فه‌ده‌ك

وه‌لید‌ پر خه‌م خارن ژ به‌رفره‌ھكرنا مزگه‌فتێ را، ڤێجا د‌ه‌ستوور د‌ا د‌ه‌ستبكارێ خوه‌ عومه‌رێ كورێ عه‌بد‌ول عه‌زیز كو خانیێن د‌ووروبه‌رێ وێ بكرێ و كه‌سێ قه‌بوول ژی نه‌كێ خانی سه‌ر وان د‌ا خراب بكێ.^[12]

ئه‌ڤ مه‌سه‌لا ھه‌ ل خه‌لكێ مه‌د‌ینایێ پر گران ھات، ئه‌وا د‌خوه‌ستا كو مالا پێغه‌مبه‌ر صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی وه‌ك چه‌وا ھه‌یی بمینێ، د‌ا حه‌جی و زیاره‌تكه‌ر و رێونگی لێ بنێرن، ئه‌ڤاھه‌ ژ وان ره‌ باش بوو ژ ڤێ چه‌ند‌ێ را كو ئه‌و ب ئالیێ زوھد‌ا ژ د‌ونیایێ ڤه‌ د‌ھه‌ركاند‌ان كو د‌ ڤێ د‌نیایێ د‌ا خێنجی ژ قاسێ لازمیێ ئاڤا نه‌كن... ڤێجا عومه‌رێ كورێ عه‌بد‌ول عه‌زیز وه‌لید‌ ژ بیر و ھزرا فه‌قیھ و زانایان ئاگاھد‌ار كر كو ب ھه‌رفاند‌نێ نه‌رازینه‌. په‌ی را وه‌لید‌ خه‌به‌ر ژێرا شاند‌ و د‌ه‌ستوور د‌ایێ كو خانیان خراب بكێ و ئاڤاھیێ مه‌زگه‌فتێ ژ نووڤه‌ چێكێ. د‌ه‌ما د‌ه‌ست ئاڤێتن خراب كرنێ، ھه‌ما ھنگێ بوو شین و تازی؛ قێر و ھاوارا گره‌گرێن خه‌لكێ و مه‌زنێن به‌نی ھاشم بلند‌ بوو؛ وه‌ك رۆژا كو ل سه‌ر پێغه‌مبه‌ر د‌گریان د‌ه‌نگێ گریێ وان بلند‌ بوو.^[13] وه‌رره‌نگ خویا كر د‌ه‌ستبكارێن وه‌لید‌ جه‌ساره‌تا ھه‌رفاند‌نێ تونه‌ھن، ژ به‌ر وێ چه‌ند‌ێ وه‌لید‌ مه‌جبوور بوو ژ خلاسكرنا ڤی كاری را ھنه‌ك ژ د‌ه‌ستبكارێن خوه‌ ژ وه‌لاتێ روومێ بێنێ، ڤێجا چل كه‌س ژ روومێ و چل كه‌س ژ قبطێ كشاند‌ن ئانین.^[14]

موتته‌ھمكرنا ته‌شه‌ییوعێ

د درێژیا تاریخێ دا حوکومدار ب ئاوایه‌ک گشتی و تایبه‌ت خه‌بتینه‌ کو به‌ربه‌ره‌کانیه‌ک ته‌مام بکن دگه‌ل خوه‌یێن فکر و ھزرێن د‌ورست و شیعه‌یان ژ کووم و بڕا موسلمانان جودا بکن، ئه‌و ژی ب ڤێ رێکێ ڤه‌ کو باوه‌ریێن وان بێخن به‌ر شه‌ق و ده‌قان و بێژن ئه‌ڤێنھه‌نێ جودا بوونه‌ ژ جه‌ماعه‌تێ.

ڤێجا توھمه‌ت ئاڤێتنه‌ سه‌ر شیعه‌یان و گووتنێن کو قه‌ت د‌ورستی ژێرا نینه‌ و ژ راستییێ دوورن پال دانه‌ بال وان ڤه‌ و ڤر و توھمه‌ت ل وان کرنه‌، ھه‌ما ھه‌ر ئه‌ڤ ڤر و توھمه‌تێن ھه‌نێ ب رێكێن جووربجوور ڤه‌ گووتنه‌ و ئه‌وقاس د‌وجار و بلاڤ کرنه‌ د‌ا ھنه‌ك گومان بكن حه‌قیقه‌ت ژێرا ھه‌یه‌.

ده‌ما تو ب چاڤێ ڤه‌كری به‌رێ خوه‌ بدی مه‌سه‌لێ، تو دبینی تشتێن پال دایین بال شیعه‌یان ڤه‌ قه‌ت حه‌دد و سینووره‌ك ژێرا تنه‌، حوكمه‌تێ ب ھه‌می کارینا خوه‌ ئه‌و د ناڤبه‌ینا خه‌لکێ دا بلاڤ کرنه‌ و د ھه‌ر ده‌م و وه‌خته‌کی دا گوورا موناسبێ وی زه‌مانی مه‌سه‌له‌ پێشڤه‌ برنه‌، زه‌مانه‌کی ئه‌ڤ توھمه‌تێن ھه‌نێ ب ئاوایه‌ک بوونه‌ و زه‌مانه‌ک دی ب شکل و ئاوایه‌ک دی. ڤێجا ڤی كاری ئازاد‌یا فكری ژ فێھما تشتان را مراند‌ و مه‌سه‌له‌ گوورا خوه‌ستا حوكومد‌اران پێشد‌ا چوو.

ئه‌ڤ مه‌سه‌له‌ ھه‌می ل سه‌ر خوه‌ست و ڤیانا ده‌وله‌تێ پێک دھاتان، ژ ڤێ پێڤه‌ کو ده‌ریێ موناقشه‌ و ئختلافێ ڤه‌کن ھه‌ده‌فه‌ک دی تنه‌بوون و دخوه‌ستان پێ ڤان مه‌سه‌لان ئختلاف و دژاتی و نه‌وه‌کیێکبوونێ بێخن ناڤ رێز و صه‌فێن موسلمانان، دا کو ب ڤێ رێکێ ڤه‌ بگه‌ھن خوه‌ستێن خوه‌ یێن تایبه‌ت. ئه‌گه‌ر نه‌ ئه‌ڤه‌، لازم بو كو‌ حوررییه‌ت و ئازادی بدان خه‌لکێ و بهێلان وێ ده‌رحه‌قێ دا ب شکله‌ک علمی و زانستی فکر بکن، ھنگێ ئه‌ڤ ئختلافا علمی نابیا سه‌به‌بێ جوداھیا ل ناڤبه‌ینا خه‌لکێ دا به‌لکی وێ ئه‌فکارێن خه‌لکێ بھاتان دیتن و ببوویا سه‌به‌بێ پێشکه‌تنا فکرێ، چكو ده‌ما فکرێن موخته‌لف بێن دیتن و ڤه‌ژه‌نین ھنگێ پێشکه‌تن د‌ فكرێ د‌ا چێد‌بێ؛ لێبه‌لێ گه‌شبوونا فكری حوکومداریا وان دئێخستا خه‌ته‌‌رێ، ژ به‌ر وێ چه‌ندێ ئه‌وان ئختلاف ھه‌ما د‌ وان مه‌سه‌لان دا چێدکران كو ببن سه‌به‌بێ ته‌خریبا ئوممه‌تێ؛ ئه‌و مه‌سه‌له‌ دئاڤێتان مه‌یدانێ کو ببێ سه‌به‌بێ ژھه‌ڤ جدابوونا کووم و بڕا‏ موسلمانان؛ ژ وان مه‌سه‌لان خه‌به‌ر د‌د‌ان کو ئختلافا مه‌زھه‌بی و باوه‌ریێن دینی د‌ ناڤ خه‌لکێ دا ھلێخن، ڤێجا موفه‌ککرێن کو نه‌دکه‌تان سه‌ر رێچکا حوکومداران، ب ئاوایه‌ک دژوار گه‌ل وان معه‌مله‌ت دکران و ئه‌و ددان عه‌زابێ و دئێخستان زه‌حمه‌تێ.

گوھرییێن د‌ه‌ستپێکێ

حوكومد‌اران رێچك و به‌رووکێ شیعه‌یان دژێ سیاسه‌تا خوه‌ دحه‌سباندان، چكو شیعه‌ ھه‌ڤرێ بوون د‌گه‌ل ئالێ موحه‌ممه‌د (ص) و باوه‌ریا وان ئه‌و بی كو حوكومد‌اری حه‌قێ ئالێ موحه‌ممه‌ده‌ (ص). ژ به‌ر ڤێ یێکێ حوكومد‌ار گه‌له‌ک ژ وان دترسیان و ھای ژ خوه‌ ھه‌بوون و ب رێکێن جووربجوور ڤه‌ خه‌لک ھای ددان کو خوه‌ ژ وان بقه‌تینن، د‌ژاتی ئه‌وقاس د‌ژوار بوو حه‌تا ئه‌گه‌ر توھمه‌تا شیعه‌تیێ ل سه‌ر که‌سه‌کی ھه‌بوویا دبوویا سه‌به‌بێ ژناڤچوونا وی و ناڤێ شیعه‌تیێ ل سه‌ر که‌سه‌کی ژێرا خه‌ته‌‌رتر بوو ژ ناڤێ زندیقیێ.

زمه‌خشه‌ری ده‌رحه‌ق چه‌وانیا صه‌له‌واتا ل سه‌ر موحه‌ممه‌د (ص) دا وھا گووتیه‌: شاند‌نا صه‌له‌واتێ ل سه‌ر كه‌سه‌كی تایبه‌ت ژ ئه‌ھلێ به‌یتێ مه‌کرووھه‌، چکو ئه‌ڤ مه‌سه‌لا ھه‌نێ بویه‌‌ شوعار و درووشم ژ ره‌سوولێ خودا (ص) را و ھه‌ر وھا ئه‌گه‌ر که‌سه‌ک وه‌ بکێ دبێ سه‌به‌ب کو توھمه‌تا رافزیتیێ بکه‌ڤێ سه‌ر و ره‌سوولێ خودا که‌ره‌م کریه‌: که‌سێ باوه‌ریێ ب خودا و رۆژا قیامه‌تێ بێنێ، بلا خوه‌ ژ جھێن توھمه‌تێ دوور بکێ.^[15]