ئه‌لف

هنه‌کا گووتیه: جه‌معا «ئه‌خ» ب مه‌‌عنا برایێ حه‌قیقی «إخوة»ه‌ و جه‌معا «ئه‌خ» ب مه‌عنا براده‌ر و هه‌ڤال «إخوان»ه. لێبه‌لێ د دو جیادا (نوور/ 31 و ئه‌حزاب/ 55 ـ مه‌سه‌لا مه‌حره‌میه‌تێ) جه‌معا‌ «ئه‌خ»ێ حه‌قیقی «ئخوان» هاتیه و ژ بوونا براتی یا دینی ژی «ئخوه» بکار هاتیه (حوجورات/ 10). ڤێ گووره‌کی هه‌ردو‌ جه‌معێن «ئه‌خ»ێ نه. تشتا هه‌یی ئه‌ڤه کو ل هه‌می جهێن قورئانێ دا (خێجی حوجورات/ 10 ئه‌و ژی ژ به‌ر ‌وێ چه‌ندێ یه کو ئایه‌ت و روایه‌ت، ئه‌وا برایێن حه‌قیقی حه‌ساب دکن) ژ ‌بوونا برایێن حه‌قیقی جه‌معا «إخوة» هاتیه. وه‌ک: نساء/ 11 و 176. یووسوف/ 5 و 7 و 58 و 100. لێبه‌لێ «إخوان» ژ برایێ حه‌قیقی و نه‌ حه‌قیقی را هاتیه.

23 ـ أخت (أخو) ئوخت. موئه‌ننه‌سێ «ئه‌خ»ێ یه. خوشك، خویشک، خوهک، همبه‌ر (نَظیر، وه‌ك ھه‌ڤ، مسل) یێك وه‌ک ‌وێ. جه‌معا وێ «ئه‌خه‌وات»ه‌ ـ نساء/ 23. مه‌عنا‌وێ یا ئه‌صلی خوشکا حه‌قیقی یه ‌و د جیێن دی‌ دا مه‌جازه. ل قورئانا پیرووز دا ب هه‌ر‌دو مه‌عنا ژی ‌هاتیه. ب مه‌عنا حه‌قیقی: «وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ.. ئه‌وێ مری برا ئان خوشک هه‌بێ.. نساء/ 12». ب مه‌عنا همبه‌ر و تشته‌ک وه‌ک خوه‌: «كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيهَا جَمِيعًا.. چقاس كوومه‌ك بکه‌ڤێ د جه‌هنه‌مێ دا له‌عنه‌تێ ل كوومه‌ك وه‌ک خوه‌ دکێ.. ئه‌عراف/ 38» هه‌ر وها ئایه‌تا 48 یا سووره‌تێ زوخروف.

د قورئانێ دا که‌لیما «ئوخت» ب مه‌عنا حه‌قیقی ناڤ ‌سێ به‌حسا دا‌ هاتیه:

 1Ù€ به‌حسا ‌مه‌حره‌م Ùˆ نه مه‌حره‌می Ùˆ زه‌واج Ùˆ بنه‌مال Ùˆ ناموسێ. وه‌ک ئایه‌تێن: «... وَبَنَاتُ الأُخْتِ...وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ.. نساء/ 23. يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ.. مه‌ریه‌م/ 28. وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ... نور/ 31 Ùˆ 61 Ù€ لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ... Ùˆ ئه‌حزاب/ 55».

2ـ ئرس و میرات: «وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ.. نساء/ 12 و: يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ... 176».

3ـ به‌حسا سیاسی و کوومه‌لایه‌تی: «إِذْ تَمْشِي أُخْتُكَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى مَن يَكْفُلُهُ.. طاها/ 40»، «وَقَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّيهِ فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ.. قه‌صه‌ص/ 11».

«اُخت» چار جارا، « أختك ، أخته ، أختین» یێک جارێ، «اُختها» دو جاران و «أخواتکم» سێ جاران د قورئانێ دا هاتیه.

«أخت یوشع» کنایه ‌یه ژ رووژێ.

24ـ إدّ (‌ادد)؛ ئدد. کارێ پر پیس و کرێت و نه‌باش. یێك جارێ د قورئانێ دا هاتیه. «لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئًا إِدًّا ـ مه‌ر‌یه‌م/ 89».

25 ـ آدم. ئاده‌م. هه‌ما بێژه هه‌می موفه‌سسر و ئه‌هلێ لوغه‌ت ئه‌و ناڤێ که‌سه‌کی زانینه‌ لێ هنه‌کا ‌ئه‌و «نه‌و‌ع و جنس» زانینه، وه‌ک که‌لیما ‌ئنسان و به‌شه‌ر حه‌ساب کرنه. ئه‌ڤ که‌لیمه نه ‌عه‌ره‌بی یه و پاشێ که‌تیه ناڤ زمانێ عه‌ره‌بی دا. که‌لیما «ئاده‌م» بیست و پێنج جارا د ‌قورئانێ دا ده‌رباز‌ دبێ و 8 جارا دگه‌ل كه‌لیما «به‌نی» بکار هاتیه.