ئجازه‌تنامه‌ و كه‌ساتیێن علمی

É ره‌ضه‌وی یێ ھند‌ی، موحه‌ممه‌د‌ بن ھاشمێ موسه‌وی (١٢٤٢ -  ١٣٢٣ Ú¾ Ù‚) Ù„ ھند‌ووستانێ Ú˜ د‌اییك بوو Ùˆ Ù„ باژارێ نه‌جه‌فێ د‌ه‌رس خوه‌ند‌ Ùˆ ھه‌ما Ù„ وێد‌ه‌رێ وه‌فات كر. ئه‌و یێك Ú˜ شاگرد‌ێن شێخێ ئه‌نصاری یه‌. Ú˜ به‌رھه‌مێن ÙˆÛŒ نه‌: نه‌زمول له‌ئالی، د‌ بابه‌تێ رجال؛ ئو‌رجووزه‌، د‌ بابه‌تێ فقھ؛ ئه‌ضوائول مه‌زبه‌له‌، شه‌رحا كتێبا شه‌رایع؛ ته‌قریراتێن د‌ه‌رسا شێخێ ئه‌نصاری.

Ð س

É سه‌یید‌ موحسن ئه‌مین كورێ عه‌بد‌ولكه‌ریمێ حوسه‌ینی یێ جه‌به‌ل عاملی، ب نازناڤێ «ئه‌مین» ھاتیه‌ ناسكرن (١٢٨٢ – ١٣٧١ ھ ق) یێك ژ مه‌زنێ زانایێن ئمامییه‌ و یێك ژ مه‌فاخر و جھێ شانازییا شیعه‌یێن د‌وازد‌ه‌ھ ئمامی یه‌. جه‌نابێ وی د‌ه‌رسێن د‌ه‌ستپێك و موقه‌د‌د‌ه‌ماتێ ھه‌ما ل زاد‌گه‌ھ و وه‌لاتێ خوه‌ د‌ا خوه‌ند‌ و پاشێ ل باژارێ نه‌جه‌فێ، بال ئاخووند‌ێ خوراسانی، شه‌ریعه‌تێ ئصفه‌ھانی، حاج ئاغا رضا ھه‌مه‌د‌انی، و شیخ محمد‌ تاھا نه‌جه‌ف و مه‌زنێن د‌ی د‌ه‌وام د‌ا ته‌كمیل كرنا زانینێن خوه‌. ئه‌و پشتی ته‌مام كرنا ته‌حصیلێ، ڤه‌گه‌ریا جه‌به‌لێ عامل و ل وێد‌ه‌رێ د‌ه‌ستپێ لێكوولین و ته‌ئلیف و ته‌د‌ریسێ كر. ژ جه‌نابێ وی گه‌له‌ك به‌رھه‌مێن علمی ڤه‌مانه‌ كو موھمترینێ وان كتێبا بناڤ و د‌ه‌نگێ «ئه‌عیانوش شیعه‌» یه‌. ژ ڤێ كتێبێ چه‌ند‌ین چاپ به‌ر د‌ه‌سته‌. ژ به‌رھه‌مێن وی نه‌: ئه‌ساسوش شه‌ریعه‌، د‌ بابه‌تێ فقھا ئستد‌لالی، ئه‌د‌د‌ورره‌تول به‌ھییه‌، ئه‌لمه‌جالسوس سه‌نییه‌، مه‌عد‌ه‌ن ئه‌ل جه‌واھر فی علووم ئه‌لئه‌وال و ئه‌لئه‌واخر.

É سه‌كوونی، ئسماعیل بن ئه‌بی زیاد‌ یێك ژ ئه‌ھلێ سوننه‌ت بوویه‌ و ژ ئمام صاد‌ق (سه‌لام لێ بن) روایه‌ت نه‌قل كرنه‌؛ شێخ طووسی د‌ كتێبا «عود‌د‌ه‌تول ئوصوول»ێ د‌ا نڤیسیه‌ كو زانایێن ئمامییه‌ ب روایه‌تێن وی گێرایین عه‌مه‌ل كرنه‌. یێكه‌مین حه‌د‌یسا كتێبا چل حه‌د‌یسا ئمام خومه‌ینی حه‌د‌یسا ژێری یه‌ كو ژ سه‌كوونی روایه‌ت بویه‌: أن النبی صلی الله علیه و آله بعث سریة؛ فلما رجعوا قال: مرحبا بقوم، قضوا الجهاد الأصغر و بقی علیهم الجهاد الأکبر. فقیل یا رسول الله ما الجهاد الأکبر؟ قال جهاد النفس. یانی: سه‌كوونی ژ حه‌زره‌تێ ئمام صاد‌ق (سه‌لام لێ بن) گێرایه‌ كو كه‌ره‌م كر: «پێغه‌مبه‌ر (ص) له‌شكه‌ره‌ك رێكر، ڤێجا د‌ه‌ما زڤرین، كه‌ره‌م كر: عافه‌رم و خوه‌شی و به‌رفره‌ھی ژ وێ كوومێ را كو جھاد‌ا بچووك پێك ئانین و جھاد‌ا مه‌زن ل سه‌ر وان مایی. ھات گووتن ئه‌ی ره‌سوولێ خود‌ێ، جھاد‌ا مه‌زن چیه‌؟ كه‌ره‌م كر: جھاد‌ا گه‌ل نه‌فسێ یه‌».

É سه‌ید‌ێ ڕه‌زی، ئه‌بولحه‌سه‌ن موحه‌ممه‌د‌ێ كورێ حوسه‌ین، سالا 359 ھ. ل به‌غد‌ایێ ھاتیه‌ د‌نیایێ، 6ێ موحه‌رره‌ما 406-ێ ھ ھه‌یڤی د‌ ته‌مه‌نێ 47 سالیێ د‌ا وه‌فات كریه‌ و به‌د‌ه‌نا وی ل مالا وی د‌ا ل مه‌حه‌لا «كه‌رخا» به‌غد‌ایێ ھاتیه‌ ڤه‌شارتن. نه‌سه‌با وی ل پێنج بابكا د‌ا د‌گھێ ئمامێ حه‌فتێ یێ ئه‌ھلێ به‌یتا پێغه‌مبه‌ر، ئمام موسایێ كازم. پشتی شێخێ موفید‌ رێبه‌ری یا علمی یا په‌یره‌وێن ئه‌ھلێ به‌یتێ ب ھێڤیا وی ڤه‌ بی. بن 10 سالی یێ را د‌ه‌س ئاڤێتیه‌ خوه‌ند‌نێ، ھێجا بالغ نه‌بیی علمێن ل وێ ھه‌رێمێ د‌ھاتان خوه‌ند‌ن خلاس كرن. ل د‌ه‌ھ سالی یێ د‌ا شعر ڤه‌ھوونانه‌ و نھا ئه‌و شعرێن وی ھه‌نه‌. ل 17 سالی یا خوه‌ د‌ا د‌ه‌س ئاڤێتیه‌ د‌ه‌رس د‌انێ. ل 21 سالیێ د‌ا(380 ھ) بیه‌ خوه‌یێ سێ مه‌قامێن مه‌زن: نقابه‌ت، سه‌ر پێشیا حه‌جی یێن مالا خود‌ێ و چاڤد‌ێری یا لسه‌ر د‌یوانا گرتنا حه‌قێ مه‌زلوومان. ل سالا 403 ھ، د‌ا ژی بی «نه‌قیبوننوقه‌با». ناڤێ 14 سه‌ید‌ایێن وی نڤیسینه‌، وه‌ك: صه‌یرافی، مه‌رزبانی، ئبن جننی یێ موصلی،عه‌بد‌وڕه‌حیمێ ئبن نه‌باته‌، عالمێ مالكی مه‌زھه‌ب، ئه‌بو ئسحاقێ طه‌به‌ری، شێخێ موفید‌ و.. ئه‌وی گه‌له‌ك فه‌قی ژی گھاند‌نه‌، یێن وه‌ك: شێخێ طوسی، ئبن قود‌د‌امه‌، سه‌ید‌ عه‌بد‌وڵاھێ جورجانی، ئه‌بوبه‌كرێ نیشابووری، سه‌ید‌ ئه‌بولحه‌سه‌نێ بن به‌ند‌ار و... مه‌د‌ره‌سا: د‌ارول علم یێك ژ ئه‌سه‌رێن وی یه‌ و 150 سالا پاش وه‌فاتا وی ژی ھه‌بیه‌. ئه‌سه‌رێن وی یێن نڤیساری ژی ناڤێ وی ل ناڤ كوومگه‌ھا علمی د‌ا ساخ ھشتیه‌ و ناڤ ناڤا د‌ا وه‌ك ستێرێ د‌برقێ. 19 ئه‌سه‌رێن وی یێن ئه‌د‌ه‌بی، تاریخی، روایی و قورئانێ ھه‌نه، وه‌ك: مه‌جازاتو ئاسار ئه‌ننه‌به‌وییه‌، موته‌شابھاتوتته‌نزیل، مه‌عانیل قورئان، ره‌سائل، د‌یوانا شعران و نه‌ھجول به‌لاغه‌. ئبن ئه‌بی حه‌د‌ید‌ د‌ شه‌رحا وێ د‌ا د‌بێژێ: «ئه‌ڤ كتێب، بن كه‌لامێ خود‌ێ و سه‌ر كه‌لامێ به‌شه‌ر را یه‌». وی ئه‌ڤ كتێبا حه‌د‌یسی، ئعتقاد‌ی، ئه‌خلاقی و ئه‌د‌ه‌بیاتی ل سێ قسمه‌تا د‌ا ژ كه‌لامێ ئمام عه‌لی (سه‌لام لێ بن) به‌رھه‌ڤ كریه‌. قسمێ ئه‌ول: 241 خوطبه‌ و ئاخفتنێن میرێ باوه‌رد‌ارا نه‌. قسمێ د‌ووێ: 79 نامه‌ و نڤیسووكن. قسمێ سسیێ: 480 گووتنێن كورت و بحكمه‌تن.

É سه‌یید‌ێ مورته‌زا، عه‌لی بن حوسه‌ین بن مووسا مه‌شھوور بویی پێ ناڤێ عه‌له‌مول ھود‌ا (٣٥٥ - ٤٣٦ ھ ق) ژ زانایێن مه‌زنێ ئسلامی یه‌. ئه‌و جامعێ عولوومێن عه‌قلی و نه‌قلی و گه‌له‌ك ھێژا و به‌ركه‌تی بویه‌، پر زانایی بویه‌ د‌ كه‌لام و فقھ و ئوصوول و ته‌فسیر و رجال و ئه‌د‌ه‌بییاتا عه‌ره‌بی د‌ا. ئه‌و روایه‌تێ ژ شێخێ موفید‌ و حوسه‌ین بن عه‌لی یێ بابه‌وه‌یھ د‌گێرێ و گه‌له‌كا لبالێ خوه‌ند‌ی یه‌ كو شێخێ تووسی ژ وا یه‌. ئه‌سه‌رێن ژ وی د‌ه‌س مه‌ د‌ا ھه‌یین گه‌له‌كن كو: ئه‌مالی، زه‌ریعه‌ ئلا ئوصوولێ شه‌ریعه‌، ناصرییات، ئنتصار، شافی ژ وانه‌.

É سه‌ھره‌وه‌رد‌ی شه‌ھابود‌د‌ین یه‌حیا كورێ حه‌به‌ش  مه‌شھوور بویی ب ناڤێ شێخێ ئشراق، Ú˜ حه‌كیمێن سه‌د‌ێ شه‌شێ ھجری یه‌، كو ب ناڤ Ùˆ د‌ه‌نگێ: شێخێ مه‌قتوول Ùˆ حه‌كیمێ مه‌قتوول Ú˜ÛŒ تێ ناس كرن. ئه‌و د‌انه‌رێ مه‌كته‌با ئشراقێ یه‌ Ùˆ Ù„ سالا ٥٨١ Ú¾ د‌ ته‌مه‌نێ ٣٦ سالیێ د‌ا ھات كوشتن. كتێبێن ژێری Ú˜ ÙˆÛŒ نه‌: حكمه‌تول ئشراق، بوستانول قولووب، ئه‌ل بارقاتول ئلاھییه‌، ئه‌ل بورووج، شه‌رحا ئشارات، ئاواز پر جبرائیل.

Ð ش

É شاھئاباد‌ی، میرزا موحه‌ممه‌د‌ عه‌لی كورێ محه‌مه‌د‌جه‌واد‌ حوه‌سه‌ین ئاباد‌ی یێ ئصفه‌ھانی (١٢٩٢ - ١٣٦٩ ھ ق) فه‌قیھ، ئوصوولی، عارف و فه‌یله‌سووفێ پر بناڤ و د‌ه‌نگێ صه‌د‌سالا چارد‌ه‌ھێ ھجری یه‌. ئه‌ول ل باژارێن ئصفه‌ھان و ته‌ھران و نه‌جه‌فێ د‌ا د‌ه‌رس خوه‌ند‌. برایێ وی شێخ ئه‌حمه‌د‌ و میرزا موحه‌ممه‌د‌ ھاشم یێ چار سووقی دل ئصفه‌ھانێ د‌ا و میرزا ھاشمێ ئشكه‌وه‌ری و میرزا حه‌سه‌نێ ئاشتیانی ل ته‌ھرانێ د‌ا و ئاخووند‌ێ خوراسانی، شه‌ریعه‌تێ ئصفه‌ھانی و میرزا موحه‌ممه‌د‌ ته‌قی یێ شیرازی ل نه‌جه‌فێ د‌ا سه‌ید‌ا یێن وی بوونه‌. ئه‌وی ل د‌ه‌ستپێكێ د‌ا ل باژارێ سامررا یێ عراقێ و گاشێ ل قوم و ته‌ھرانێ ل ئیرانێ د‌ا د‌ه‌ستپێ د‌ه‌رس د‌انێ كر كو ئمام خومه‌ینی (خود‌ێ ره‌حما خوه‌ لێ بكێ) ل باژارێ قومێ د‌ا ل د‌رێژی یا سالێن ١٣٤٧ – ١٣٥٤ ھ.ق، بال وی د‌ه‌رسێن عرفان و ئه‌خلاقێ وه‌رگرت. ئمام خومه‌ینی گه‌له‌ك به‌حسا قه‌نجی یا وی د‌كرا. ره‌حمه‌تی یێ شاھ ئاباد‌ی پشتی ڤه‌گه‌رینا ژ قومێ ل باژارێ ته‌ھرانێ د‌ا جھ گرت و د‌ه‌ستپێ ته‌ربیه‌تا شاگرد‌ان كر و ھه‌ما ل وێ باژارێ د‌ا وه‌فات كر و ل بال قه‌برێ حه‌زره‌تێ عه‌بد‌ول عه‌زیمێ حه‌سه‌نی، ل مه‌قبه‌ره‌ یا ره‌حمه‌تیێ شێخ ئه‌بول فوتووحێ رازی د‌ا ھات بن ئاخ كرن. ژ به‌رھه‌مێ وی نه‌: شه‌زه‌راتول مه‌عارف، ئه‌ل ئنسان وه‌ل فتره‌، ئه‌لقورئان وه‌ل عتره‌، ئه‌ل ئیمان وه‌ررجعه‌، مه‌نازل ئه‌سسالكین، شه‌رح ل سه‌ر كتێبا كفایه‌.

É شه‌ھید‌ێ سانی، شێخ زه‌ینود‌د‌ین بن شێخ نورود‌د‌ینێ عاملی، مه‌شھوور بوویی ب شه‌ھید‌ێ سانی - دووێ (٩١١ – ٩٦٦ ھ ق) ژ مه‌زنێ فه‌قیھێن شیعه‌ و زانایێ ب علوومێن موخته‌لف و ئه‌ھلێ عباد‌ه‌ت و زوھد‌ێ بوویه‌. ئه‌وی د‌ه‌رحه‌ق ھه‌ر چار مه‌زھه‌بێن فقھی یێ ئه‌ھلێ سوننه‌تێ خود‌ان زانین بوو و د‌ه‌رس د‌د‌ا. ژ به‌رھه‌مێن وی نه‌: شه‌رحا لومعه‌، مه‌سالكول ئه‌فھام فی شه‌رح شه‌رائعول ئسلام، مونیه‌تول مورید‌ فی ئاد‌ابل موفید‌ وه‌ل موسته‌فید‌، ئه‌سراروص صه‌لات، كه‌شفور ره‌یبه‌ فی ئه‌حكامل غه‌یبه‌.