ئه‌لف

3ـ ئه‌صلێ وێ «ئالێ یاسین»ه، یاسین ناڤێ پێغه‌مبه‌ره (ص) و ئالێ یاسین یانی ئالێ موحه‌ممه‌د (ص).

هنه‌ك‌ ژ موفه‌سسر و موحه‌دسان ئه‌ڤ گووتنا سسێ گووتنه. ئبن حه‌جه‌ر د کتێبا «صه‌واعقول موحرقه» دا ئه‌ڤ ئایه‌ت د ناڤ ئایه‌تێن سه‌راتی یا ئه‌هلێ به‌یتێ دا (ئایه‌تا ٣‌) ئێژمارتی یه. ته‌فسیرا ئبن که‌سیر و به‌یضاوی ژی ژ ڤێ چه‌ندێ خه‌به‌ردانه. لێبه‌لێ سیاق و پێڤه‌چوونا ئایه‌تان پتر ئاریکارێ یێک ژ دو گووتنێن ئه‌ولن.

جه‌نابێ شه‌عرانی د بنپه‌رێ ته‌فسیرا مه‌جمه‌عول به‌یان دا (صاففات/ 130) دبێژێ: د هه‌می قورئانا دا ئه‌ڤ که‌لیمه ب شکلێ «ئل یاسین» هاتیه نڤیسن، ل سه‌ر هه‌ڤ و بهه‌ڤه «ئلیاسین» نه نڤیسینه. و دخازێ ‌ڤێ بکێ ده‌لیل کو «ئال یاسین»ه، یانی ئالێ پێغه‌مبه‌ر (ص).

71ـ أمت، ئه‌مت. بلندی، جهێ بلند. قامووس د‌بێژێ: ئه‌مت، یانی جهێن بلند، گرکێن بچووک، نڤزی و بلندی و ئختلافا د تشته‌كی دا. یێک جارێ تنێ د قورئانێ دا هاتیه. ئه‌ل مونجد‌ێ یێک ژ مه‌عنایێن وێ زه‌عف و سستی زانیه‌: «لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا ـ تو د وێ دا خوه‌هری و سستی ‌یێ نابینی ـ طاها/ 107».

72ـ أَمَد‌، ئه‌مه‌‌د. وه‌خت، زه‌مان، مودده‌ت. جه‌معا وێ «ئاماد»ه. فه‌رقا وێ گه‌ل «ئه‌به‌د»ێ ئه‌و‌ه کو «ئه‌به‌د» ب مه‌عنا زه‌مانێ بێ سنووره، لێ «ئه‌مه‌د» وه‌ختێ وێ سنووردار ونه‌دیاره. و فه‌رقا وێ گه‌ل «زه‌مان» ژی ئه‌و‌ه کو«ئه‌مه‌د» پێ به‌ر چاڤ گرتنا ئاخرێ مودده‌ته، لێ ئه‌ول و ئاخر ل زه‌مان دا نه ‌به‌رچاڤه. جاره‌کی «ئه‌مه‌د» و سێ جارا «ئه‌مه‌داً» د قورئانێ دا هاتیه: ئالێ عمران/ 30، که‌هف/ 12 ، حه‌دید/ 16. جن/ 25.

73ـ أم‌ر، أمر، ئه‌مر. ب دو مه‌عنان هاتیه، 1ـ فه‌رمان، ده‌ستور دان، به‌رڤاژیێ نه‌هیێ. 2ـ کاروبار، تشت. ب هه‌ردو مه‌عنا د قورئانێ د‌ا هاتیه. د مه‌عنا ئه‌ول دا، وه‌ک: « كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ـ ئالێ عمران/ 110». «.. قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَىَ وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ ـ ئه‌نعام/ 71»، « قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ .. ـ ئه‌عراف/ 29»، «إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاء ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ـ نه‌حل/ 90» «وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ .. مه‌ر‌یه‌م/ 55» و...

د مه‌عنا دووێ د‌ا: «وَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ ـ ده‌ما کاره‌کی (تشته‌کی) ئراده‌بکێ... به‌قه‌ره/ 117» «لَيْسَ لَكَ مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذَّبَهُمْ فَإِنَّهُمْ ظَالِمُونَ ـ چ تشت لسه‌ر ته‌نینه... ـ ئالێ عمران/ 128» «وَقُضِيَ الأَمْرُ وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ.. ـ به‌قه‌ره/ 210»، «.. وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ ـ و دکارو بارا دا (د مه‌سه‌له ‌و تشتا دا) گه‌ل وا مه‌شوره‌ت بکه ـ ئالێ عمران/ 159».

ئه‌مماره، مو بالغه‌یه د‌ ئه‌مر و فه‌رمانێ دا: «وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ.. – ئه‌ز خوه‌ به‌ری ناكم، براستی نه‌فس پر فه‌رمانا خرابی یێ ددێ ئللا كو خود‌ایێ من ره‌حم بكێ.. یووسوف/ 53».

ئولی الأمر، خوه‌یێ کار، ئه‌وێ کار و شوولێ دین و رێڤه برنا موسلمانا ب هێڤیێ ڤه. ئولول ئه‌مر، دو جارا د قورئانێ دا هاتیه، نساء/ 59 و 83. ده‌رحه‌ق ئولول ئه‌مر دا کانی کی یه، ئختلافه‌ک‌ مه‌زن هه‌یه، به‌رێ خوه‌بدن کتبێن «که‌لامی» و ته‌فسیرا ئایه‌تا: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ ..ـ نسا/ 59».

74ـ إمر، ئمر. نه‌باش، نه‌خوه‌ش، نه ‌مه‌قبوول، کرێت، عه‌جێب. یێك جارێ د مه‌سه‌لا هه‌ڤسه‌فه‌‌ری یا حه‌زره‌تێ مووسا (س) گه‌ل وی عه‌بدێ قه‌نج و زانا (خضر ـ س) د‌ا کو گه‌می کون کر، هاتیه: «.. قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا ـ که‌هف/ 71.