پيش ووتاری رازى نوێژ

        * رامان له خوادا، كه سه‌فه‌رى د‌ووھه‌مه له «سه‌فه‌ره چوارينه ÙƒØ§Ù†Â»Ù‰ ريبوارانى رێی خوا، گرنگتره له به‌ره‌و خوا چوون؛ بۆيه ئه‌وانه Ù‰ كه به Ø±Ø§Ø³ØªÙ‡â€ŒÙ‚ینه گه‌یشتوون، به ويردى (ما كنت أعبد رباً لم أره)^([8]) ئه‌و د‌ه‌بینن Ùˆ ده ÙŠÙ¾Ù‡â€ŒØ±Ù‡â€ŒØ³ØªÙ† Ùˆ بۆ تويشوه كه Ù…Ù‡ ÙƒÙ‡ ÙŠØ§Ù† Ùˆ به Ø± د‌رێژى رێ ده Ú¯Ø±ÙŠÙ† Ùˆ له دوورى سه‌فه‌ر Ùˆ گرنگى Ù‰ جيگه ئه ØªØ±Ø³Ù†.: «آه ،من قلة الزاد، Ùˆ طول الطريق، Ùˆ بعد السفر Ùˆ عظيم المورد»^([9]).

        * نوێژ راز Ùˆ ره‌مزيكى ھه‌یه‌كه ھه‌ند‌ێكيان كه‌ره‌سه‌ Ù‰ گه‌یشتنى سه‌فه‌رى ھه‌‌وه ÚµÙ† تا بگه Ù†Ù‡ (لقاء الله)Ø› ھه‌ند‌ێكى تريان خودى خۆيه ØªÙ‰ كه به هۆیه‌وه‌ كه‌ره‌سه‌ ÙƒÙ‡â€ŒØ´ ده Ø¨Ø§Øª ÙƒÙ‡ØŒ سه‌فه‌رى د‌ووه‌م تا چواره‌م ئه Ù†Ø¬Ø§Ù… ئه Ø¯Ø§Øª.

        ئاگادارى: Ú¯Ù‡ Ø±Ú†Ù‰ ناوه Ø±Û†ÙƒÙ‰ حه‌د‌یسه ÙƒÙ‡ گه‌یشتن به خوايه Ùˆ ئه‌م گه‌یشتنه له سه‌فه‌رى ھه‌‌وه ÚµØ¯Ø§ ديته به‌رھه‌م، كه Ú†Ù‰ به Ù¾ÛŽÛŒ بۆچوونى ئيمام خومه ÙŠÙ†Ù‰(ره) كۆتايى سه‌فه‌رى ھه‌‌وه‌ڵ، به‌شيكه له ھه‌ق نه‌ك ته‌واوى ھه‌ق ھه‌قی سنوردار نه Ú¾Ù‡â€ŒÙ‚ÛŒ ره Ù‡Ø§ØŒ وه سه‌ره‌تايى سه‌فه‌رى دووه‌ميش به‌شيكه له ھه‌ق Ùˆ كۆتايى ئه‌و ھه‌قی ره Ù‡Ø§ÙŠÙ‡ (مطلق)^([10])ØŒ كه لێره‌ Ø¯Ø§ سه‌فه‌رى د‌ووه‌م كۆتايى Ù¾ÛŽ دێ.

        به‌م بۆنه‌وه‌ گه‌یشتن به «خواى ره Ù‡Ø§Â» له سه‌فه‌رى د‌ووه‌مدا د‌ه‌ست ديت، نه‌ك له سه‌فه‌رى ھه‌‌وه‌ڵ؛ به‌ڵام ئه‌و هۆكارانه Ù‰ كه سه‌فه‌رى سيھه‌‌م Ùˆ چواره‌م ده‌كاته‌ به‌شيك له راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ Ùˆ له حه‌د‌یسى باسكراو بۆمان روون ئه Ø¨ÛŽØªÙ‡â€Œâ€ŒÙˆÙ‡ØŒ بۆ ئه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ له‌م دوو سه‌فه‌ره Ø¯Ø§ لايه Ù†Ù‰ خوايى مرۆڤمان بۆ ئه‌كه‌ويته ده‌ر كه ھه‌مان ويناى يه‌زدانيه. به‌مجۆره ريبوارى به ئامانج گه‌یشتوو له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ ديتنى ھه‌ق، ويناكانى يه‌زدانى ده Ø¨ÙŠÙ†ÛŽ. نيشانه Ù‰ ئه‌وه كه نوێژ گوشراوى سه‌فه‌ره چوارينه ÙƒØ§Ù†Ù‡Ø› ئه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ بنه Ù…ا Ùˆ كرد‌ه‌وه Ùˆ گازه حه‌ڵاڵبوون Ùˆ حه‌رام بوونه له به Ø±Ø¨â€ŒÚµØ§ÙˆÛŒÙ‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ به‌ره‌و تاكه ÙŠÙ‡ ØªÙ‰ هان ده Ø¯Ø§ Ùˆ بۆماوه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒ له‌و یه‌كگرتنه Ø¯Ø§ سه Ø±Ù‚اڵ ده Ø¨ÛŽØŒ وه ھه‌ند‌ێ جاريش له‌و یه‌كگرتنه به‌ره‌و پرش Ùˆ ب‌ڵاویه‌كه ده Ú†ÙŠØªÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ Ùˆ له ئاكامدا به چاوى یه‌كگرتنه‌وه‌ له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ به Ø±Ø¨â€ŒÚµØ§ÙˆÙ‰ دا ده Ø¨Ù†Ù‡ یه‌ك؛ كه ئه Ù…Ù‡ ھه‌ Ù…ان «سه‌فه‌ره چوارينه ÙƒØ§Ù†Ù†Â» به‌و جۆره كه له ئاخرى په Ø±ØªÙˆÙƒÙ‡ ÙƒÙ‡ Ø¯Ø§ هاتووه‌؛ واتا مه‌به‌ستمان به‌ره‌و لاى خوا بێ؛ رامان له تایبه‌تمه‌ند‌یه‌كانى خوا Ùˆ باوه Ø±Ú¾ÛŽÙ†Ø§Ù† به پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وآله Ùˆ له ئاكامدا روو كردنه ھه‌موو به‌ند‌ه‌ چاكه ÙƒØ§Ù†Ù‰ خوا Ùˆ سڵاو ناردن بۆيان، نيشانه Ù‰ ريگه Ù‰ چوارينه ÙƒØ§Ù†Ù‡.

        به ÚµÚ¯Ù‡ بۆ راز Ùˆ ره‌مزه‌كانى نوێژمان بۆ ده Ø±Ø¦Ù‡ ÙƒÙ‡â€ŒÙˆÛŽ له رێی ئه‌و ئايه‌تانه Ù‰ كه له Ø³Ù‡â€ŒØ± نوێژ هاتوون له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ ره‌وايه‌تى لێكۆڵه‌ Ø±Ø§Ù† Ùˆ دوعاكانى پيش Ùˆ پاش نوێژ Ùˆ سه‌ربورده Ù‰ مه‌عسوومه ÙƒØ§Ù† عليهم السلام له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ ئه‌و شتانه Ù‰ كه له قوتابیه‌كانيان بينراوه له كاتى نوێژ كردندا.

        ھه‌ر قۆناغيك له نوێژ كردندا تایبه‌تمه‌ند‌ى پێويستى ئه‌و قۆناغه Ù‰ ھه‌یه‌؛ بۆ وينه: نوێژێ كه سه‌رچاوه Ù‰ ئيعتيبارى ھه‌‌يه نه Ù‡Ù‰ ئه ÙƒØ§Øª ØŒ له بێ حه ÙŠØ§ÙŠÙ‰ Ùˆ خراپه ÙŠÙ‰ ديارى كراو، وه روومه ئاسمانیه‌كه Ù‰ له به‌رزه‌خ ناهيڵێ بێ حه ÙŠØ§ÙŠÙ‰ Ùˆ خراپه ببێته كۆسپ بۆ مرۆڤ، وه شيوازى عه Ù‚ÚµÙ‰ ئه‌و نوێژه له ئاقارى ئاوه‌زى ره‌ھا له قه â€ŒÚµÙ‡â€Œ Ù…ره‌وى «عقل تام» ناهيڵێ گوناھه‌ ÙƒØ§Ù† به‌رزببنه‌وه‌، واتا نوێژله Ù…Ù‡ Ø±ØªÙ‡ Ø¨Ù‡ Ù‰ Ùˆ ھه‌روه Ù‡Ø§ له قۆناخى به‌رزه‌خى كاريگه Ø±ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ Ù‰ به‌شێوه‌ Ù‰ «پيش Ú¯Ø±ØªÙ†Â» يان «پيش Ú¯Ø±ØªÙ†Â»Ù‡ له ئه Ù†Ø¬Ø§Ù…Ù‰ گوناح Ùˆ خراپه ÙƒØ§Ø±Ù‰ يه، به‌ڵام له قۆناخى دوا كۆتاييدا، ئاوه‌ز ته‌نیا لايه Ù†Ù‰ «پيش Ú¯Ø±ØªÙ†Â»Ù‰ ھه‌‌يه نه‌ك «به‌رزبوون» Ø› وه ÙƒÙˆ «ره Ø¬Ù…Ù‰ شه‌یتان» Ùˆ دوور خستنه‌وه‌ Ù‰ له شوێنى وه‌حی كه (من يستمع الآن يجد له شهاباً رصداً)^([11]) به‌ڵام بۆ لابردنى په Ø±Ø¯â€ŒÙ‡â€ŒÙƒØ§Ù†Ù‰ تيشك، لايه Ù†Ù‰ «به‌رزبوون» ھه‌یه‌. چونكوو ته‌واوى ئه‌م بابه‌تانه دونياى وينا (عالم مثال) Ùˆ ئاوه‌زى ته‌كوینى ره‌ھا (عقل تكوينى مطلق) د‌ه‌ست نيشان د‌ه‌كه‌ن كه له سه‌ر شانى راز Ùˆ ره‌مزه‌كانى نوێژه نه‌ك له Ø³Ù‡â€ŒØ± روا‌ڵه‌ ØªÙ‰ نوێژ خوێند‌ن كه بابه‌تيكى كاتى ÙŠÙ‡ - چونكوو ده Ø¨ÛŽ ئيعتباریه‌كان پيكه‌وه ھه‌ ÚµØ³Ù‡ Ù†Ú¯ÙŠÙ†ÙŠÙ† Ùˆ حه Ù‚يقیه‌كانيش پيكه‌وه - بۆ وينه له ئايه‌تى (واتخذوا من مقام إبراهيم مصلى)^([12]) جگه له‌وه Ù‰ كه ئاماژه ئه ÙƒØ§ بۆ شوێنيكى تايبه ØªÙ‰ بۆ نوێژ خوێند‌ن، ئاماژه ÙƒÙ‡ ريشه بۆ پێگه‌ Ùˆ به‌رزى حه‌زره‌تى ئيبراهيم (خليل الرحمن)ه، كه یه‌كه‌ميان بۆ ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژه Ùˆ د‌ووه‌ميشيان ئاماژه ÙŠÙ‡ بۆ ناخ Ùˆ شيوازى نوێژ.

        راز Ùˆ ره‌مزه‌كانى نوێژ ته‌واوى جه‌سته Ù‰ نوێژ خوين ئه ÙƒØ§ØªÙ‡â€Œ سه‌رچاوه Ù‰ تێگه‌یشتن Ùˆ كرد‌ه‌وه Ù‰ حه‌ق؛ بۆيه ره‌نگه تيريكى شكاو له Ù†ÛŽÙˆ Ù¾ÛŽÛŒ نوێژ خوين له كاتى سوجده بهێننه ده Ø± Ùˆ نوێژ خوين به خۆى نه‌زانێ. ھه‌روه Ù‡Ø§ هاوارى ھه‌ژاريك له حا‌ڵه‌ ØªÙ‰ روكوعدا ببيستێ Ùˆ ئه Ù†Ú¯ÙˆØ³ØªÙŠÙ„Ù‡ ÙƒÙ‡ Ù‰ خۆى Ù¾ÛŽ ببه Ø®Ø´ÛŽØ› چونكوو ÙƒÛ†Ù‰ ئه‌م دوو كاره له روا‌ڵه‌ ØªØ¯Ø§ زۆر ئه Ø³ØªÙ‡ Ù…ه، به‌ڵام به Ù¾ÛŽÛŒ راز Ùˆ ره‌مزه‌كانى نوێژ شتێكى ئاسايى ÙŠÙ‡Ø› چونكوو ئه‌گه‌ر به‌ند‌ه‌ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒ له سايه Ù‰ خوێند‌نى نوێژه‌كانى سوننه‌ت بگاته شوێنێ كه ھه‌موو كاره‌كانى له سه‌رچاوه Ù‰ ده Ø±Ùƒ Ùˆ ھێزى خواوه سه‌رچاوه بگرن Ùˆ كرد‌ه‌وه ÙƒØ§Ù†Ù‰ خواش ھه‌موويان راست Ùˆ دروستن Ùˆ درۆى تێد‌ا نيه؛ ھه‌موولايه Ù†Ù‡ ÙƒØ§Ù†Ù‰ گرتن Ùˆ به Ø®Ø´ÙŠÙ†Ù‰ ئه‌و د‌ه‌بێته كاريكى دروست Ùˆ پێويستى ئه‌م كاره‌ش ئه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ تيريك بهێنه ده Ø± Ùˆ ھه‌ستى پێنه ÙƒØ±ÛŽØŒ چونكوو ھه‌ست پيكردنه ÙƒÙ‡ Ù‰ دژى ئاماده Ø¨ÙˆÙˆÙ†Ù‰ د‌ڵه‌ Ùˆ ئه Ø¨ÛŽØªÙ‡â€Œ كاريكى نادرست، به‌ڵام بيستنى هاوارى ھه‌ژاريك Ùˆ به Ø®Ø´ÙŠÙ†Ù‰ ئه Ù†Ú¯ÙˆØ³ØªÙŠÙ„Ù‡ ھه‌قه Ùˆ . مه‌به‌ست ئه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ روا‌ڵه‌ ØªÙ‡ ÙƒÙ‡ ÙŠØ¯Ø§ یه‌ك Ùˆ راز Ùˆ ره‌مزه‌كانى نوێژ ھه‌ند‌ێ شت ئه Ø®Ù‡ Ù†Ù‡ ده Ø± كه روا‌ڵه‌ ØªÙ‰ نوێژ ئه‌و توانايه Ù‰ نيه.

        رازى نوێژ كه له ديتنى جوانى خوا شاراوه ÙŠÙ‡ ھه‌موو ھه‌سته ÙƒØ§Ù†Ù‰ نوێژ خوين به‌ره‌و ئه‌و جوانى ÙŠÙ‡ ئه Ø¨Ø§ØªØ› Ùˆ له بابه‌ته ÙƒØ§Ù†Ù‰ ØªØ± ئه ÙŠØ®Ø§ØªÙ‡ لا. جا ھه‌ست به هيچ كۆسپ Ùˆ ته Ú¯Ù‡ Ø±Ù‡ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒ ناكات. خوا ليخۆشبوو حه ÙƒÙŠÙ…Ù‰ سه‌بزه‌وارى د‌ه‌فه‌رمێ: له كاتيكدا كه روخسارى جوانى يوسف، سنوورى هۆش Ùˆ بيرى ژنه ÙƒØ§Ù† له Ù†ÛŽÙˆ ده Ø¨Ø§ØŒ به Ù¾ÛŽÛŒ فه‌رمووده Ù‰ خوا (فلّما رأينه أكبرنه Ùˆ قطعن أيديه‌ن)^([13]) جوانى ره Ù‡Ø§Ù‰ خوا كه ھه‌موو جوانیه‌كان د‌ه‌كه‌ونه ژێر سيبه‌ریه‌وه‌ Ú† د‌ه‌كا به عارفه‌كان كه خه‌ريكى نوقم بوون له به‌ندايه‌تى Ùˆ عيباده‌تدان ^([14]).

        گه‌یشتنى به بنگه Ù‰ ناسك ته‌نیا له رێی داب Ùˆ نه Ø±ÙŠØª Ùˆ حوكمه ÙƒØ§Ù†Ù‰ نوێژه‌وه به د‌ه‌ست نايه، به ÚµÙƒÙˆÙˆ له رێی جيهادى به‌رد‌ه‌وام له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ خۆدا ديسان د‌ه‌ست ناكه‌وێ، چونكوو پێويستى به جيهادى گه‌وره ھه‌‌يه Ùˆ ھه‌رگيز له رێی جيهادى مام Ù†Ø§ÙˆÙ‡ Ù†Ø¯Ù‰ كه شه Ø± له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ ده‌روندايه د‌ه‌ست ناكه‌وێ Ùˆ جيهادى گه‌وره ئاژاوه Ù‰ نێوان ئاوه‌ز Ùˆ ئه‌و نیه‌كه ئه‌گه‌ر ريبوارى ئه‌م رێیه‌ له چوارچێوه Ù‰ ئاوه‌زى باو بێته‌ ده Ø± Ùˆ بچێته Ù†ÛŽÙˆ ئاوه‌زى ره‌سه‌ن كه عه Ø´Ù‚ به به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙ‰ Ùˆ توانه‌وه‌ ÙŠÙ‡ له Ù†ÛŽÙˆ يه‌زداندا پيرۆز Ùˆ سه Ø±ÙƒÙ‡â€ŒÙˆØªÙˆÙˆÙ‡ له جيهادى مه‌زندا. ئه‌و شتانه Ù‰ كه له نه Ø±ÙŠØª Ùˆ مه Ø±Ø¬Ù‡ ÙƒØ§Ù†Ù‰ نوێژ دا ده Ú¯ÙˆØªØ±ÛŽØŒ نموونه Ù‰ ئه‌و شتانه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ بۆ گه‌یشتن به ره‌مزى نوێژ پێويسته؛ واتا ئه‌گه‌ر نوێژ خوێند‌ن له گۆرستاندا مه ÙƒØ±ÙˆÙˆÚ¾Ù‡â€Œ ØŒ نوێژى دڵ مردووه ÙƒØ§Ù†ÙŠØ´ دوورله ÙƒÙ‡ Ø±Ø§Ú¾Ù‡â€Œâ€ŒØª خه‌ريك بوون به غه‌یرى خوا رۆح له روناكى ژيان بێ به‌ش د‌ه‌كات Ùˆ نوێژى بێ رۆح، راز Ùˆ ره‌مزى نيه Ùˆ دووراندنى گه‌وره‌گورانى بيرى خوايه له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ بيرى بێجگه Ù„Ù‡ خوا.

شىء كجا و فىء كجا نائى كجا و نى كجا * دوام كجا و دم كجا و يم كجا و نَم كجا^([15])