ئه‌لف

80ـ إمام، ئمام. پێشکار، ره‌هبه‌ر، رێبه‌ر، موقته‌دا. حه‌چی مرووڤ ئان کتێب ئان تشتا کو مرووڤ بكه‌ڤێ په‌ی و پێ وێ بچێ چ حه‌ق بێ و چ پووچ و نه‌حه‌ق، ژێرا تێ گوتن ئمام. حه‌تا ژ به‌نکێ کو دیوار چێکه‌ر دکشێنێ دا پێڤه‌ بچێ و دیوارێ وی راست ده‌رکه‌ڤێ را ژی ئمام تێ گووتن.

جه‌معا وێ «ئه‌ئممه» یه. د قورئانێ دا ئه‌ڤ که‌لیمه ژ پێشکار و ئمامێ حه‌ق را ژی بکار هاتیه و ژ پێشکار و رێبه‌رێ نه‌حه‌ق را ژی: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاء الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ ـ ئه‌نبیاء/ 73» و «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنصَرُونَ ـ قه‌صه‌ص/ 41». ڤێ ده‌رحه‌قێ دا بنێره ڤا ئایه‌تان ژی: ته‌و‌به/ 12. قه‌صه‌ص/ 5. سه‌جده/ 24. ئسراء/ 71. فورقان/ 74.

ده‌رحه‌ق حه‌زره‌تێ ئبراهیم دا (س) دبێژێ: «وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ ـ به‌قه‌ره/ 124»، یێک ژ ئستفادێن ژ ڤێ ئایه‌تێ تێ کرن ئه‌ڤه‌ کو مه‌قامێ ئمامه‌تا وی حه‌زره‌تی ژ پێغه‌مبه‌ری یا وی گرانبهاتر بوویه، چکو ئه‌و ئمامه‌ت پشتی پێغه‌مبه‌ری یێ و پشتی هنه‌ک‌ ئمتحانێن گران ب ناڤێ قیمه‌ته‌ک گرانبها ژێرا هات دایین.

«إِمَامٍ مُبِينٍ ‌ـ ب مه‌عنا کتێبا ئه‌شکه‌ره و رووناهی هاتیه، یاسین/ 12». ژ ته‌وراتێ را ژی ئمام هاتیه گووتن (هوود/ 17 و ئه‌حقاف/ 12).

د ئایه‌تا حجر/ 79 دا ئمام ب مه‌عنا رێک هاتیه. ده‌رحه‌ق حه‌یف هلانینا ژ قه‌ومێ لووط و صالح (س) دا که‌ره‌م دکێ: « و کاڤل و جهێ خراب بویی یین وا (دو قه‌ومان) ل سه‌ر رێکا کفش و ئه‌شکه‌ره نه ـ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِينٍ». ب ڤا مه‌عنێن مه گووتین ئه‌ڤ که‌لیمه 12 جاران د قورئانێ دا هاتیه.

81ـ اُمّی، ئوممی. ده‌رس نه خوه‌ندی، ئه‌وێ خوه‌ندن و نڤیسێنێ نزانێ، بێ سه‌واد. ئه‌وێ مایی لبال ده‌یکا خوه «أمّ ـ ی» و نه‌چویی به‌ر ده‌ستێ معه‌لم. «ئوممیون» و «ئوممیین» کو د قورئانێ دا هاتنه جه‌معا وێ نه. ئه‌ڤ که‌لیمه «موفره‌د و جه‌مع) شه‌ش جاران د قورئانێ دا هاتیه.

ئه‌هلێ کتاب ژ خه‌لکێ حجازێ را د‌گووتان: «ئوممی» مه‌خسه‌د‌ ژ «اُمّیین» ێ د ئالێ عمران/ 75 و جومعه‌/ 2 دا خه‌لکێ مه‌که‌هێ ـ حجازێ ـ نه.

دو جاران صفه‌تێ «اُمّی» ژ پێغه‌مبه‌ر (ص) را هاتیه، ئه‌عراف/ 157 و 158

نه‌خوه‌نده‌واری یا پێغه‌مبه‌ر (ص) پێشیا پێغه‌مبه‌ری یی دا یێك ژ موعجز‌ێن وی بوویه و ژ به‌ر وێ چه‌ندێ بوویه کو خه‌لک د پێغه‌مبه‌ری یا وی دا نه‌که‌ڤن شکێ و نه‌پێژن ئه‌ڤ گووتنێن وی بخوه نه و نه ‌وه‌حیه، عه‌نکه‌بووت/ 48 ئه‌ڤێ مه‌سه‌لێ بباشی به‌یان دکێ: «وَمَا كُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن كِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذًا لَّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ ـ و پێشیا وێ (قورئانێ) ته کتێبه‌ک نه دخوه‌ندا و ب ده‌ست نا نڤیسی یا، هنگێ وێ ئه‌هلێ باطل بکه‌تان شکێ». که‌لیما «مِن قَبْلِهِ» د ئایه‌تێ دا ده‌لیله‌ک باشه ژ سه‌یدایێ من را قدس سرّه کو که‌ره‌م دکرا: «ئوممی ـ نه خوه‌نده‌واری» یا پێغه‌مبه‌ر (ص) حه‌تا پێش پێغه‌مبه‌ری ‌یێ دا بی، پشتی هنگێ ئه‌وێ مه‌سه‌لێ ده‌وام نه‌کریه و پێغه‌مبه‌ر (ص) ژ « ئوممیتی»یێ ده‌رکه‌تیه.

ده‌رحه‌ق قسمه‌ک ژ یه‌هودی یا دا: «وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لاَ يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ ـ به‌قه‌ره/ 78 و د‌ ئالێ عمران/ 20 دا ژی که‌لیما «الأُمِّيِّينَ» هاتیه. گووتنه: کووکا «ئومه‌ییه» ژی ژ ڤێ که‌لیمێ هاتیه گرتن.