ئه‌لف

به‌نی ئاده‌م: ئه‌ولادێن ئاده‌م، مرووڤ. ئه‌ڤ که‌لیمه ژی حه‌فت جاران د قورئانێ دا هاتیه و مه‌خسه‌د ژ وێ مرووڤن لێبه‌لێ ب چاڤێ موسبه‌ت و شیره‌ت وه‌رگر و وه‌زیفه ناس و ب قه‌در و قیمه‌ت، کو خودێ نعمه‌ت لێ کرنه ژێ خه‌به‌ردایه و نسبه‌تێن «ظه‌لووم و جه‌هوول و که‌نوود و...» بالێڤه‌ نه‌دایه. بنێرن: ئه‌عراف/ 26، 27، 31، 35 « وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى ـ ئه‌عراف/١٧٢». « وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً ـ ئسراء/ 7». « أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ ـ مرووڤنو! ما من سووز ژ هه‌وه نه‌گرت کو هوون گوهداری یا شه‌یطان نه‌کن، براستی ئه‌و ژ هه‌وه را دوژمنێ ئه‌شکه‌ره‌یه ـ یاسین/ 60».

88ـ أنْف، ئه‌نف. دفن، پووز: « وَالأَنفَ بِالأَنفِ ... مائده/ 45».

آنِفاً: ئانا، ئها نهو، ڤێگاڤێ، ڤێ بێهنێ، پێشیووکا نها. «وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ حَتَّى إِذَا خَرَجُوا مِنْ عِندِكَ قَالُوا لِلَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مَاذَا قَالَ آنِفًا ـ ... نھا ئه‌وی چ گووت... موحه‌ممه‌د/ 16.» گووتنه: «ئانِفاً» نێزیکترین وه‌ختێ ژ مرووڤ را یه‌ کو ده‌رباز بویه، وه‌ک چه‌وا پووز نێزیکێ مه‌ژی و ‌سه‌ری. ئه‌نف و ئانف، هه‌ریێكی یێك جارێ تنێ د قورئانێ دا هاتیه.

89ـ أنم، أنام، ئه‌نام. ئه‌ل مونجدێ ب مه‌عنا مه‌خلووق گرتیه. ئه‌ڤ که‌لیمه یێك جارێ تنێ هاتیه: «وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ ـ ره‌حمان/ 10». هنه‌کاب مه‌عنا هه‌می‌مه‌خلووقا و هنه‌کا«جن و ئنسان» هنه‌کا ژی «ئنسان ته‌نێ» مه‌عنه کرنه. لێ چکو سووره‌تێ ره‌حمان ده‌رحه‌ق جن و ئنسانا دایه، چێدبێ ئه‌ڤ دورستتر بێ.

90ـ أنّی، ئه‌ننا، که‌نگێ، کوودێ، چه‌وا. (زه‌مانی و مه‌کانی و ئستفهامی یه‌ ـ اَینَ، مَتی، کَیفَ) زه‌حفتر د زه‌ماندا بکار هاتیه.

«نِسَآؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ ـ که‌نگێ (چ ‌زه‌مانێ) هوون بخازن وه‌رن زه‌ڤیا خوه ـ به‌قه‌ره/ 223»، «أنّی» ل ڤێده‌رێ زه‌مانی یه نه مه‌کانی ب‌ قه‌رینا «حَرْثٌ» و ئایه‌تا پێره‌تر (چکو زه‌ڤی ئه‌وه بێ چاندن و حاصل و ده‌خل و دان پێڤه‌ بێ، و ئه‌گه‌ر نه ‌زه‌مانیه بێ هنگێ چوونا زه‌ڤیێ بێ حاصل دمینێ و زارووک نا وه‌لدن).

« قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَـذَا ـ ئه‌ڤاهه ژکیده‌رێ ژ ته‌را هاتیه (مه‌کانی یه)ـ ئالێ عمران/ 37».

«قَالَ أَنَّىَ يُحْيِـي هَـَذِهِ اللّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا ـ وێ چه‌وا خودێ ئه‌ڤا ساخ بکێ؟ (ئستفهامی یه)ـ به‌قه‌ره/ 259».

91ـ إن‌ی، یأن، یه‌ئن. نێزیک بوون، گهانا وه‌خت. حازربوون. « أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ ـ گه‌لو‌ ژ که‌سێن ئیمان ئانین را وه‌ختێ وێ نه‌هاتیه (نه‌گهایه، نێزیک نه‌بوویه) کو دلێ وان نه‌رم (خاشع) ببێ ... حه‌دید/ 16». یێک جارێ هاتیه.

92ـ آن، ئان. که‌لاکه‌ل، که‌ل کو گهابێ ئاخرین ده‌ره‌جا گه‌رمی یێ. «يَطُوفُونَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ ـ د ناڤ وێ (جه‌هنه‌مێ) و ئاڤا گه‌رم و که‌ل دا تێن و دچن ـ ره‌حمان/ 44.