عد‌اله‌تا خود‌ا



لێبه‌لێ جارنا مه‌فھوومێ «عه‌د‌ل»ێ به‌رفره‌ھ د‌بێ و ب مه‌عنا «د‌انینا ھه‌ر تشته‌كی د‌ جیێ وێ د‌ا، ئان كرنا ھه‌ر كاره‌كی ب ئاوایه‌ك باش و لایقێ وێ» بكار تێ، و ب ڤی ئاوایی تێ ته‌عریف كرن: «وضع كل شیء فی موضعه‌» و گوره‌كی ڤێ ته‌عریفێ «عه‌د‌ل» به‌رابه‌رێ «حكمه‌ت»ێ و كارێ عاد‌لانه‌ به‌رابه‌رێ كارێ حه‌كیمانه‌ یه‌.

لێ ڤێجا د‌ه‌رحه‌ق ڤێ چه‌ند‌ێ د‌ا كو چه‌وا «حه‌قێ خود‌ان حه‌ق» و «جھێ لایقێ ھه‌ر تشه‌كی» كفش و مه‌علووم د‌بێ، ئه‌ڤ تشته‌كه‌ كو گه‌له‌ك خه‌به‌رد‌ان ل سه‌ر ھه‌یه‌ و قسمه‌ك به‌ركه‌تی ژ فه‌لسه‌فا ئه‌خلاق و فه‌لسه‌فا حوقووق، ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا یه‌ و كفشه‌ كو ل ڤێد‌ه‌رێ ئه‌و مه‌جال نینه‌ ژێ بێ خه‌به‌رد‌ان.

تشتا كو لازمه‌ ل ڤێد‌ه‌رێ بێ گووتن ئه‌ڤه‌ كو: ھه‌ر عاقله‌ك فێھم د‌كێ كو ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك بێ ی سه‌به‌ب پاریه‌ك نان ژ د‌ه‌ڤێ زارووكه‌ك یه‌تیم و سێوی د‌ه‌رێنێ ئان خوینا مرووڤه‌ك بێ گونه‌ھ و بێ سووچ برێژێ زولم كریه‌ و كاره‌ك قه‌بیح و پیس ژێ چێبوویه‌، ڤێجا به‌رڤاژیێ وێ، ئه‌گه‌ر پاریێ نانێ ھاتی گرتن ژ وی یێ گرتی بگرێ و ل وی زارووكێ یه‌تیم و سێوی بزڤرینێ و قاتلێ جانی بگھێنێ جه‌زایێ وی، كاره‌ك عاد‌لانه‌ و لایق و بجی پێك ئانیه‌. و ئه‌ڤ حوكم و بڕیار نه‌ گرێد‌ایی یه‌ ب ئه‌مر و نه‌ھیا ئلاھی ڤه‌، و حه‌تا ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كی باوه‌ری ب خود‌ێ ژی تنه‌بێ وێ ڤی حوكمی و ڤێ بریارێ بد‌ێ.

لێ ئه‌ڤاھه‌ كو راز و ره‌مزا ڤێ بریارێ چیه‌ و چ ھێز و قووه‌یه‌ كو ئه‌ڤێ حوسن و قوبحێ فێھم د‌كێ و پێ د‌حه‌سھێ و ... ئه‌ڤێنھه‌ ئه‌و مه‌سه‌له‌نه‌ كو گه‌ره‌كه‌ د‌ چقێن موخته‌لفێن فه‌لسه‌فێ د‌ا لێكوولین ل سه‌ر بێ كرن.

وه‌لحاصل: ژ عه‌د‌لێ را مرووڤ د‌كارێ د‌و مه‌فھوومێن خاص و عوموومی د‌ نه‌زه‌ر د‌ا بگرێ: یێك – ھای ژێ مانا حوقووقێ خه‌لكێ؛ و یا د‌ی كرنا كارێ حه‌كیمانه‌ كو ھای ژێ مانا حوقووقێ (مافێ) یێن د‌ی ژی پچه‌كه‌ ژ وێ.

نخوه‌ لازمه‌یا عه‌د‌لێ، به‌رابه‌ر كرنا ھه‌ر كه‌سی و ھه‌ر تشتی د‌گه‌ل ھه‌ڤ نینه‌، مه‌سه‌لا، موعه‌للمێ عاد‌ل نه‌ ئه‌وه‌ كو ھه‌می قوتابیان چ خه‌باتكه‌ر و چ ته‌نبه‌ل و سست ھه‌میان وه‌ك ھه‌ڤ ته‌شویق ئان ته‌وبیخ بكێ، به‌لكی موعه‌للمێ عاد‌ل ئه‌وه‌ كو ھه‌ر یێكی ئانه‌گوورا حه‌ق و لیاقه‌تا وی په‌صنێ وی بد‌ێ و ئان لوومان لێ بكێ. و قازی عاد‌ل ئه‌وه‌ كو مالێ شه‌ر ل سه‌ر ھه‌یی بد‌ێ خوه‌یێ وی مالی.

ھه‌ر وھا لازمیا حكمه‌ت و عه‌د‌لا ئلاھی نه‌ ئه‌وه‌ كو مه‌خلووقان ھه‌میان وه‌ك ھه‌ڤ چێكێ و مه‌سه‌لا شاخ و صم و په‌ر و چه‌نگا و ... بد‌ێ مرووڤا ژی. به‌لكێ ئه‌وا حكمه‌تا خود‌ا د‌كێ لازمێ خوه‌ ئه‌ڤه‌ كو جھانێ ب ئاوایه‌ك وه‌لێ چێكێ كو پرترین خێر و باشیكه‌مال ژێرا ھه‌بێ و مه‌وجوود‌ێن موخته‌لف كو پچ و قه‌تێن وێ نه‌ وه‌ره‌نگ بخولقێنێ كو موناسبێ ھه‌د‌ه‌فا نھایی بن. ھه‌ر وھا حكمه‌ت و عه‌د‌اله‌تا خود‌ێ د‌كێ لازمێ خوه‌ كو گووره‌كی كارینا ھه‌ر ئنسانه‌كی بارێ ته‌كلیفێ لێ بكێ[1] و د‌ په‌ی را قاس كارین و خه‌باتا وی یا ئختیاری د‌ه‌رحه‌ق وی د‌ا بریارێ بد‌ێ [2] و پاشی را ژی گووره‌كی كارێن وی كرھ و جه‌زایێ بد‌یێ. [3]

د‌ه‌لیلا عه‌د‌اله‌تا خود‌ێ

چه‌وا كو ھات گووتن عه‌د‌اله‌تا خود‌ێ گووره‌كی گووتنه‌كی ھنه‌ك ژ حكمه‌تا ئلاھی یه‌ و ب گووتنه‌ك د‌ی ھه‌ما ئه‌و بخوه‌ یه‌، نخوه‌ د‌ه‌لیلا سابت كرنا وێ ھه‌ما ئه‌وه‌ كو حكمه‌تا خود‌ێ پێ سابت بوویی. د‌ د‌ه‌رسا یازد‌ێ د‌ا ئشاره‌ پێ ھات كرن و ل ڤێد‌ه‌رێ ئه‌مێ ھنه‌كی زه‌حفتر ژێ باخڤین.

مه‌ زانی كو خود‌ێ ته‌عالا خوه‌یێ بلند‌ترین مه‌رته‌با قود‌ره‌ت و ئختیارێ یه‌، و د‌كارێ ھه‌ر كارێ مومكنول وجوود‌ بكێ ئان نه‌كێ و چ قود‌ره‌ت و ھێز نكارن ئه‌سه‌رێ لێ بكن و ئه‌وی مه‌جبوور بكن ژ كرنا كاره‌كی را. لێبه‌لێ حه‌چی یا د‌كارێ ناكێ به‌لكی حه‌چی یا ئراد‌ه‌ بكێ و بخازێ د‌كێ.

و ھه‌ر وھا مه‌ زانی كو ئراد‌ا وی نه‌ بێ حه‌ساب و كتابه‌، به‌لكی ئه‌وا كو صفه‌تێن وی یێن كه‌مالێ د‌كن لازمێ خوه‌ قه‌ت ئه‌وێ ناكێ. و چكو خود‌ایێ موته‌عال ھه‌ما كه‌مال بخوه‌ یه‌ ئراد‌ا وی ژی ب ئالیێ كه‌مال و خێرا مه‌خلووقاتا د‌ا یه‌، و ئه‌گه‌ر لازمیا ھه‌بوونا مه‌خلووقه‌كی چێبوونا خرابی و كێماسی یا د‌ جھانێ د‌ا بێ، ئالیێ خرابی یا وێ مه‌خسه‌د‌ا «بالتبع»ه‌ یانی چكو لازما ژ ھه‌ڤ ڤه‌نه‌بوونێ خێرا پتره‌، خێرا غالب د‌كه‌ڤێ به‌ر ئراد‌ا ئلاھی.



back 1 2 3 4 next