ئه‌لف

چه‌ند نوکته:

1ـ گه‌لوو ئاد‌ه‌م ناڤێ شه‌خصه‌كی یه‌؟ ئه‌وێن دخازن بێژن «ئاده‌م» نه ناڤێ شه‌خصه ‌به‌لکی ناڤێ جنس و نه‌وعه، ژ: «..إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً ـ براستی ئه‌ز‌ێ خه‌لیفه‌کی د عه‌ردێ دا ده‌ینم. به‌قه‌ره/ 30» ئستفاده دکن و دبێژن موحه‌قه‌ق ‌مه‌خسه‌د ژ «خه‌لیفه» نه ‌شه‌خصێ ئاده‌مه به‌لکی ‌ئنسانه. نخوه «ئاده‌م» یانی مرووڤ نه‌ یانی ئه‌و شه‌خصێ کفش.

ئه‌عراف/ ١١ ژی د‌بێژێ: «وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلآئِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ ـ بێ شک مه‌ ھوون ئافراند‌ین و شكل و صووره‌ت د‌ا ھه‌وه‌ و پێره‌ مه‌ گووت مه‌لائیکه‌تا ژ ئاده‌م را سه‌جده ببن». دبێژن: ضه‌میرا «کُم ـ هوون» کو پێشیا فه‌ر‌مانا سه‌جدا ژ ئاده‌م را هاتیه، نیشان ددێ کو «ئاده‌م» ناڤێ شه‌خص نینه به‌لکی وه‌ک «مرووڤ ـ ئنسان» ناڤێ جنسه.

لێبه‌لێ ئه‌ڤ ئستفادا هه ‌پێ نێرینا ده‌واما ئایه‌تا، نه ‌د جیدا یه و وه‌ک چه‌وا هه‌ما ‌هه‌ما هه‌می زانایا گووتی عه‌له‌مه و ناڤێ شه‌خصێ ئه‌و‌له کو خودا خولقاندی ژ ‌خێنجی ڤێ ژی رستا: «أنت و زه‌وجک ـ تو و جووتا ته ـ به‌قه‌ره/ 35 و ئه‌عراف/ 19 و...» و ضه‌میرا «ته‌سنیه کو ژ دو که‌سا دئاخڤێ» و «أبویکم ـ دێ و بابێ هه‌و‌ه» د سووره‌تێ ئه‌عراف/ 27 و... دا و هه‌ر وها «.. خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيراً وَنِسَاء... نساء/ 1» هه‌می ‌نیشان ددن کو ئاده‌م ناڤێ شه‌خص بویه و ‌ئه‌وی هه‌ڤژینه‌ک هه‌بیه‌ و ژن و مێر ژ وا هه‌ردوکا زێده بوونه و روێ عه‌ردێ ته‌ژ‌ی کرنه.

2ـ ئافراندنا ئاده‌م: بێ شوبهه‌ مرووڤێ ئه‌ول (ئاده‌م) ژ‌ ئاخێ چێبیه و د په‌ی را ژی نه‌سل و زوریه‌تا وی ب رێکا زه‌واجێ ڤه زێده بوویه. بنێرن ئایه‌تێن ژێری: سه‌جده/ 7ـ 9 و صافات‌/ 11. و صاد/ 71 و 82 و ئسراء/ 61 و حجر/ 26ـ 29 و حه‌ج/ 5 و که‌هف/ 37 و رووم/ 20 و فاطر/ 11 و غافر/ 67 و ئالێ عمران/ 59 و نیساء/ 1 و ئه‌نعام/ 98 و زومه‌ر/ 6

حه‌د‌یس ژی ڤێ ده‌رحه‌قێ دا زه‌حفن. د خوطبا ئه‌و‌ل یا نه‌هجول به‌لاغێ دا ژی د به‌حسا چێکرنا ئاده‌م دا (س) ئه‌ڤ مه‌سه‌له رووناهی بویه (ثم جمع الله سبحانه من حزن الأرض...).

3ـ زێده بوونا زارووکێن ئاده‌م: ده‌رحه‌ق زێده بوونا زارووکێن ئاده‌م دا ژی گه‌له‌ک گووتن هه‌نه لێ کورتێ گووتنێ ئه‌ڤه کو‌ئه‌شکه‌ره‌یێ قورئانێ نیشان ددێ خێجی ئاده‌م و هه‌ڤژینا وی تشته‌ك دی ‌د زێده بوونا مرووڤا دا تنه‌بیه «.. وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيراً وَنِسَاء.. ـ نساء/ 1» ژ زانیه‌ک‌ زه‌حفتر را بنێرن ته‌فسیرا‌ ئه‌لمیزان.

26ـ أداء. ئه‌داء. ئه‌داکرن، دان و گهاندن، پێک ئانین. راغب، ب ‌مه‌عنا دانا حه‌ق ب ‌ته‌مامی د یێک جارێ ‌دا زانیه. د قورئانێ دا ب ‌مه‌عنا دانا حه‌ق و زڤراندنا ئه‌مانه‌ت بکار هاتیه. «إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤدُّوا الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ ـ براستی خودێ ئه‌مرێ هه‌وه دکێ کو هوون ئه‌مانه‌تێ خه‌لکێ بدن وان... نساء/ 58» و بنێرن: به‌قه‌ره/ 178، 283، ئالێ عمران/ 75 و «دوخان/ ١٨ ـ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ».

27ـ إذْ. ئذ. ده‌ما، هنگێ کو. زه‌رفێ زه‌مانێ بووری ‌یه و ژ یا ده‌ربازبویی خه‌به‌ر ددێ؛ «وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ.. ـ و ده‌ما (هنگێ کو، وه‌ختێ کو) مه‌ سووز ژ به‌نی ئسرائیل سطاندی... به‌قه‌ره/ 83». راغب: خێبخی وه‌ختێ «ما» لێ زێده ببێ (ئذما) مه‌عنا شه‌رطێ نادێ.

28ـ إذا. ئذا. ده‌ما (وها ببێ) زه‌رفێ ره‌مانێ هێژبێ ‌یه و ژ داهاتێ خه‌به‌ر ددێ: «إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ ـ ده‌ما ‌عه‌سمان شه‌ق ببێ (بکه‌لشێ). ئنشقاق/ 1». جارنا د «إذا» یێ دا مه‌عنا شه‌رطێ هه‌یه، د ڤی حالی دا دکه‌ڤێ سه‌ر سه‌رێ «جوملا فعلیه‌» جارنا ژی حه‌رفا «موفاجات»ه‌ ب مه‌عنا ژ نشکێڤه، د گاڤێدا، هه‌ما هنگێ و د جیدا. ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ بێ تێ سه‌ر «جوملا ئسمی» و نه‌موحتاجێ جه‌وابێ یه. وه‌ک: «.. إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ ـ ژ نشکێ ڤه (دگاڤێد‌ا) بێ هێڤی دبن. روروم/ 36».