غه‌زه‌ب كلید‌ا ھه‌می خرابیا یه‌

ئد‌ارا ئه‌مرێ ب مه‌عرووف و نه‌ھیا ژ مونكه‌ر و جی ئانینا حود‌وود‌ و ته‌عزیراتان و ئوموورێن د‌ی یێن د‌ینی و عه‌قلی ھه‌ما ته‌نێ لبه‌ر سیبه‌را ڤێ قووه‌ یا ھێژا یا غه‌زه‌بییه‌ پێك تێن. نخوه‌ ئه‌وێن گومان كرین ته‌مراند‌نا قووه‌ یا غه‌زه‌بییه‌ و كوشتنا وێ ژ كه‌مالات و مه‌عارجێن نه‌فسێ یه‌، كه‌تنه‌ خه‌له‌ته‌ك مه‌زن و ژ حه‌د‌د‌ێ كه‌مال و ئعتد‌الێ بێ خه‌به‌رن. ره‌به‌نان نزانن كو خود‌ایێ ته‌عالا ئه‌ڤ ھێزا ھێژایی د‌ ھه‌می حه‌یواناتان د‌ا بێھوود‌ه‌ چێنه‌كریه‌ و ئه‌ڤ ھێز و قووه‌ د‌ به‌نی ئاد‌ه‌م د‌ا كریه‌ سه‌رمایا ژیانا ملكی و مه‌له‌كووتی و كریه‌ كلید‌ا خێر و به‌ره‌كه‌تان. جھاد‌ا د‌ گه‌ل د‌وژمنێن د‌ین و پارازتنا عایلێ و به‌ره‌ڤانیا جان و مال و نامووسێ و جھاد‌ا گه‌ل نه‌فسێ كو ژ د‌وژمنترینێ د‌وژمنێ مرووڤا یه‌ [6] خێنجی پێ ڤێ ھێزا ھێژایی چێنابێ. پێشی گرتنا ژ حه‌د‌د‌ه‌ریێ و پارازتنا حه‌د‌د‌ و سینوران و د‌ووركرنا ئه‌زیه‌ت و ئازارێ ژ كووم و كوومه‌ل و شه‌خصان پێ ڤێ ھێزێ چێد‌بێ. ژ به‌ر ڤێ یێكێ یه‌ كو حه‌كیمان ژ نه‌ته‌مرین و بێ حال نه‌بوونا وێ را ھنه‌ك د‌ه‌رمان په‌ید‌ا كرنه‌. و ژ ھشیار كرن و بزاڤا وێ را ھنه‌ك د‌ه‌رمانێن علمی و عه‌مه‌لی ھه‌نه‌، وه‌ك: كرنا كارێن گرینگ و ب خه‌ته‌ر و چوونا مه‌ید‌انا جه‌نگ و شه‌ر و جھاد‌ا گه‌ل د‌ژمنێ خود‌ێ، د‌ه‌ما وه‌ختێ وێ بێ. حه‌تا د‌ه‌رحه‌ق ھنه‌ك موته‌فه‌لسفان د‌ا گووتنه‌ كو: د‌چووا جھێن ترسێ و ل وێد‌ه‌رێ د‌ما و خوه‌ د‌ئاڤێتا جھێن پر خه‌ته‌ر و د‌ وه‌ختێ ته‌لاتوم و حێچی یا به‌حرێ د‌ا سوارێ گه‌میێ د‌بوویا، د‌ا ژ ترسێ و په‌لیشووكی و سستیێ خلاس ببێ.[7] وه‌لحاصل ھێزا غه‌زه‌بییه‌ د‌ زاتێ مرووڤ د‌ا ھاتیه‌ د‌انین، ھه‌رچه‌ند‌ د‌ ھنه‌كان د‌ا ته‌مریی و بێحاله‌، وه‌ك ئاگرێ د‌ بن خوه‌لیێ ڤه‌. ئه‌گه‌ر مرووڤ د‌ خوه‌ د‌ا حالێ سستی و بێ غیره‌تیێ ئحساس كر، گه‌ره‌كه‌ پێ بكار برنا د‌ژێ وێ ل د‌ه‌رمانكرنێ بگه‌رھێ و ژ وی حالی د‌ه‌ركه‌ڤێ و نه‌فسێ موعته‌د‌ل بكێ، كو ئه‌و جه‌ساره‌ت و شوجاعه‌ته‌ و ژ مه‌له‌كاتێن باش و صفه‌تێن قه‌نجه‌. ئه‌مێ د‌ په‌ی را ژێ باخڤین.

ڤه‌بر: د‌ه‌رحه‌ق خرابیا زێد‌ه‌گاڤی یا د‌ غه‌زه‌بێ د‌ا یه‌

وه‌ك چه‌وا حالێ ته‌فریت و كێماسی یا د‌ ئعتد‌الێ د‌ا ژ صفه‌تێن ره‌زیل و سه‌به‌بێ خرابیێن زه‌حفی یه‌ كو ته‌ ھنه‌ك ژێ گوھلێ بوو، ب وی ئاوایی حه‌د‌د‌ێ ئفرات و زێد‌ه‌گاڤیا ژ حه‌د‌د‌ێ ئعتد‌الێ ژی ژ ئه‌خلاقێن رزیله‌ و خرابی پێڤه‌ تێن. د‌ه‌رحه‌ق خرابیا وێ د‌ا ئه‌ڤ حه‌د‌یسا شه‌ریفا كافیێ به‌سه‌ كو حه‌زره‌تێ ئمام صاد‌ق (سه‌لامێن خود‌ێ لێ بن) ژ ره‌سوولێ خود‌ێ (صه‌لات و سه‌لامێن خود‌ێ ل سه‌ر وی و ئالێ وی بن) نه‌قل د‌كێ كو گووت: «چه‌وا كو سركه‌ ھنگڤی خراب د‌كێ، ھه‌ر وه‌ره‌نگ، غه‌زه‌ب ژی ئیمانێ خراب د‌كێ».[8]

چێد‌بێ كو غه‌زه‌ب مرووڤ بگرێ و ئه‌وقاس د‌ژوار ببێ كو به‌رێ خوه‌ ژ د‌ینێ خود‌ێ بزڤرێنێ و رووناھیا ئیمانێ بته‌مرێنێ و ئاگرێ وێ باوه‌ریێن د‌ورست بشه‌وتێنێ و بكه‌ڤێ ناڤ كوفرێ را و ل ھه‌لاكێ بچێ و ھنگێ ھشیار ببێ كو ئێد‌ی پووشمانی فه‌ید‌ێ نه‌د‌ێ. و غه‌زه‌ب ھه‌ما د‌كارێ ئه‌و بزووتكا ئاگر بێ د‌ د‌ل د‌ا كو حه‌زره‌تێ ئمام باقر (سه‌لامێن خود‌ێ لێ بن) كه‌ره‌م د‌كێ: «ئه‌ڤ غه‌زه‌ب بزووتكه‌ك ژ ئاگرێ شه‌یتانه‌ كو د‌ قه‌لبێ ئاد‌ه‌می د‌ا ھلد‌بێ». یانی چێد‌بێ شكلێ وێ د‌ وێ عاله‌مێ د‌ا شكلێ غه‌زه‌با ئلاھی بێ. چه‌وا كو حه‌زره‌تێ ئمام باقر (سه‌لامێن خود‌ێ لێ بن) د‌ حه‌د‌یسا شه‌ریفا كافیێ د‌ا د‌بێژێ: «د‌ ته‌وراتێ د‌ا د‌ ناڤ وان سررێن كو خود‌ایێ عه‌زیز و جه‌لیل ژ مووسا را گووتین، ھاتیه‌ كو: غه‌زه‌با خوه‌ راگره‌ د‌ه‌رحه‌ق وی یێ من تو سه‌ر وی خورت كری، د‌ا ئه‌ز ژی غه‌زه‌با خوه‌ ژ ته‌ بد‌م پاش». [9] بزانه‌ چ ئاگره‌ك ژ ئاگرێ غه‌زه‌با ئلاھی د‌ژوارتر نینه‌. چه‌وا كو د‌ حه‌د‌یسێ د‌ا ژ حه‌زره‌تێ عیسا یێ كورێ مه‌ریه‌مێ (سه‌لام ل ھه‌رد‌وكا بن) ھاتیه‌ گێران: حه‌واریان ژێ پرسین: ژ ھه‌رتشتی د‌ژوارتر چیه‌؟ كه‌ره‌م كر: «غه‌زه‌با خود‌ێ یه‌». گووتن ئه‌م چه‌وا خوه‌ ژێ بپارێزین؟ گووت: «پێ غه‌زه‌ب نه‌كرنێ».[10]

نخوه‌ مه‌علووم بوو كو غه‌زه‌با خود‌ێ ژ ھه‌ر تشتی د‌ژوارتره‌ و ئاگرێ غه‌زه‌با وی ب شه‌واتتره‌ و صووره‌تێ غه‌زه‌بێ د‌ ڤێ عاله‌مێ د‌ا صووره‌تێ غه‌زه‌با ئلاھی یه‌ د‌ وێ عاله‌مێ د‌ا. و چه‌وا كو غه‌زه‌ب ژ د‌ل د‌ه‌رتێ، به‌لكی ئاگرێ غه‌زه‌با خود‌ێ ژی ژ ناڤد‌ه‌ ڤه‌ د‌ه‌ستپێ بكێ و پێتا وێ یا د‌ژوار د‌ چاڤ و گوھ و زمان و ... را د‌ه‌ركه‌ڤێ. به‌لكی ژی چاڤ و گوھ و زمان و ... د‌ه‌رگه‌ھ بن ب ئالیێ جه‌ھنه‌مێ ڤه،‌ ڤه‌د‌بن و ئاگرێ جه‌ھنه‌ما عه‌مه‌لان ئه‌شكه‌ره‌یێ به‌د‌ه‌نا مرووڤ لبه‌ر خوه‌ بگرن و به‌ره‌و ناڤد‌ه‌ بچن. نخوه‌ مرووڤ ناڤ ڤان د‌و جه‌ھنه‌مان د‌ا د‌ ته‌نگی و عه‌زاب د‌ا یه،‌ كو یێك ژ باتن د‌ه‌ستپێ د‌بێ و پێتا وێ ب رێكا مه‌ژی ڤه‌ د‌كه‌ڤێ ناڤ به‌د‌ه‌نێ؛ و یا د‌ی شكلێ كارێن پیس و ته‌جه‌سسوما عه‌مه‌لا یه‌ و ژ زاھر ب ئالیێ باتن د‌چێ. و خود‌ێ زانێ ئه‌ڤ چ ته‌نگی و زه‌حمه‌ته‌! تو گومان د‌كی خورت بوونا جه‌ھنه‌مێ و د‌اگیر كرنا وێ وه‌ك وێ یه‌ كو تو فكر د‌كی؟ د‌اگیر كرنا ڤێد‌ه‌رێ ھه‌ما یا زاھری و ئه‌شكه‌ره‌ یه، لێ د‌اگیركرنا وێد‌ه‌رێ ھه‌م د‌ زاھر و ھه‌م باتن د‌ا یه‌. و ئه‌گه‌ر خود‌ێ نه‌كری شكلێ غه‌زه‌بێ د‌ مرووڤ د‌ا ببێ مه‌له‌كه‌یه‌ك جی گرتی، ئێد‌ی د‌ ڤێ عاله‌مێ د‌ا تشته‌ك وه‌ك وێ ژ خوه‌ نایێ د‌یتن، چكو ھنگێ د‌رند‌اھی یا مرووڤ گه‌ل یا چ د‌رند‌ان نایێ قیاس كرن. چه‌وا كو ژ ئالیێ كه‌مالێ ڤه‌ چ مه‌وجوود‌ه‌ك ھمبه‌رێ ڤی مه‌وجوود‌ێ عه‌جێب نابێ، ژ ئالیێ كێماسی و وه‌صفێن خراب و رزیل ڤه‌ ژی چ مه‌وجوود‌ه‌ك گه‌ل وی نایێ قیاس كرن. «أُوْلَـئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ». [11] د‌ه‌رحه‌ق وی د‌ا ھاتیه‌ و د‌ه‌رحه‌ق د‌لره‌قی یا د‌لێ به‌شه‌ر د‌ا یه‌: «فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» . [12]

ئه‌ڤا ته‌ گوھلێ بوو خرابیا غه‌زه‌بێ یه‌، ھنگێ كو فه‌ساد‌ و و گونه‌ھ و خرابیێن د‌ی ژێ چێنه‌بن. لێ گه‌له‌ك د‌ووره‌ و گووره‌كی عه‌د‌ه‌تێ چێنابێ كو د‌ حالێ د‌ژواریا غه‌زه‌بێ د‌ا مرووڤ ژ گونه‌ھ و مه‌ھله‌كێن د‌ی خلاسیێ په‌ید‌ا بكێ.

مومكنه‌ كو ژ به‌ر د‌ه‌قیقه‌یه‌كی غه‌زه‌بێ و د‌ژواریا ئاگرێ ڤێ بزووتكا شه‌یتانی، مرووڤ بكه‌ڤێ مه‌ھله‌كا ژناڤچوونێ؛ خود‌ێ نه‌كری خرابیا موقه‌د‌د‌ه‌ساتان بێژێ؛ نه‌فسه‌كی مه‌زلووم بكوژێ و بێقیمه‌تیه‌كی بكێ و د‌ونیا و ئاخره‌تا خوه‌ پووچ بكێ. چه‌وا كو د‌ حه‌د‌یسا شه‌ریفا كافیێ د‌ا حه‌زره‌تێ ئمام صاد‌ق (سه‌لامێن خود‌ێ لێ بن) ژ بابێ خوه‌ نه‌قل كری كو گووت: «چ تشت ژ غه‌زه‌بێ د‌ژوارتره‌؟ غه‌زه‌ب مرووڤ د‌گرێ، ڤێجا نه‌فسا كو خود‌ێ ئه‌وێ موحته‌ره‌م كری د‌كوژێ و توھمه‌تا ل ژنا مو‌حصنه‌ و پاك د‌د‌ێ». [13]

و پرترین كارێن مه‌زن و عه‌جێب، ژ به‌ر غه‌زه‌ب و گوری یا ئاگرێ وێ قه‌ومینه‌. د‌ه‌ما مرووڤ د‌ حالێ سه‌لامه‌تیا خوه‌ د‌ا یه‌ گه‌ره‌كه‌ ژ به‌ر حالێ غه‌زه‌با خوه‌ بترسھێ و ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ ئاگرێ ب شه‌وات پێرا ھه‌یه‌، گه‌ره‌كه‌ ژ د‌ووربوونا ژ وێ را چاره‌كی ببینێ و ئه‌وێ د‌ه‌رمان بكێ. بلا بفكرێ كو ئه‌و ھێزا كو خود‌ێ ته‌عالا ژ پارازتنا سیستما عاله‌مێ را و مانا نه‌وع و شه‌خص و ته‌ربیه‌ت و ھه‌ڤگرتنا عایلێ و ژ پارازتنا حه‌د‌د‌ و حوقووقان را مه‌رحه‌مه‌ت كری و پێ وێ گه‌ره‌كه‌ سیستما زاھر و باتن و عاله‌ما غه‌یب و شه‌ھاد‌ه‌یێ د‌ور‌ست ببێ، ئه‌گه‌ر مرووڤ به‌رڤاژیێ وێ و د‌ د‌ژێ خوه‌ستا حه‌ق ته‌عالا د‌ا بكار ببێ، چقا خیانه‌ت كریه‌ و موسته‌حه‌قێ چ لوومه‌ و جه‌زایێ یه‌! و چقا زالم و نه‌زانه‌ كو نه‌ ھه‌ما ئه‌مانه‌تێ حه‌ق ته‌عالا ل جھێ وێ نه‌زڤراند‌یه، به‌لكی ئه‌و د‌ رێكا د‌وژمنی و غه‌زه‌بێ د‌ا بكار بریه. كفشه‌ كو مرووڤێ وھا ژ به‌ر غه‌زه‌با ئلاھی خلاسی ژێرا نینه‌. پشتی وێ بلا د‌ خرابیێن ئه‌خلاقی و عه‌مه‌لی یێن كو ژ غه‌زه‌بێ د‌ه‌رتێن د‌ا بفكرێ و ئه‌سه‌رێن ئه‌ڤی ئه‌خلاقێ نه‌د‌ورست بد‌ێ به‌ر چاڤ كو چێد‌بێ ھه‌ر یێك ژ وان مرووڤ د‌ د‌ونیایێ د‌ا بێخێ زه‌حمه‌تێ و د‌ ئاخره‌تێ د‌ا عه‌زاب سه‌ر مرووڤ د‌ا بێنێ.

لێ ڤێجا خرابیێن ئه‌خلاقی، وه‌ك رك و كین ھلد‌انا ژ به‌ند‌ه‌یێن خود‌ا كو ژێد‌ه‌رێ ڤی ئه‌خلاقی یه‌، جارنا ژی د‌بێ سه‌به‌بێ كین ھلد‌انا ژ ئه‌نبیا و ئه‌ولیان، جارنا ژی پێ وێ كینا خوه‌یێ نعمه‌تا، خود‌ایێ ته‌عالا د‌كه‌ڤێ د‌ل! و پیساتیا وێ مه‌علوومه‌ كا چقاسه‌. ئه‌م ژ به‌ر خرابیا ڤێ نه‌فسا حێچ كو ئه‌گه‌ر بێھنه‌كی سه‌ری لێ بێ به‌رد‌ان خوه‌یێ خوه‌ زه‌لیل د‌كێ، ھانا خوه‌ ژ خود‌ێ را د‌بین. و وه‌ك حه‌سه‌د‌ێ، كو د‌ شه‌رحا حه‌د‌یسا پێنجێ د‌ا ته‌ ھنه‌ك ژ پیساتیێن وێ گوھلێ بوو، و خرابیێن د‌ی ژی.

خرابیێن ئه‌عمالی ژ خوه‌ نایێن ئێژمارتن؛ به‌لكی د‌ وی حالی د‌ا كوفرییه‌كی بێژێ ئان نه‌عوزو بالله‌ سه‌ببا ئه‌نبیا و ئه‌ولیان بكێ ئان ھه‌تكا حورمه‌ته‌كی ببێ و نه‌فسه‌ك پاك و پاقژ بكوژێ ئان بنه‌مال و عایله‌یه‌كی خراب بكێ ئان خه‌فه‌كی ئه‌شكه‌ره‌ بكێ و په‌رد‌ه‌یه‌كی بد‌رێنێ؛ و گه‌له‌ك ژ خرابیێن د‌ی كو د‌ حالێ گه‌ش بوونا ڤی ئاگرێ مال وێرانكه‌ر د‌ا ژ مرووڤ چێد‌بن. نخوه‌ مرووڤ د‌كارێ ژ ڤی ئه‌خلاقی را بێژێ: كووكا نه‌خوه‌شیێن نه‌فسانی و كلید‌ا ھه‌می خرابیان. و د‌ به‌رابه‌رێ وێ د‌ا ژی د‌اخارنا غه‌زه‌بێ یه‌ كو كوومگه‌ھا ھێژان و باشیا یه‌، چه‌وا كو د‌ حه‌د‌یسا شه‌ریفا كافیێ د‌ا ھاتیه‌: