پيش ووتاری رازى نوێژ

پيش ووتاری رازى نوێژ

ئیمام خومه‏ینی

        قسه Ùˆ باس له Ø³Ù‡â€ŒØ± راز Ùˆ ره‌مزى ھه‌ر شتێك لقى بوونى ئه‌و شته ÙŠÙ‡Ø› چونكوو نه Ø¨ÙˆÙˆÙ† (معدوم) بێ راز Ùˆ ره‌مزه. نوێژله Ù„ایه‌كه‌وه خاوه‌نى یه‌كبوونيكى (وحدت) ئيعتيباريه؛ وه یه‌كبوون هانده‌رى بوونه، به‌رھه‌مێكى نيه له بوونى راسته‌قینه، كه‌واته راز Ùˆ ره‌مزيكيشى نابێ. به‌ڵام چونكوو ره‌گيكى ته‌كوینى ھه‌‌يه Ùˆ ئه‌م سه‌رچاوه ته‌كوینى Ùˆ بوونه راسته‌قینه له شێوه‌ Ù‰ ئيعتيبار وه ÙƒÙˆ كۆیه‌ك له جوو‌ڵه‌ Ùˆ نه Ø¬ÙˆÙˆâ€ŒÚµØ§Ù† Ùˆ وته Ùˆ كرد‌ه‌وه Ù‰ د‌ه‌ست Ùˆ له‌ش خۆى نواندووه؛ به دڵنيایه‌وه‌ خاوه‌نى راز Ùˆ ره‌مزيكيش ئه Ø¨ÛŽØ› به‌و جۆره كه قورئان روا‌ڵه‌ ØªÙŠÙƒÙ‰ ئيعتبارى ھه‌یه‌، چونكوو كۆیه‌كه له وشه Ùˆ بزوين، وه Ú¾Ù‡â€ŒØ±ÙˆÙ‡ Ù‡Ø§ خاوه‌نى ناخيكى راسته‌قینه ÙŠÙ‡ØŒ وه ÙƒÙˆ «اُم الْكِتاب» كه «علىّ حكيم»ه.

        ويناى ئاسمانى نوێژ له به‌رزه‌خى هاتنه خواره‌وه‌ Ù‰ (نزولى) له ميعراجى پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وآله خۆى ئه Ù†ÙˆÙŠÙ†ÛŽ Ùˆ جاريكى ØªØ± له جيهانى بژونى كه روحه له به‌رزه‌خى چوونه سه‌ره‌وه‌ Ù‰ (صعودى) له دواى مردن له گۆرى باوه‌ردار (مؤمن) ده Ø±Ø¦Ù‡ ÙƒÙ‡â€ŒÙˆÛŽ له پيش ئيعتيبارى دونيايى، نيشانه ÙƒØ§Ù†Ù‰ بوونى راسته‌قینه Ù‰ نوێژ ھه‌‌بووه Ù¾Ø§Ø´ ئه‌ويش ھه‌ر ئه‌بێ ØŒ وه ئه‌و ئيعتباره ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ له ژێر دوو راسته‌قینه دا بى وپيشووى بوونيكى راسته‌قینه Ù‰ ھه‌ Ø¨ÛŽ وگه‌یشتبێته ئه‌و راسته‌قینه ÙŠÙ‡ ØŒ خاوه‌نى بنه‌مایه‌كى راسته‌قینه بووه؛ وه ره‌مز Ùˆ رازى په‌یوه‌ند‌ى له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ ئه‌و پاش Ùˆ پيشه بوونه راسته‌قینه دا يه. وه چونكوو ئه‌م پيش Ùˆ پاشه په‌یوه‌ند‌ى به ÙƒØ§ØªÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ نيه، كه له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ كات یه‌ك نه گرنه‌وه‌، كه وابوو له ھه‌ر شوێنيك نوێژ ھه‌ Ø¨ÛŽ ئه‌و پاش Ùˆ پيشه ئاسمانيانه له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ ئه‌م فه‌رمانه ئيعتبارێیه‌ ئه Ø¨ÛŽ.

        ئه‌و شتانه Ù‰ كه د‌ه‌كه‌ونه Ù†ÛŽÙˆ بازنه Ù‰ ئيعتباره‌وه‌‌ وه ÙƒÙˆ حوكم وئادابى نوێژ، له Ø³Ù‡â€ŒØ± شانى فيقهـ Ùˆ دوعا Ùˆ ئاكاره‌وه‌‌ ÙŠÙ‡. ئه‌و شته‌ی كه Ù„Ù‡ قۆناخى فه‌رزو سوننه ØªÙ‰ ئيعتبارى تيپه Ø± كردووه Ùˆ گه‌یشتووه ØªÙ‡ قۆناخى د‌ه‌روونى Ùˆ شھوود‌ى عه ÙŠÙ†Ù‰ ده ÙƒÙ‡â€ŒÙˆÙŠØªÙ‡ ژێر ركيفى راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ Ùˆ شتى له‌و بابه‌ته؛ به‌م بۆنه‌وه‌ ھه‌موو ئه‌و راز Ùˆ ره‌مزانه Ù‰ كه له نوێژى كه‌سێك كه موسافر نييه ئه‌بینرێ، له نوێژى كورتى موسافريشدا ده Ø¨ÙŠÙ†Ø±ÛŽØ› ته‌نانه‌ت د‌ه‌كرێ ھه‌موو ئه‌وانه‌ش له نوێژى لاڵيكى نه Ø®Û†Ø´Ø¯Ø§ كه تواناى به Ø±ÛŽÙˆÙ‡â€Œ بردنى هيچ كرد‌ه‌وه Ùˆ قسه‌یه‌كى نيه بدۆزيته‌وه؛ ھه‌روه Ù‡Ø§ له نوێژ خوێند‌ن به دڵ Ùˆ برواى كابرایه‌ك كه خه‌ريكه ده‌خنكێ، د‌ه‌بینن، كه Ú†ÙˆÙˆÙ† ئاسارى ياساكانى فقهيش به Ø¬Ù‰ هاتووه‌و ئيتر قه‌زا كردنى نایه‌وێ. كه‌واته بنه‌مایراز Ùˆ ره‌مزى نوێژ له شھوود‌ى عه ÙŠÙ†Ù‰ نوێژ خويندايه. چونكوو شھوود‌ى د‌ه‌روونى پله Ù‰ ھه‌یه‌، بۆ راز Ùˆ ره‌مزه‌كانى نوێژيش پله ھه‌‌يه Ùˆ ھه‌ر پله‌یه‌كى سه‌ره‌وه‌‌ به گويره Ù‰ پله Ù‰ خواره‌وه‌ ده‌رونيكى شاراوه‌يه Ù‰ ھه‌یه‌، وه ھه‌ر پله‌یه‌كى خواره‌وه‌ به گويره Ù‰ سه‌ره‌وه‌ Ù‰ روا‌ڵه‌ ØªÙ‰ پله‌یه‌كى ديار Ùˆ ھه‌ست پێكراوى ھه‌یه‌و نوێژخوينى رێره‌و (سالك) ھه‌میشه‌ له پله‌یه‌كى ديار بۆ پله‌یه‌كى ناديار ده Ø±ÙˆØ§Ø› تا نه ناويك له ناوداره ÙƒÙ‡ نه مينى ØŒ وه نه شوێنه‌واريك له Ù†Ø§Ø¯ÙŠØ§Ø±Ù‡ ÙƒÙ‡ ØŒ وه Ù†Ù‡ نيشانه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒ له راز Ùˆ ره‌مز ونه ديارده ÛŒÙ‡â€ŒÙƒ له نوێژ Ùˆ نه ناويك له نوێژ خوين . به ÚµÙƒÙˆ ته‌نیا خوا ئه‌بینرێت Ùˆ به‌س. ئه‌م بابه‌ته قوو‌ڵه‌ ئامانجى رێره‌وه‌ راسته‌قینه ÙƒØ§Ù†Ù‰ شه Ù‚امى به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙŠÙ‡ØŒ نه به‌و جۆره كه رێره‌و بگاته جێیه‌ك معاذ الله نوێژ نه Ø®ÙˆÙŠÙ†ÛŽ^([1])Ø› ئه‌گینا ئه‌م گومانه خه‌يا‌ڵاويه مرۆڤ به Ø±Ùˆ دۆزه‌خ ده Ø¨Ø§: «ئه Ù‰ به‌ند‌ه‌ ويردى خو بكه ونوێژ ره‌فز مه ÙƒÙ‡ Ø±Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ.» به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙ‰ عارفى براو له ھه‌موو كه‌س Ùˆ شتێك ته‌نیا له Ø³Ù‡â€ŒØ± كانگاى تێگه‌یشتنى حه‌ق سه‌رچاوه ئه‌گرێ نه هى به‌ند‌ه‌^([2])Ø› بۆيه مرۆڤ د‌ه‌گاته پێگه‌ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒ كه به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙ‰ نابينێ، نه‌ك ئه‌وه Ù‰ كه به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙ‰ نه ÙƒØ§Ø› چونكوو ھه‌‌وه ÚµÙ‰ به‌خته‌وه‌ريه Ùˆ د‌ووه‌مى به‌دبه‌ختيه.

        به‌رزيى راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ له شھوود‌ى خوا دا شاراوه‌ته‌وه: (واعبد ربك حتى يأتيك اليقين) Ùˆ له جه‌غزى (لا حول Ùˆ لا قوة الا بالله) ده Ø±Ø¨Ø§Ø² بوون Ùˆ گوزه Ø±Ø§Ù†Ù‰ قۆناخى (لا اله الا الله) Ùˆ گه‌یشتن به لوتكه Ù‰ (لا هو الا هو). واتاى ته‌وحید‌ى (تام) «بران»ى نيگا له غه‌یره خوادا نيه، چونكوو نيگا نه ÙƒØ±Ø¯Ù† بۆ خۆى جۆره نيگاكردنيكه، به ÚµÙƒÙˆ «دابران»ى گۆشه نيگايه بۆ غه‌یر Ùˆ بۆ ئه‌وه Ù‰ كه ئه‌م «دابرانه‌ش» نه Ø¨ÙŠÙ†Ø±ÛŽØ› به ته‌واوى دابران خواستى یه‌كتا په‌ره‌سته راسته‌قینانه؛ به جۆرێ كه نه‌ك ته‌نیا غه‌یرى حه‌ق نه Ø¨ÙŠÙ†Ø±ÛŽØŒ به ÚµÙƒÙˆ ئه‌م نه Ø¨ÙŠÙ†Ø±Ø§Ù†Ù‡â€ŒØ´ نابينرێ، وه ئه Ù…Ù‡ ته‌نیا له به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙ‰ØŒ به تایبه‌ت Ø¨Ùˆ نوێژ دانراوه.

        جياوازى نێوان «بران» Ùˆ «دابران» يان «به ته‌واوى دابران» ئه‌و جياوازييه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ له نێوان «فناء» Ùˆ «فناء» له «فناء» دا ھه‌یه‌كه د‌ه‌بێته «ھه‌‌وينى مانه‌وه‌ له پاش نه Ù…ان» Ùˆ «ده‌ركه‌وتنى پاش له Ù†Ø§ÙˆÚ†ÙˆÙˆÙ†Â»Ù‡Ø› كه له Ù†ÛŽÙˆ په Ø±ØªÙˆÙˆÙƒÙ‡ ÙƒÙ‡ دا ئاماژه Ù‰ زۆرى پێكراوه؛ به‌و جۆره كه ھه‌ندێ كه‌س روكوعيان به له Ù†Ø§ÙˆÚ†ÙˆÙˆÙ† «فنا» زانێوه Ùˆ سوجده‌شيان به نه‌مان له نه‌مان «فه‌نا» له «فه‌نا» زانێوه Ùˆ له‌م ديره هۆنراوه به‌م جۆره هۆنێويه ØªÙŠØ§Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ:

در خدا Ú¯Ù… شو كمال اينست Ùˆ بس(فه‌ناى ھه‌‌وه‌ڵ)* Ú¯Ù… شدن Ú¯Ù… كن وصال اينست Ùˆ بس (فه‌ناى د‌ووه‌م)       رازى ھه‌ر شتێك ده Ø¨ÛŽ له شێوه‌ Ù‰ بوونى ئه‌و شته Ø¯Ø§ بدۆزريته‌وه. نوێژ جۆره جوو‌ڵه‌ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‰ تايبه ØªÙ‡ØŒ نه‌ك ته‌نیا له چوارچێوه Ù‰ چۆنيه ØªÛŽØ¯â€ŒØ§ Ùˆ... به ÚµÙƒÙˆÙˆ له ماكى نوێژ خويندا؛ چونكوو دروستیه‌كه Ù‰ ده Ú¯Ù‡ Ø±ÙŠØªÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ بۆ «نیه‌ت»، وه «نیه‌ت»يش به‌رزبوونه‌وه‌ Ù‰ رۆحه له مرۆڤه‌وه بۆ لاى يه‌زدان. ئه‌و شته‌ی كه دابه له Ù†ÛŽÙˆ نه‌زانه ÙƒØ§Ù† بريار دانه به(حمل اول ) Ùˆ بى ئاگايى له (حمل شايع). كه‌واته جوله ‌و بزاف Ùˆ بى ئه‌وه Ù‰ ھه‌ستيان پى بكريت ھه‌روه Ù‡Ø§ نه Ù…ه‌به‌ست ئه‌بینن Ùˆ نه به مه‌به‌ست ئه‌گه‌ن.

        كه‌واته نوێژى راسته‌قینه ئه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ ئه‌م راز Ùˆ ره‌مزانه كه حه‌قيقه‌تن، تييدا بێ كه ئه‌ويش «سرّ صلات»ه، وه بۆ گه‌یشتن بۆ ئه‌م ئامانجه حوكم Ùˆ مه Ø±Ø¬ Ùˆ داب Ùˆ نه Ø±ÙŠØªÙ‡ ديارى كراوه ÙƒÙ‡ ھه‌موويان هۆكارگه Ù„Ù‰ رێنوێنى ÙƒÙ‡ Ø± Ùˆ ياريده Ø±Ù†Ø› باشترين وه Ø®Øª بۆ دۆزينه‌وه‌ Ù‰ رازه ÙƒØ§Ù†Ù‰ نوێژ به‌ره‌به‌يانه كه نه سه Ø±Ù‚اڵى رۆژى ھه‌‌يه Ùˆ نه ماندويه ØªÙ‰ ئه‌وه ÚµÙ‰ شه‌و؛ بۆيه خواى مه‌زن له Ø¨Ø§Ø±Ù‡ Ù‰ نوێژى شه‌وه‌وه‌ فه Ø±Ù…ويه: (إن ناشئة الليل هى أشد وطأً Ùˆ أقوم قيلا - إن لك فى النهار سبحاً طويلا)^([3]).