ئه‌لف

هنه‌کا ژ ئه‌هلێ ته‌فسیرێ گووتنه: ئستنائا د‌ ئایه‌تا «إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ.. مومته‌حنه‌/ ٤» ژ «أسوة حسنة» یێ یه‌. هنگێ مه‌عنه دبێ ئه‌ڤ کو: ئبراهیم ژ هه‌وه‌را نموونا پێچوونێ یه؛ په‌ی هه‌رن، خێنجی (ئللا) د مه‌سه‌لا دوعا کرنا ژ بابێ خوه ‌را (د ڤێ مه‌سه‌لێ دا ژ هه‌وه‌ره نه نمونه یه و گوهێ خوه نه‌دنێ و لپه‌ی نه‌چن)، چکو ئه‌و دوعا کرن ژ به‌ر سووزه‌کی بی کو دابی یێ و مه‌جبوور بی سووزا خوه پێک بێنێ و ئه‌گه‌ر سووز نه‌دابیا یێ دوعا ژێرا نه‌دکرا (حه‌چوه‌کو حاشا گووتنه‌ک‌ ژ ده‌ڤێ وی په‌کها بێ و ژ به‌ر وێ مه‌جبوورێ دوعا کرنێ بووبێ)!

لێ ته‌حقیق و لێکوولینا د‌ مه‌سه‌لێ دا نیشان ددێ کو: «إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ» ئستسنا بوویه ژ وێ یا ئایه‌ت ده‌لاله‌ت دکێ سه‌ر، یانی: مُستثنی مِنْهُ نه «أسوة»ه. (ب ڤێ مه‌عنێ كو: إِنَّا بُرَاء مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ. کو ب سێ تشتا خوه ژ وا به‌ری دکن: 1ـ موخالفه‌تا عه‌مه‌لی و ب کریار دگه‌ل شریک چێکرنا وان (كَفَرْنَا بِكُمْ)، 2ـ دوژمنی و نه‌حه‌زی یا ب دل (الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء)، 3ـ و ده‌وام دانا وێ کو ئه‌و لسه‌ر شرکا خوه بن (حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ)، مستثنی مِنْهُ یه، نه ـ أسوة). ڤێ گووره‌کێ مه‌عنه و مه‌فهوومێ ئایه‌تێ دبێ ئه‌ڤ کو: ئبراهیم د ڤا دو مه‌سه‌لا دا ژ هه‌وه را نموونه و ئوسوه‌یه و پێ هه‌رن: 1ـ د خوه به‌ری کرن و دوژمنی یا گه‌ل موشرکا دا، 2ـ د وێ چه‌ندێ دا کو ئه‌ڤ دوورکه‌تن و دوژمنی هه‌ده‌فێ ب هه‌وه ‌نه‌دێ ژ بیر کرن کو ئیدی هون خه‌لکێ گازی نه‌کن ژ حه‌قی یێ را و ژ هدایه‌تا وا را دوعا نه‌کن؛ یانی: هه‌م‌ د خوه به‌ری کرن و دوژمنیا موشرکا دا هه‌م ژی د دوعا کرن و ژ ‌خودێ خوه‌ستنا هدایه‌تا وا را ئبراهیم (س) ژ هه‌وه‌ره نموونا پێ چوونێ یه.

گه‌ره‌که ئه‌ڤ ژی بێ گووتن کو به‌حسا ڤا ئایه‌تا به‌حسا حه‌ز کرن و حه‌ز نه‌کرنا دوژمنێن خودێ یه کو خودێ د ئایه‌تا یێكێ یا سوورتی مومته‌حنه د‌ا نه‌هی دکێ ژ په‌ی که‌تن و حه‌ژێ کرنا دوژمنێن خودێ، نه‌کو ‌ئێدی ئه‌ڤ دوژمنی و کین ببێ سه‌به‌ب کو ئه‌و نه‌یێن گازی کرن ژ هدایه‌تێ را: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ... ».

ئه‌م دکارن وها ژی بێژن کو ئه‌ڤ ئایه‌تێن هه ‌رێکا خه‌باتا دورست ژ سه‌ر خستنا حه‌قی ‌یێ را نیشا مه ‌دکن، کو‌ گه‌ره‌که خه‌بات ب شکلێ خه‌باتا پێغه‌مبه‌ران (ص) بێ؛ د ڤێ مه‌سه‌لێ دا هون پێ وا‌ هه‌رن، بنێرن ئه‌وا د زه‌مان و شه‌رط و مه‌رجێن مو‌خته‌لف دا چه‌وا عه‌مه‌ل کرنه و خه‌بتینه، هوون ژی وه‌لێ بخه‌بتن و د چ حالا دا هه‌ده‌ف و ئامانجا خوه یا ئه‌صلی کو رێ راست کرن و گازیا بال حه‌قی و باشی و خوه‌شی و قه‌نجی یێ ڤه‌یه‌ ژبیر نه‌كن و بلا دوژمنی یا ب ده‌ست و دل یا هه‌وه ئه‌ڤێ هه‌ده‌ف و ئامانجێ ژبیرا هه‌وه نه‌بێ.

به‌حسا ئازه‌ر، کو ژێ هات ئاخفتن ته‌قریرا ده‌رسه‌کی بی ژ ده‌هان ده‌رسێن ته‌فسیری یێن باب وسه‌یدایێ فکر بلند و نوکته بینێ من، عه‌للامه‌‌یێ مه‌زن و خوه‌یێ که‌رامه‌تێن زه‌حفی و ئه‌شکه‌ره، حه‌زره‌تێ سه‌ید مه‌لا خه‌لیلێ حوسه‌ینی یێ کوردی یێ بوهتی یێ کێڤه‌ری یێ (عه‌شیرا وی یه) ئێرسی یێ (گوندێ وی) قومی (جهێ هجره‌تا وی یا پاشین) ؛ ئه‌بول موهاجرین، کو پشتی هجره‌ته‌ک دوور و درێژ هێلینا ئه‌هلێ به‌یتێ « قُم» کریه جهێ سه‌کنا خوه و د رووژا شه‌هید بوونا صادقێ ئالێ موحه‌ممه‌د دا (ص) سالا **ه. ق به‌را‌به‌رێ **میلادی د ته‌مه‌نێ **سالیێ دا ل وێده‌رێ وه‌فات کریه و هاتیه ڤه‌شارتن (قدّس الله نفسه الزکیة).

39ـ (أزز) أزّ. ئه‌ززه. قه‌لقاندن، هه‌ججاندن، هه‌ژاندنا دژوار، هلێخستن، ژ رێ ده‌رانین، خراندن، ته‌حریک. «أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا ـ مه‌ر‌یه‌م/ 83». ھه‌ما یێک جارێ تنێ د قورئانێ دا هاتیه.

40ـ اَزِف. ئه‌زِفه. نێزیک بو، «أزِف الرجلُ: مێرک بله‌ز که‌ت و – الجرحُ، برین که‌وها و ساخ ‌بی. ئه‌زه‌فه، ب مه‌عنا ته‌نگاڤی و ژیانا نه‌خوه‌‌ش ژی هاتیه. «آزفة»: رووژا قیامه‌تێ، ب مولاحه‌زا کو طه‌نگاڤی و نه‌خوه‌شی تێدا هه‌یه. «أَزِفَتْ الْآزِفَةُ ـ قیامه‌ت (رووژا طه‌نگاڤی و نه‌خوه‌شیێ) نێزیک بی ـ نه‌جم/ 57». و «وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ ـ ئه‌وا ‌ژ رووژا ته‌نگی‌یێ (ئان: نێزیک بویی؛ رووژا قیامه‌تێ) بطرسینه ـ غافر/ 18». ده‌واما ئایه‌تێ حه‌چو‌ه‌کو «ئازفه‌» یێ مه‌عنه دکێ، ڤێ گووره‌کێ مه‌عنا رووژا ته‌نگاڤی یێ ل من خوه‌شتر تێ. د‌ه‌واما ئایه‌تێ ئه‌ڤه: إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ كَاظِمِينَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَلَا شَفِيعٍ يُطَاعُ ـ هنگێ کو دل ژ که‌ربا دگهێن گه‌ریا، ژ زالمارا نه دووسته‌ک هه‌یه نه ‌ژی مه‌هده‌رکا‌ره‌ک کو مه‌هده‌را وی بێت گوهدان.

ئه‌ڤ که‌لیمه ھه‌ما د ڤا دو ئایه‌تا دا هاتیه.

41ـ أسر. ئه‌سر. گرێدان، زێندان کرن، موشکل چێکرن. أُسرة: عه‌شیر و ئه‌هلێ مالا مرووڤ کو ب ویڤه گرێدایی نه و کوومه‌ک کو ب ئاوایه‌کی پێکڤه هاتبن گرێدان. أسَرالبَول: میز زێندان بی و پێش لێ هات گرتن. وه‌لێ خویا دکێ کو مه‌عنا وێ یا هه‌می مه‌عنه یێن دی دخوه دا گرتین، گرێدانه. ژ ئێسیر را ئه‌سیر تێ گووتن چکو گرێدایی یه، « اُساری و أسَراء» جه‌معا وێیه. د ئایه‌تێن: به‌قه‌ره/ 85، ئه‌نفال/ 67 ، 70، ئه‌حزاب/ 26، ئنسان/ 8، دا ب مه‌عنا گرتی و ئه‌سیره. د ئایه‌تا 28 یا سووره‌تێ ئنسان دا ژی ب مه‌عنا گرێدانێن دبه‌ده‌نا ئنسان دانه (مه‌فاصل): «نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ ـ براستی مه ‌ئه‌و خولقاند‌نه و گرێدانێن وا قاھیم کرنه».

ژ ڤێ ماد‌د‌ێ شه‌ش جاران د‌ قورئانێ د‌ا ھاتیه‌.