌تی به‌لایێ پاشدا نه‌دێ و مرووڤ ژ ناڤ بچێ و؛ هنگێ ژی تێ گووتن کو ئه‌جه‌لێ وی کورت و کن بی. یانی قاس قابلیه‌تا ژێرا هاتی ده‌ینان نه ‌ژیا و نه‌گها ئه‌جه‌لێ خوه یێ موسه‌مما.

٤ـ چره ئه‌جه‌ل نه‌کفشه؟ ده‌ر‌حه‌ق حکمه‌تا ڤێ چه‌ندێ دا کو که‌س نزانێ وێ که‌نگێ بمرێ و ئه‌جه‌ل و وه‌ختێ ژێره‌ هاتی ده‌ینان ژ وی را نه مه‌علوومه زه‌حف ئاخفتن چێبیه‌ و مومکنه یێك ‌ژ وان سه‌به‌با ئه‌ڤ بێ کو مرووڤ پێ خه‌بات و ڤیانا خوه بگهێ که‌مالا ئنسانی و پێ عه‌مه‌لێن خوه‌ یێن قه‌نج و باش و ئنسانی و خودایی بهشتێ ده‌س خوه‌ڤه بێنێ. ئه‌گه‌ر زه‌مانێ مرنی مه‌علووم و کفش بویا موکن بی گه‌له‌ک که‌سا چ خرابی یێن دلێ وی بخوه‌ستا بکران ب هێڤیا وی قاسی کو پێشیووکا مرنا خوه ‌دا ته‌وبه بکێ و بچێ بهشتێ. لێ وه‌ختێ مرنێ نه ‌مه‌علوومه و ئه‌ڤا هه دبێ سه‌به‌ب کو مرووڤ ژ کرناکارێ قه‌‌نج را بخه‌بتێ و خوه ژ نه‌باشی ‌یا ڤه‌دێ و پێ کار و خه‌باتێ خودێ ژ خوه رازی بکێ و ببێ لایقێ بهشتا وی یا پر نعمه‌ت.

ئه‌جه‌ل ب چق به‌رگێن خوه‌ڤه 55 جارا د قورئانێ دا هاتیه.

17ـ أجل. ئه‌جل. سه‌به‌ب و علله‌ت. یێك جارێ ته‌نێ د قورئانێ د‌ا هاتیه: «مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا... ژ ‌به‌ر وێ قه‌تلا به‌نی ئسرائیل... مائده/ 32». هاتیه گووتن کو ب سه‌ر (زه‌به‌ر ـ فه‌تحه‌) و جرا هه‌مزێ هه‌ر دو دورستن.

18ـ أحد. ئه‌حه‌د. ئه‌صلێ که‌لیمێ ژ «وحد»ێ هاتیه گرتن و ب ‌مه‌عنا ته‌ک و تنێ‌یه. ئه‌ڤ که‌لیمه ب دو شکلا بکار هاتیه: ئسم و صفه‌ت. د مه‌عنا صفه‌تینی یێ دا کو یانی ته‌ک و تنێ و بێ‌همبه‌ر، ژ زاتی خودایێ ته‌عالا تنێ را بکار هاتیه: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ـ بێژه: ئه‌و ‌خوداێی ته‌ک و بێ همبه‌ره. ئخلاص/ 1». د مو‌عجه‌مول وه‌سیطێ د‌ا هاتیه کو گووره‌کی سه‌ح کرنێ (سماعاً) د دو ‌جیا دا واحد و ئه‌حه‌د د رێزه‌کی‌ دا بکار هاتنه: یێک د وه‌صفێ ناڤێ خودا دا، تێ گووتن: «خودا یێ واحد و خودایێ ئه‌حه‌د» و خێنجی زاتێ باری ته‌عالا ب «ئه‌حه‌د»ێ وه‌صفێ وی نایێ دان، نایێ گووتن: «رجلٌ أحدٌ ـ ئان: دِرْهَمٌ أحَدٌ» و... جهێ دو‌وێ ژی د ره‌قه‌م وئێژمارێ دا، تێ گووتن: أحد ‌و عشرون و واحد و عشرون.

لێ ئه‌گه‌ر نه ب صفه‌تکی ئستفاده‌ ژێ بێ کرن به‌لکی ب شکلی ئسم و ناڤ بکار بێ برن هنگێ ب مه‌عنا ‌یێکی و یێك که‌سێ یه: «كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ»... ده‌ما مرنا ‌یێك ژ ‌هه‌و‌ه گه‌هشت. به‌قه‌ره/ 180

فه‌رقا «واحد» و «ئه‌حد»ێ د کاربرنا ئسمکی دا د وێ دا یه کو ئان تێ «ئضافه» کرن: «يَا أَبتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ. یووسوف/ 4» ئان ‌ژی د سیاقا نه‌فیێ دا یه کو فه‌یدا گشتی (عومووم) ێ بد‌ێ. « مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ.. ئه‌حزاب 40» و «..وَمَا هُم بِضَآرِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ.. به‌قه‌ره/ 102».

د قورئانێ دا ئه‌حه‌د ھه‌م «ئضافه» بویه بال «ضه‌میرا» ڤه: احدکم، احدکما، أحدنا، احدهم، احدهما. و هه‌م‌ ئسمێ ظاهر، هه‌م ژ‌ی بێ ئضافه‌ هاتیه.

إحدی، موئه‌ننه‌سێ «ئه‌حه‌د»ێ یه « قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَن يُصِيبَكُمُ اللّهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِندِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا.. ته‌و‌به/ 52».

19ـ أخذ. ئه‌خذ. گرتن، زه‌فت کرن. ئه‌لبه‌ت شکل و چه‌وانیا گرتنێ موخته‌لفه و ل هه‌ر جهه‌کی گرتن ب ئاوایه‌کی یه و موناسبێ وێ تشتێ و وی کاری: