ئه‌لف

37ـ أزر. ئه‌زر. هێز و قووه‌ت، پشت: «اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي ـ ب ھاروون سه‌ر هێز و قووه‌تا منڤه زێده بکه. طاها/ 31». « مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ ... كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ ـ وه‌ک چاندناهیه‌‌کی ‌یه کو سه‌رکێ خوه (ژ بن ئاخێ) ده‌ریخستبێ ڤێجا هێز و قووه‌ت دابیێ و ستوور بیبێ... ـ فه‌تح/ 29». ئه‌ڤ که‌لیمه هه‌ماد‌ ڤا دو جھا تنێ دا هاتیه.

38ـ آزر. ئازه‌ر. ناڤێ که‌سه‌کی یه کو حه‌زره‌تێ ئبراهیم (س) ژێرا که‌لیما «أَب ـ باب» بکار بریه: «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً... ئه‌نعام/ 74». هه‌رچه‌ند ئه‌ڤ ناڤ یێک جارێ د قورئانێ دا هاتیه، لێ د ئایه‌تێن ژێریدا به‌حس به‌حسا وی ‌یه: «يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ... يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي... يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ... يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَن يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِّنَ الرَّحْمَن فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا ـ مه‌ریه‌م/ 42ـ 4٥». «إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا تَعْبُدُونَ... وَاغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّالِّينَ ـ شوعه‌راء/ 70 ـ 86». «وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لأوَّاهٌ حَلِيمٌ ـ ته‌وبه‌/ 114». «قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَاء مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ... مومته‌حنه/ 4». پێشیا کو ‌ئه‌م ده‌رحه‌ق ڤێ ئایه‌تا پاشی دا باخڤین، ئه‌م جه‌وابا ڤێ پرسیارێ بدین: گه‌لو ئازه‌ر بابێ حه‌رزه‌تێ ئبراهیم بوویه؟ ژ په‌یدا بوونا جه‌وابا دورست را لازمه دو تشت رووناهی ببن:

1ـ د عه‌ره‌بی دا که‌لیما «والد» ب مه‌عنا بابێ راستی ‌یه و «والدة» ب مه‌عنا دایکێ. لێ که‌لیما «ئه‌ب» وه‌ک که‌لیمێن: « أخ، أُخت، امّ» مه‌عنه‌یه‌ک به‌رفره‌هتر ژێرا هه‌یه و نه تنێ ب مه‌عنا بابه، به‌لکی د مه‌عنا «زرباب، هینکه‌ر، مه‌زنێ قه‌ومه‌کی و حه‌چی که‌سێ کاروبارێ مرووڤ لخوه گرتی و...» بکار هاتیه. نخوه «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لأَبِيهِ آزَرَ » نابێ ده‌لیل کو آزه‌ر بابێ وی ‌بێ. تاریخ ژی ئه‌ڤێ مه‌سه‌لێ روناهیتر دکێ، چکو نڤیسینه: ئازه‌ر بابێ ده‌یکا حه‌زره‌تێ ئبراهیم بوویه‌ و هنه‌‌کا ژی گووتیه مامێ وی بوویه (بنێرن ئسباتولوه‌صییه‌ یا مه‌سعوودی و مه‌جمه‌عول به‌یان، ته‌فسیرا ئه‌نعام/ ٧٤).

2ـ د تاریخا دا ناڤێ بابێ حه‌زره‌تێ ئبراهیم (س) نه ئازه‌ره‌، یا هاتێ نڤیسین ئه‌وه کو ناڤێ وی «تارِخ» ئان «تارِح» بویه. مه‌‌سعوودی دبێژێ: ناڤێ وی «تارِخ» بوویه و ئه‌و پێغه‌مبه‌رێ بیست و چارێ یه‌. د تاریخا ئبن ئه‌سیر دا ناڤی «تارِخ» هاتیه، لێبه‌لێ د ته‌وراتا ڤێ گاڤێ هه‌یی دا «تارِح» هاتیه نڤیسین.

چره ئه‌ڤ قاس خه‌به‌ردان ڤێ ده‌رحه‌قێ دا چێبیه؟ هه‌ما ئه‌گه‌ر ناڤێ بابێ حه‌زره‌تێ ئبراهیم ئازه‌ر بێ وێ چ بقه‌ومێ؟ جه‌واب: ئه‌گه‌ر مرووڤ حه‌قیقه‌ته‌ک تاریخی بزانێ کو مه‌سه‌لا ناڤێ بابێ حه‌زه‌رتێ ئبراهیم « تارخ ئان تارح»ه، نه ‌ئازه‌ره، ئه‌ڤاهه تشته‌ک نه‌ خرابه و خوه‌شه. ‌یا دووێ ژێ ئه‌گه‌ر ئازه‌ر بابێ وی بێ و ئازه‌ر ژی پووت په‌رێس و موشرک بویه، ئه‌ڤا هه موخالفێ وێ باوه‌ریا موسلمانا ‌یه کو دبێژن: باب و بابکێن پێغه‌مبه‌ران هه‌می پاک و ژ شرکێ دوور و به‌ری بوونه، وه‌‌ک چه‌وا مه‌لا خه‌لیلێ سێرتی د نه‌هجول ئه‌نامێ دا دبێژێ: هه‌می دا ئوبابێن ژ پێغه‌مبه‌ران* به‌‌رینه ژ ئه‌نواعێ کوفر و شه‌ران.

پێ لبه‌رهه‌ڤ گرتنا ئایه‌تێن. شو‌عه‌را/ 86 ـ وَاغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّالِّينَ. و « ته‌وبه‌/ 113، 114 ژ سووره‌تێ ته‌وبه ـ کودبێژن: پێغه‌مبه‌رو موئمنان حه‌ق تنه‌هن دوعا و داخازا لێ بوورینێ بکن ژ وان که‌سان را کو جه‌هنه‌م بووفاوان کفش و رووناهی بوویی ـ لسه‌رکوفرێ مرین (مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَن يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُوْلِي قُرْبَى مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ * وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ) و ئاتیه‌تێن 35 ـ 41 ژ سووره‌تێ ئبراهیم ـ رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ ـ کو ئه‌و حه‌زره‌ت د ئاخریکا عه‌مرێ خوه دا؛ پشتی پیراتیێ و پشتی ئاڤا کرنا که‌عبێ ل مه‌کو‌هێ ژ دێ و بابێ خوه یێ حه‌قیقی را دوعا و دا خازا لێ بوورینێ دکێ، رووناهی دبێ كو ئازه‌ر نه ‌بابێ حه‌زره‌تێ ئبراهیم بوویه.

 Ú†Ú©Ùˆ: Ú˜ ئازه‌ر را که‌لیما «ئه‌ب Ù€ نه بابێ حه‌قیقی» بکار بریه Ùˆ Ú˜ بابێ خوه‌یێ راستی را Ú˜ÛŒ که‌لیما «والد Ù€ بابێ حه‌قیقی» ئستفاده کریه. ب Ú¤ÛŒ ئاوایی: وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاَّ عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ... ته‌وبه/ 14 Ù€ دا خازا لێبوورینا ئبراهیم Ú˜ بابێ خوه (أبیهِ) ئازه‌ر را Ú˜ ÙˆÛŽ سووزا دایی ‌یێ Ù¾ÛŽÚ¤Ù‡ (قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ Ù„ÙŽÙƒÙŽ رَبِّي ... مه‌ریه‌م/ 47)‌ نه تشته‌كی دی بویه. «ڤێجا ده‌ما ژێرا ئه‌شکه‌ره بی Ú©Ùˆ ئه‌و دوژمنێ خودێ یه خوه Ú˜ÛŽ دوور Ùˆ به‌ری کر Ù€ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ Ù€ ته‌وبه/ 14». یانی: دوعا ÙˆÛŒ Ú˜ ئازه‌ر را هنگێ بی Ú©Ùˆ ئازه‌ر ساخ ‌بی Ùˆ دکاریا Ù„ خوه بزڤرێ وئیمانێ بێنێ Ùˆ رێکا هدایه‌تێ ژێرا ڤه‌کری بی Ùˆ هێجا جه‌هنه‌می بوونا ÙˆÛŒ قه‌تعی Ùˆ حه‌تمی نه‌بووبی (Ú†Ú©Ùˆ دکاریا Ù¾ÛŽ ته‌وبێ خوه ‌خلاس بکێ). پێغه‌مبه‌رێ مه ‌ژی (ص) د زه‌مانێ ساخیا کافرادا Ú˜ واره دوعا هدایه‌تێ کریه.

د حه‌دیسه‌کی دا ژ ئبن عه‌بباس هاتیه کو ئبراهیم (س) حه‌تا ئازه ر لسه‌ر کوفرێ نه مری و دوژمنی یا وی گه‌ل خودێ ب ڤی ئاوایی رووناهی نه بوویی، ئله‌ھ ژێرا ئستغفار دکرا (ته‌فسیرا ئبن که‌سیر، ته‌وبه‌/ 114). به‌یزاوی ل بن ته‌فسیرا ڤێ ئایه‌تێ دا دبێژێ: «تَبَیّن ـ رووناهی و ئه‌شکه‌ره بوون» هنگێ یه کو سه‌ر کوفرێ بمرێ. و ئه‌ڤێ یێکێ دکێ ده‌لیل ژ وێ چه‌ندێ را کو‌حه‌تا موشرک ساخ بن ئستغفار ژ وارا جائزه و چێدبێ مرووڤ بێژێ: خود‌ێ ئیمانێ بدێ وان. لێ پشتی کو ئازه‌ر سه‌ر کوفرێ مری و کفش بویی کو جه‌هنه‌می یه ئێدی ژێرا دوعا نه‌کریه.

لێبه‌لێ دوعا وی ژ بابێ وی یێ حه‌قیقی را (تارِخ ئان تارِح) پشتی وه‌فاتا وی ژی ده‌وام کریه. وده‌ما ژ وی را دوعا کری، پێ که‌لیما «والد» ژێ ئاخفتی یه، نه‌پێ که‌لیما «ئه‌ب» وها دبێژێ: « رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ ـ ئه‌ی خوه‌یکه‌رێ مه، تو ببووره ل من و دێ و بابێ من و موئمنا (تو مه عه‌فوو بکه) د رووژا حه‌سابێ دا ـ ئبراهیم/ 41».

ده‌رحه‌ق ئستسنائا د ‌ئایه‌تا 4 یا مومته‌حنه دا هاتی: حه‌زره‌تێ ئبراهیم سووز دا ئازه‌ر (أَبیهِ، زرباب، ئان مام، ئان باپیرێ خوه‌یێ ژ ئالیێ دایکێ ڤه و...) کو ژێرا دوعا بکێ و هدایه‌تا وی ژ خودێ بخازێ: سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي ـ مه‌ر‌یه‌م/ 47. و سووزا خوه پێک ئانی و ژێره دوعا کر: وَاغْفِرْ لِأَبِي إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّالِّينَ ـ شو‌عه‌راء/ 86. و د په‌ی دا ژی حه‌تا مرنێ ژێرا دوعا کر (حه‌دیسا ئبن عه‌بباس کو ده‌رباز بی)؛ هه‌ر وها: لام و نوونا ته‌ئکیدێ د‌: لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ ـ ێ دا؛ و د‌ په‌ی را كو گووت: ده‌رحه‌ق ھد‌ایه‌تا ته‌ د‌ا ژ د‌وعایێ پێڤه‌ تشته‌ك ژ من نایێ: وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ ـ مومتحنه/ 4. ئه‌ڤ كارێن حه‌زره‌تێ ئبراهیم (س) کرین ھه‌می د‌ورستن و ئه‌و حه‌زره‌ت د هه‌می کارێن خوه دا ژ مه را ئوسوه و نموونا پێچوونێ یه. ئه‌ڤاهه ئه‌و ده‌ستهات و نه‌تیجه یه کو ئه‌مێ دڤێ به‌حسێ دا بگهێنێ.