ئه‌لف

خوه‌یێ ئه‌ل منارێ (ته‌فسیرا نساء/ 117) ژ ده‌ڤێ سه‌یدایێ خوه ‌دگێرێ کو: چکو مری زه‌عێف و نه‌کارن (کارین و قودره‌ت ژ وان هاتیه گرتن و نکارن تشته‌کی بکن) عه‌ره‌ب که‌لیما «إناث» ژ وان را بکار تینن.

أنثی، ئونثا، مێ، به‌رڤاژیێ نێر، هه‌م ژ مرووڤا را بکار هاتیه (نه‌حل/ 97، ئالێ عمران/ 95، نساء/ 124 و...) هه‌م ژ خێنجی مرووڤا را (فوصصله‌ت/ 47، ره‌عد/ 8. هه‌م د‌اگرێ «مێ» یا مرووڤا یه و هه‌م «‌مێ» یێن غه‌یرێ مرووڤان).

اُنثَیَیْن، ته‌ئنیسا وێ یه: (نساء/ 11، 176. ئه‌نعام/ 143، 144).

« إِن يَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثًا ـ شوونا وی دا خێنجی ژ هنه‌ک ته‌ئسیر لێ بوویی یا (مونفه‌علان) ناخازن... نساء/ 117».

قامووسا قورئانێ ژ کتێبا «ئاغاز و ئه‌نجامێ جهان، روپه‌رێ 138 ـ 140» گووتنه‌کی نه‌قل دکێ چکو من ل جییه‌ک ‌دی نه‌دیتی یه ئه‌ز هه‌وه خوینه ران ژ کورتێ وێ بێ به‌هر نه‌هێلم. د ‌مه‌عنا «إناث» دا دبێژێ: خوه‌یێ صفه‌تێن «ئه‌حه‌د و صه‌مه‌د و له‌م یه‌لد و له‌م یووله‌د (نه ‌ژێ چێبیه و نه‌ ئه‌و ژ تشته‌كی چێبیه) هه‌ما هه‌ر خودا تنێ یه». نخوه خێنجی خودا هه‌می تشت و هه‌می که‌س«یه‌لد و یووله‌دن» ڤێ گوره‌کی ب ئاوایه‌ك طاری و نه کفش «مێ»ییتی گه‌ل وا هه‌یه، نه ‌ژنن، لێ «مێ نه» چکو تشت ژ وا زێده دبن.

86ـ أنس، اُنس، ئونس. به‌رڤاژیێ طرس و بزدهانێ، دل فره‌هی و دل رحه‌تی، ئولفه‌ت، سوکوون و رحه‌تی.

ئستیناس، طه‌له‌ب و خوه‌ستنا دلرحه‌تی و ئولفه‌تێ و ژ ناڤ برنا طرسێ یه. د «مه‌جمه‌عێ» دا هاتیه کو پێغه‌مبه‌ر (ص) که‌ره‌م کر: ئستیناس ئه‌وه مروڤ بێژێ: سبحان الله، الحمدلله، الله اکبر؛ و بێ ده‌نگ نه‌بێ وخوه‌ بکووخێنێ وسه‌لامێ بدێ ئه‌هلێ مالێ.

آنَسَ، ب مه‌عنا دیتن و پێ حه‌سان زانینه‌: «آنَسَ ناراً ـ ئاگره ک دیت و پێ حه‌سها». حه فت جاران د قورئانێ دا هاتیه، چار جادان د قصه‌تا حه‌زره‌تێ مووسا دا (طاها/ 10، نه‌مل/ 7، قه‌صه‌ص/ 29) جاره‌كی د به‌حسا یه‌تیمداری یێ دا (نساء/ 6) دو جارا ژی د به‌حسا ئادابێن کوومه‌لایه‌تی دا: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ـ نوور/ 27» «.. إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ.. ئه‌حزاب/ 53».

87ـ إنس، ئنس. مرووڤ ، به‌شه‌ر، به‌نی ئاده‌م. ئنسان.

إنسی، یێک ژ مرووڤان (مه‌ر‌یه‌م/ 26) یێک جارێ تنێ هاتیه.