Ù‡Û†Ùˆ ئامانجی به‌ربه‌ره‌كانێی قورÙه‌یشهۆو ئامانجی به‌ربه‌ره‌كانێی قورÙه‌یش
لێره‌دا ئه‌م پرسیاره‌ دێته‌ Ù¾ÛŽØ´ بۆچی قورÙه‌یش له‌ هه‌مان ساڵی ئه‌وه‌ڵی ئاشكارا كردنی بانگه‌وازه‌كه‌ی پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه Ùˆ اله كه‌ هێشتان به‌شێكی كه‌م له‌ ده‌ستوره‌كانی ئیسلام Ùˆ ئه‌Øكامی قورئان دابه‌زیبوو، به‌ربه‌ره‌كانیان ئه‌كرد؟ له‌و ئایه‌تانه‌ی كه‌ له‌ ساڵی ئه‌وه‌ڵی پێغه‌مبه‌رایه‌تی پێغه‌مبه‌رصلی الله علیه Ùˆ اله دابه‌زیبوو، هه‌ستیان به‌ Ú† ترسێك كردبوو، تا له‌ به‌رانبه‌ری رÙاوه‌ستن؟ ئایا له‌ به‌ر ئه‌وه‌ بووكه‌ باوه‌رÙÛŒ بت په‌رستی بوو، یان هۆیه‌كی تر هه‌بوو؟ هه‌ڵبه‌ته‌ باسه‌كه‌مان له‌باره‌ی ئامانجی سه‌رۆكه‌كانی قورÙه‌یشه‌،چونكه‌ خه‌ڵكی رÙه‌شو رÙوت په‌یرÙه‌ی له‌ سه‌رۆكه‌كانیان ئه‌كه‌ن، وه‌جوڵانی بیرو هه‌ستی ئه‌و رÙه‌شوو رÙوتانه‌ به‌رانبه‌ر به‌ هه‌ر ئاینێكی نوی زۆر سه‌خت Ùˆ دژوار نه‌بوو، چونكه‌ به‌پێی بییرو باوه‌ر Ùودابونه‌ریت به‌ سه‌رۆكه‌كانیان به‌سترا بونه‌وه‌، وه‌ به‌ ئاسانی ئه‌یان توانی له‌ به‌رانبه‌ر هه‌ر ئاینێكی نوێ رÙایان په‌رÙێنن[1]. به‌ له‌ به‌رچاوگرتنی هێزو ده‌سه‌ڵاتداری Ùˆ شوێنایه‌تی به‌رزی قورÙه‌یش له‌ مه‌ككه‌ رÙه‌نگه‌به‌ئاسانی بتواندری Ù‡Û†ÛŒ به‌ربه‌ره‌كانێیان بدۆزرێته‌وه‌، چونكه‌ هه‌ر وه‌كوو له‌ باسی بازرگانی Ùˆ كلیداری قورÙه‌یش رÙونمان كرده‌وه‌، ئه‌و هۆزه‌ هێزی ئابوری Ùˆ كۆمه‌ڵایه‌تی مه‌ككه‌ تایبه‌تی خۆی زانیبوه‌، وه‌ قه‌بووڵیان نه‌ ئه‌كرد كه‌س له‌ به‌رانبه‌ریان رÙاوه‌ستێ وبه‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌وان رÙه‌Ùتار بكات، قورÙه‌یش باجی له‌ هۆزه‌كانی تر وه‌ر ئه‌گرت، وه‌ به‌ بانێك Ùˆ دوو هه‌وا رÙه‌Ùاریان ئه‌كرد، Ùˆ سیاسه‌تی خوی به‌ سه‌ریاندا ئه‌سه‌پاند،كه‌واته‌ شتێكی سروشتیه‌ كه‌ سه‌رۆكان Ùˆ ئه‌شرÙاÙیانی قورÙه‌یش ئایینی Øه‌زره‌تی موØه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله قه‌بوڵا نه‌كه‌ن چونكه‌ له‌ هه‌مان سه‌ره‌تاوه‌ له‌ قسه‌ گشتیه‌كانی زانیان كه‌ ئایینی ئه‌و له‌ گه‌ڵا ئاینه‌كه‌یان دژه‌، سه‌ره‌رÙای ئه‌وه‌، پێشبینیان ئه‌كرد، هه‌ر Ú†Û†Ù†ÛŽÙƒ بوه‌، ئه‌م ئاینه‌ نوێیه‌، په‌یرÙه‌وانی ئه‌بێ Ùˆ به‌ ناوبانگ ئه‌بێ، جا كارێك به‌و جۆره‌بێ له‌گه‌ڵا ئه‌و هه‌موو خۆ به‌ زل زانینه‌ی قورÙه‌یش هه‌ر گیز سازگار نه‌بوو، له‌گه‌ڵا ئه‌و هه‌مووه‌ لێكۆڵینه‌وه‌ی سوره‌ته‌كان وئایه‌ته‌كانی سه‌ره‌تا نابێ كه‌ له‌ مه‌ككه‌دا، دابه‌زیبن، وه‌ هه‌روه‌ها به‌ڵگه‌و شاهیدی تر كه‌ به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌، ئه‌تواندری ØŒ گرنگترین Ù‡Û†Ùˆ ئامانجی دژایه‌تی كردنی ئه‌وانه‌، له‌ گه‌ڵا پێغه‌مبه‌ری ئیسلام هه‌رله‌ساڵه‌كانی سه‌ره‌تای بانگه‌وازه‌كه‌ی بژمێرین: 1Ù€ ترسان له‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی رÙه‌زه‌نی كۆمه‌ڵایه‌تی :
به‌ له‌ به‌ر چاوگرتنی رÙه‌زه‌نی كۆمه‌ڵایه‌تی كه‌به‌سه‌ر مه‌ككه‌وه‌ Øاكم بوو، وه‌ قورÙه‌یش خوی به‌خاوه‌نی پله‌و پایه‌یه‌كی به‌رز ئه‌زانی وه‌ به‌ شێوه‌ی Øكومه‌تێكی ئه‌شرÙاÙÛŒ له‌و شاره‌ Ùه‌رمانرÙه‌وایی ئه‌كرد، سه‌رۆكه‌كانی قورÙه‌یش، له‌گه‌ڵا ئه‌و رÙه‌زه‌نه‌ هۆزایه‌تیه‌ خوویان گرتبوو، وه‌ رÙازی نه‌بوون، بچوكترین له‌كه‌ی پێوه‌ بنوسێ، له‌ كاتێكدا كه‌ یه‌كه‌مین پیرÙه‌وانی Øه‌زره‌تی موØه‌ممه‌دصلی الله علیه Ùˆ اله گه‌نجه‌كان، چه‌وساوه‌كان، به‌شخوراوه‌كان Ùˆ كۆیله‌كان بوون، وه‌ موØه‌ممه‌دیش خۆی له‌ ئه‌شرÙا٠و سه‌روه‌تمندان نه‌بوو، به‌ڵكو مناڵێكی هه‌تیوبو پاشان گه‌نجێكی هه‌ژار بوو، وه‌ له‌ ناو هۆزی هاشم له‌ پله‌ی دوه‌مدابوو، وه‌ ئه‌بو تالیبی مامیشی له‌ گه‌ڵا ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ ئه‌شرÙا٠و پشتا Ùˆ پشتێكی باش هه‌بوء، ناودار بوو، به‌ڵام ده‌ستكورت بوو، ئه‌و هۆیانه‌ هه‌موو ده‌ستیان دابوه‌ ده‌ستی یه‌ك Ùˆ هۆشیاریه‌كی بۆ سه‌رۆكانی قورÙه‌یش Ù¾ÛŽÙƒ هێنابوو كه‌ بانگه‌وازه‌كه‌ی Øه‌زره‌تی موØه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله هه‌رÙه‌شه‌ له‌ بناغه‌ی رÙه‌زه‌نی كۆمه‌ڵایه‌تیان ئه‌كات، بۆیه‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای بانگه‌وازه‌كه‌ی كاتی گه‌نجه‌كان Ùˆ چه‌وساوه‌كان Ùˆ ده‌ربه‌ده‌ره‌كان، په‌یرÙه‌ویان كرد نارÙازی بوون Ùˆ(شكایه‌تیان برده‌ ڵای ئه‌بو تالیب) نوێنه‌ری قورÙه‌یشیان نارده‌ Øه‌به‌شه‌، بۆ ڵای نه‌ججاشی وه‌ خۆیان به‌ ئه‌شراÙÛŒ مه‌ككه‌ ناساند Ùˆ[2] داوایان Ù„ÛŽÛŒ كرد تا كۆچه‌ران بنێرێته‌ دواوه‌. قورئان ئه‌و بیر Ùˆ باوه‌رÙه‌ ئه‌شرÙاÙییه‌ی ئه‌وان، كه‌ نارÙه‌زایی خۆیان ده‌ربرÙیبوو، گوایه‌ بۆچی یه‌كی له‌ ئه‌شرÙا٠و سه‌روه‌تمه‌ندانی مه‌ككه‌ یان تای٠نه‌بوه‌ به‌ پێغه‌مبه‌ر ئه‌Ùه‌رمی: [وتیان بۆچی ئه‌م قورئانه‌ بۆ پیاوێكی مه‌زن Ùˆ سه‌روه‌تمه‌ند له‌ یه‌كێ له‌م دوو، شاره‌ (مه‌ككه‌ Ùˆ تای٠) دانه‌به‌زیوه‌][3]. له‌ یه‌كی له‌ ته‌Ùسیره‌كاندا هاتوه‌، مه‌به‌ست له‌و پیاوه‌ مه‌زنه‌ «وه‌لیدی كورÙÛŒ موغه‌یرÙه‌یه‌» سه‌رۆكی هۆزی به‌نی مه‌خزووم له‌ مه‌ككه‌ Ùˆ «عوروه‌ی كورÙÛŒ مه‌سعودی سه‌قه‌Ùی» سه‌روه‌تمه‌ندی به‌ناو بانگی شاری تای٠بوو[4]. له‌ باره‌ی Ù‡Û†ÛŒ دابه‌زینی ئه‌و ئایه‌ته‌وه‌، نوسیویانه‌: كه‌ وه‌لید رÙۆژێكیان وتبووی Ú†Û†Ù† قورئان بۆ موØه‌ممه‌د، دائه‌به‌زی ØŒ بۆئێمه‌ دانابه‌زی ØŸ له‌ كاتێكدا من گه‌وره‌و ئاغای قورÙه‌یشم [5]. كه‌واته‌ قورÙه‌یش له‌ سه‌ره‌تای بانگهێشتی Øه‌زره‌تی موØه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله نه‌ك به‌ناوی ئاینێكی نوی به‌ڵكو به‌ناوی ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌رÙه‌شه‌ له‌ رÙه‌زه‌نه‌كه‌یان ئه‌كات له‌ به‌رانبه‌ری رÙاوه‌ستان. 2Ù€ ترسیان له‌ سه‌روه‌ته‌كه‌یان:
هه‌ندی له‌ پشكێنه‌رانی هاوچه‌رخ ئامانجی ئابوریشیان یه‌كی له‌ هۆیه‌ به‌ هێزه‌كانی به‌ربه‌ره‌كانی قورÙه‌یش ژماردوون، چونكه‌ زنجیره‌یه‌ك له‌و ئایه‌تانه‌ كه‌ له‌ مه‌ككه‌ دابه‌زییون به‌ توندی هه‌رÙه‌شه‌ له‌ سه‌روه‌تمه‌ندان Ùˆ پاره‌دۆستان كردوه‌، سه‌رمایه‌دار Ùˆ ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی مه‌ككه‌ -كه‌ له‌ باسی بازرگانی Ùˆ كلیداری قورÙه‌یش باسی سه‌روه‌ته‌كانیانمان كرد- كاتی ئه‌م ئایه‌تانه‌یان بیست هه‌ستی خه‌ته‌ریان ئه‌كرد، وه‌ ئه‌یان زانی له‌گه‌ڵا به‌ره‌وپێش چوونی ئایینی موØه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله سوودی ئابووری ئه‌وانه‌ ئه‌كه‌وێته‌ مه‌ترسیه‌وه‌، ئه‌وه‌ش چه‌ند نموونه‌یه‌كه‌ له‌و ئایه‌تانه‌: [ئه‌ی موØه‌ممه‌د Ù„ÛŽÙ… گه‌رÙÛŒ له‌گه‌ڵا كه‌سێ كه‌ خۆم به‌ته‌نیا ئه‌وم دروست كردوه‌ Ùˆ ماڵا Ùˆ سامانێكی زۆرم Ù¾ÛŽ داوه‌، وه‌ منداڵانێكی Ú¯ÙˆÛŽ رÙایه‌ڵم داوه‌تێ، وه‌ توانایی Ùˆ عیززه‌توو ده‌سه‌ڵاتم Ù¾ÛŽ داوه‌، له‌گه‌ڵا ئه‌وه‌ش هێشتا داوای زیادبوونی (ئه‌و شتانه‌م Ù„ÛŽ) ئه‌كات، با وازبێنی (له‌وه‌ چونكه‌ هیچ كات ئه‌و شته‌ی ناده‌ما) به‌راستی ئه‌و ئایه‌ته‌كانی ئێمه‌ به‌ درۆ ئه‌زانی] [6]. [وه‌ ئه‌و ئه‌خه‌ینه‌ ناو دۆزه‌خی تاوێنه‌ر، تۆ Ú†Ùˆ زانیت دۆزه‌خی تاوێنه‌ر چیه‌، ئاگرێكه‌، نه‌شت ده‌هێڵێته‌وه‌ Ùˆ نه‌شت به‌ره‌ڵا ئه‌كات، سوتێنه‌ر Ùˆ هه‌ڵقرچێنه‌ری ئاده‌میزاده‌] [7].
|