پيش ووتاری رازى نوێژ

رازى دووپاتكردنه‌وه‌ ى ته‌كبير

        خواليخۆشبوو Ø´ÛŽØ® جه Ø¹ÙÙ‡ Ø±ØŒ خاوه‌نى كتێبى به Ù‡Ø§Ø¯Ø§Ø±Ù‰"كشف الغطاء" كه له زانا ھه‌ ÚµÙƒÙ‡â€ŒÙˆØªÙ‡ ÙƒØ§Ù†Ù‰ ئيماميه ÙŠÙ‡ØŒ به‌م Ø¬Û†Ø±Ù‡ باسى رازى دووپاتكردنه‌وه‌ Ù‰ «تكبير» له بانگ خوێند‌ن دا ئه ÙƒØ§: «جارى ئه‌وهڵ بۆ ئاگاداركردنى غافلانه ØŒ وه جارى د‌ووه‌م بۆ راچ‌ڵه‌ ÙƒØ§Ù†Ø¯Ù†Ù‰ ئه‌وه Ù‰ له بيرى كردووه، جارى سێیه‌م بۆ فيركردنى نه‌زانه، جارى چواره‌م بۆ بانگهيشتنى ئه‌وانه Ù‰ خه‌ريكى كار Ùˆ ئيشن... رازى ته‌كبیره ÙƒØ§Ù†Ù‰ حه‌وت Ú¯Ø§Ù†Ù‡ Ù‰ كاتى نیه‌ت، كوژانه‌وه‌ Ù‰ تاوانه ÙƒØ§Ù†Ù‰ نوێژ خوينه له باره‌گاى خوا Ùˆ ژماره Ù‰ حه‌وت ئاماژه ÙŠÙ‡ بۆ ئاسمانه ÙƒØ§Ù†Ù‰ حه‌وت ته Ø¨Ù‡ Ù‚Ù‡ Ùˆ زه‌ویی Ùˆ ده Ø±ÙŠØ§Ú¯Ù‡ Ù„Ù‰... حه‌وت گانه ÙŠÙ‡.»^([35]) ئه‌گه‌رچى «ته‌كبیر» به روا‌ڵه‌ت كرنۆشه Ùˆ له Ú†Ù‡ Ø´Ù†Ù‰ به‌رزكردنه‌وه‌ Ù‰ جوانى ھه‌قه، به‌ڵام به Ù¾ÛŽÛŒ لێكۆڵينه‌وه‌ پيشينه ÙƒØ§Ù† گه‌‌رانه‌وه‌ Ù‰ بۆ «تسبيح»ه Ùˆ كاريكى وه‌سفيه بۆ به‌رز كردنه‌وه‌ Ù‰ شكۆ Ùˆ پێگه‌ Ù‰ خوا؛ له لایه‌كى تريشه‌وه ئه‌گه‌رچى ئاگادار كردنه‌وه‌ Ù‰ له ھه‌ر كام له به‌ره‌كه‌ته ÙƒØ§Ù†Ù‰ حه‌وت Ú¯Ø§Ù†Ù‡ ÙŠÙ‡Ø› Ù‡Û†Ù‰ كرنۆشه بۆ خوا، به‌ڵام ئه‌و شته‌ی كه له حه‌د‌یسى حه‌زره‌تى «أبى ابراهيم» ئيمام كازم عليه السلام له وتارى د‌ووه‌مى به‌شى چواره Ù…Ù‰ كتێبه ÙƒÙ‡ Ù‰ ئيمام (ره) هاتووه‌، ئه‌مه‌یه‌كه ھه‌ر «ته‌كبیر»ێك بۆ له Ù†Ø§ÙˆØ¨Ø±Ø¯Ù†Ù‰ په Ø±Ø¯Ù‡ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ له په‌رد‌ه‌ی حه‌وت Ú¯Ø§Ù†Ù‡ ÙƒØ§Ù†ØŒ به‌و جۆره كه ره Ø³ÙˆÚµÙ‰ ئه ÙƒØ±Ù‡Ù… صلى الله عليه وآله كاتێ گه‌یشته پێگه‌ Ù‰ (قاب قوسين أو أدنى) یه‌كێ له په Ø±Ø¯â€ŒÙ‡â€ŒÙƒØ§Ù† چووه لاو ئه‌و حه‌زره‌ته صلى الله عليه وآله ته‌كبیريكى گوت Ùˆ ئه‌و وشانه Ù‰ دووپات ئه ÙƒØ±Ø¯â€ŒÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ كه له دوعاى «افتتاح» ھه‌‌يه Ùˆ كاتێ په‌رد‌ه‌ی د‌ووه‌م چووه لا، ته‌كبیرى گوت: تا نه Ù…انى حه‌وت په Ø±Ø¯Ù‡ ÙƒÙ‡ حه‌وت ته‌كبیرى گوت.

        ئه‌م جۆره حه‌د‌یسانه Ù‰ ئه‌ھل Ùˆ به‌یت وه ÙƒÙˆÙˆ ياساى عيرفانیه‌كه عارفه ÙƒØ§Ù† به ئيجتهاد Ùˆ خاوين كردنه‌وه‌ Ù‰ د‌ه‌روونيان زۆر شت ئه‌بینن، كه ئاكامه ÙƒÙ‡ Ù‰ ئه Ù…Ù‡ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ ھه‌ر «ته‌كبیر»يك بنه‌مایه‌كى تازه له Ú¯Ù‡ Ø´ØªÙ‰ مه‌عنه‌وی دروست ئه ÙƒØ§ Ùˆ ناگه Ø±ÙŠØªÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ بۆ ھه‌وینه‌كانى رابردوو، به‌و جۆره كه له ئاخرى رازى نوێژدا هاتووه‌: «ته‌كبیره ÙƒØ§Ù†Ù‰ سه‌ره‌تا بۆ شھوود‌ى مه‌زنايه ØªÙŠÙ‡ له روا‌ڵه‌ته‌وه بۆ ناخ Ùˆ له نواندنى كرد‌ه‌وه ÙŠÙ‰ تا نواندنى زاتى... Ùˆ ته‌كبیره ÙƒØ§Ù†Ù‰ ئاخر بۆ نواندن له نا خه‌وه بۆ ده‌ره‌وه‌ Ùˆ له نواندنه زاتیه‌كانه‌وه‌ تا نواندنه كرد‌ه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒØ§Ù†. به‌و جۆره خوا ليخۆشبوو قاضى سعيد قومى ته‌كبیره‌كانى ئاخرى نوێژى له ئاكامى ته‌وحیده‌كانى سێگانه‌زانێوه.»^([36])

رازى سڵاوكردن له كۆتايى نوێژ

        نوێژ خوين پاش Ú¯Ù‡ Ø±Ø§Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ له تاكايه ØªÙ‰ (وحدت) بۆ زۆرينه ÙŠÙ‰ (كثرت) Ùˆ له ھه‌ق بۆ خه‌ڵك Ùˆ له كوژانه‌وه‌ بۆ ده‌ركه‌وتن Ùˆ له فه‌نا بۆ مانه‌وه‌ Ù‰ پاش فه‌نا، هاوريكانى خۆى ده Ø¨ÙŠÙ†ÛŽ Ùˆ ده Ú†ÙŠØªÙ‡ نێويان Ùˆ سڵاويان Ù„ÛŽ د‌ه‌كا Ùˆ له سڵاوى كۆتاييدا سڵاو ده Ù†ÙŠØ±ÛŽ بۆ پێغه‌مبه‌ر Ùˆ فريشته Ùˆ مه Ø¹Ø³ÙˆÙˆÙ…Ù‡ ÙƒØ§Ù† عليهم السلام. پاشان ده Ú†ÙŠØªÙ‡ Ù†ÛŽÙˆ (نشأه ملك)ØŒ چونكوو تازه ده Ú†ÙŠØªÙ‡ نێويانه‌وه‌، سڵاويان د‌ه‌كا Ùˆ چونكوو له كاتى نوێژ خوێند‌ندا خه‌ريكى گازه بووه له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ خوادا: «المُصلي يناجى ربه» Ùˆ به «سڵاوى» ئاخرى نوێژ، سه‌فه‌رى چواره‌م له «سه‌فه‌ره‌كانى چوارگانه» كۆتايى دێ^([37]).

        خاوه‌نى «الفتوحات المكية» - كه پاش ئه‌و ھه‌رچى له Ø¨Ø§Ø±Ù‡ Ù‰ زانست Ùˆ راز Ùˆ ره‌مز به زمانى عه‌ره‌بى Ùˆ فارسى به په Ø®Ø´Ø§Ù† Ùˆ شيعر نووسراوه له به‌رامبه‌ر نووسينه‌كانى شێخى گه‌وره وه‌كوو دڵۆپيكن له به‌رامبه‌ر زه‌ريایه‌كدا - له Ø¨Ø§Ø±Ù‡ Ù‰ ره‌مزى «سڵاوى» كۆتاييدا روونكردنه‌وه‌ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‰ جوانى ھه‌‌يه وئه‌ليت خوا ليخۆشبوو قاضى سعيد قومى له ژێر ناوى «قال بعض أهل المعرفة»^([38])نوكته‌یه‌كى خۆش ئه‌گه‌ريته‌وه Ùˆ ناويكيش له بيژه‌ره‌كه نابا. بنه‌مای وته‌ى محى Ø§Ù„دين له «فتوحات»دا به‌م جۆره ÙŠÙ‡: «سڵاوى نوێژ خوين دروست نيه، مه‌گه‌ر له ھه‌موو كه‌سێك برا بێ Ùˆ له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ خوا دا قسه بكا. كاتێ نوێژه‌كه Ù‰ ته‌واو د‌ه‌كا Ùˆ خه‌ڵكى ئه‌بینێ، چونكوو له Ù†Ø§ÙˆÙŠØ§Ù†Ø¯Ø§ نه Ø¨ÙˆÙˆÙ‡ Ùˆ تازه ديته نێويانه‌وه‌، سڵاويان د‌ه‌كا. وه ئه‌گه‌ر نوێژ خوين بير Ùˆ هۆشى به Ù„اى خه‌ڵكه‌وه بووه Ùˆ له Ú¯Ù‡ ÚµÙŠØ§Ù†Ø¯Ø§ بووه، Ú†Û†Ù† سڵاويان د‌ه‌كا؛ چونكوو كه‌سێك كه ھه‌میشه‌ له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ خه‌ڵكى د‌ه‌ورو به Ø±ÙŠØ¯Ø§ÙŠÙ‡ سڵاويان ناكا. وه ئه‌م نوێژ خوينه ده Ø¨ÛŽ شه‌رمه Ø²Ø§Ø± بێ، چونكوو به سڵاوكردنى، ساخته Ú†ÙŠØ§Ù†Ù‡ به خه‌ڵكى ده‌ڵێ من لاى خوا بووم Ùˆ ئيستا دێمه Ù†ÛŽÙˆ ئێوه‌وه‌... وه سڵاوى عارف بۆ ده‌ربازبوون له حا‌ڵه‌تيك بۆ حا‌ڵه‌ ØªÙŠÙƒÙ‰ ØªØ±Ù‡: سڵاويك بو ئه‌و كه Ø³Ù‡ ÙŠÙ‡ ليى ئه‌گه‌رنه‌وه‌ Ùˆ سڵاويك بو ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه بوى ئه‌به‌ن »^([39]).

        له ريوايه ØªÙ‰ عبدالله بن فضل هاشمى له حه‌زره‌تى ئيمام سادقه‌وه‌ عليه السلام ئه‌گه‌رنه‌وه‌ كه سڵاو نيشانه Ù‰ سه‌لامه‌تيه، ھه‌م له لایه‌ن سڵاوكه Ø±Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ Ùˆ ھه‌م له لایه‌ن و‌ڵامد‌ه‌ره‌وه‌‌. وه ئه‌م نيشانه ÙŠÙ‡ له كۆتايى نوێژ به مه‌به‌ستى شى كردنه‌وه‌ Ù‰ وته Ù‰ مرۆڤ كه به گوتنى «تكبيرة الاحرام» حه‌رام ببوو، وه به مه‌به‌ستى پاراستنى نوێژ له شتێك كه ئه‌وى له Ù†ÛŽÙˆ بردبوو هاته ئاراوه. وه سڵاو ناويكه له ناوه‌كانى خوا Ùˆ له لایه‌ن نوێژ خوينه‌وه‌ ده Ù†ÙŠØ±ÛŽ بۆ دوو فريشته‌ی نوينه Ø±Ù‰ خوا.

والحمد لله رب العالمين([40])

قوم، رۆژى ده‌يه‌مى مانگى موباره‌كى ره‌مه‌زانى