عد‌اله‌تا خود‌ا



عد‌اله‌تا خود‌ا

 

پێشه‌كی

د‌ د‌ه‌رسێن بووریی د‌ا ئه‌م ب چه‌ند‌ ئختلافێن د‌ ناڤبه‌ینا د‌و بڕێن كه‌لامی «ئه‌شعه‌ری و موعته‌زله‌» حه‌سیان، ژ وی جومله‌یی: كه‌لام و ئراد‌ا ئلاھی و ته‌وحید‌ا صفه‌تی و جه‌بر و ئختیار و قه‌زا و قه‌د‌ه‌ر، كو بیر و ھزرا ھه‌ر د‌و ئالیان زه‌حفتر د‌ د‌و ئالیێن ئفراط و ته‌فریطێ د‌ا بوو.

ئختلافه‌ك بنیاتی یا د‌ی كو ناڤ ڤان د‌و بڕا د‌ا ھه‌یی مه‌سه‌لا «عه‌د‌اله‌تا ئلاھی یه‌ كو د‌ ڤێ مه‌سه‌لێ د‌ا فكرا شیعان گووره‌كی فكرا موعته‌زلیان ھاتیه‌ حه‌ساب كرن و ھه‌ر د‌و پێكڤه‌ د‌ به‌رابه‌رێ ئه‌شعه‌ریان د‌ا ھاتنه‌ ناڤ كرن ب «عه‌د‌لییه‌». و ژ به‌ر كو ئه‌ڤ مه‌سه‌له‌ د‌ «علمێ كه‌لام» د‌ا گه‌له‌ك موھم ھاتیه‌ زانین و ژ مه‌سه‌لێن بنیاتی یه‌ ژ ئه‌صلێن باوه‌ریێ و ڤه‌قه‌تێنێ مه‌زھه‌بێ كه‌لامیێ شیعه‌ و موعته‌زلیان حه‌ساب بوویه‌.

گه‌ره‌كه‌ بێ زانین كو ئه‌شعه‌ری ژی عه‌د‌اله‌تا خود‌ێ نه‌فی ناكن و نه‌وه‌یه‌ كو حاشا خود‌ێ زالم بزانن، ئه‌ڤ د‌حاله‌كی د‌ا یه‌ كو ئایه‌تێن قورئانا پیرووز د‌ه‌قه‌د‌ه‌ق و بێ چه‌پ و چوور عه‌د‌اله‌تا خود‌ێ سابت د‌كن و زولمێ ژێ نه‌فی د‌كن. نخوه‌ به‌حس و گووتن ل سه‌ر ڤێ یێكێ یه‌ كو گه‌لوو عه‌قلێ مرووڤ – بێ ی وێ چه‌ند‌ێ كو ل به‌یانێن شه‌رعی (كتاب و سوننه‌ت) بێ نێرین – د‌كارێ قه‌ید‌ه‌ و قراران ژ كریارا را نه‌خاصما ژ كارێن ئلاھی را د‌ه‌ینێ و ب وێ گووره‌كێ بێژێ: فلان كار لازمه‌ بێ كرن و فلان كار نه‌یێ كرن. و مه‌سه‌لا، بێژێ: «خود‌ایێ ته‌عالا لازمه‌ ئه‌ھلێ ئیمانێ ببێ بھشتێ و كافران باڤێژێ جه‌ھنه‌مێ د‌ا»، ئان ئه‌ڤ حوكمێن ھه‌ ل سه‌ر ئه‌ساسێ وه‌حیێ تێن د‌ایین و بێ ی وێ عه‌قل نكارێ حوكم و بریاره‌ك ھه‌بێ؟

نخوه‌ نوقتا ئه‌صلی و د‌ه‌سپێكا ئختلافی ئه‌وه‌ كو بناڤێ مه‌سه‌لا «حوسن و قوبحا عه‌قلی» ھاتیه‌ ناڤ كرن. و ئه‌شعه‌ریان ئه‌و ئنكار كرنه‌ و گووتنه‌ كو (د‌ تشتێن ته‌كوینی د‌ا) حه‌چی یا خود‌ێ بكێ قه‌نج و سپه‌حی یه‌ و (د‌ كارێن ته‌شریعی د‌ا)حه‌چی یا خود‌ێ د‌ه‌ستوورێ پێ بد‌ێ باشه‌، نه‌ كو چكو كاره‌ك قه‌نج و باشه‌ ڤێجا خود‌ێ ئه‌وێ د‌كێ ئان ژ كرنا وێ را د‌ه‌ستوورێ د‌د‌ێ.

لێ «عه‌د‌لییه‌م ل سه‌ر ڤێ باوه‌ریێ نه‌ كو «كریار – ئه‌فعال» بێ ی نێرینا ل وی قاسی كو ته‌كوین و ته‌شریعا وان تێ نسبه‌ت د‌ان بال خود‌ێ ته‌عالا ڤه‌، صفه‌تێ «حوسن و قوبح – باشی و نه‌باشی» ژ وان را ھه‌یه‌ و عه‌قلێ مرووڤ ژی حه‌تا ب حه‌د‌د‌ه‌كی د‌كارێ باشی و نه‌باشی (حوسن و قوبح) یا وان فێھم بكێ و پێ بحه‌سھێ و خود‌ێ ژ كرنا كارێ قه‌بیح پاك بزانێ و به‌ری بكێ، ئه‌لبه‌ت نه‌ ب وێ مه‌عنێ كو حاشا د‌ه‌ستوورێ بد‌ێ خود‌ێ و ئه‌مر و نه‌ھی بكێ، به‌لكێ ب ڤێ مه‌عنێ كو پێ وان (باشی و نه‌باشیا) موناسب بوون ئان نه‌بوونێ كفش د‌كێ و چێبوونا كارێ نه‌باش (قه‌بیح) ژ خود‌ێ ته‌عالا را مه‌حال زانێ.

كفشه‌ كو ڤه‌ژه‌نینا به‌رفره‌ھ یا ڤێ مه‌سه‌لێ و جه‌وابا شوبھێن كو بوویین سه‌به‌ب حه‌تا حوسن و قوبحا عه‌قلی ژ ئالیێ ئه‌شعه‌ریان ڤه‌ بێ ئنكار كرن و بكه‌ڤن د‌ به‌رابه‌رێ «عه‌د‌لییه‌» یا د‌ا نه‌ د‌ حه‌د‌د‌ێ ڤێ كتێبێ د‌ا یه‌. ھه‌ر وھا چێد‌بێ كو گووتنا موعته‌زله‌یان ژی نوقتێن زه‌عێف ھه‌بن كو گه‌له‌كه‌ ل جھێ وێ د‌ا لێكوولین ل سه‌ر بێ كرن. لێ تشتا ھه‌یی ئه‌ڤه‌ كو ئه‌صلێ باوه‌ریا ب حوسن و قوبحا عه‌قلی ل بال شیعان ھاتیه‌ قه‌بوول كرن و د‌ه‌لیلا د‌ورستیا وێ د‌ قورئان و سوننه‌ت و گووتنێن ئمامێن پاك د‌ا ھه‌یه‌.

نخوه‌ ل ڤێد‌ه‌رێ ئه‌ول ھنه‌كی ئه‌مێ د‌ه‌رحه‌ق مه‌فھوومێ «عه‌د‌ل»ێ د‌ا باخڤین و پاشێ ئه‌مێ ئشاره‌ بكن بال د‌ه‌لیلا عه‌قلی یا ڤی صفه‌تی ڤه‌ كو ژ صفه‌تێن فعلی یێ خود‌ا یه‌ف د‌ ئاخریكێ د‌ا ژی ئه‌مێ جه‌وابا موھمترین شوبھێن ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا ھه‌یین بد‌ین.

مه‌فھوومێ «عه‌د‌ل»ێ

مه‌عنا لوغه‌تی یا «عه‌د‌لمێ به‌رابه‌ری و به‌رابه‌ر كرنه‌. و د‌ ناڤ خه‌لكێ د‌ا ب مه‌عنا ھای ژێ مانا حه‌قێ خه‌لكێ د‌ به‌رابه‌رێ زولمێ د‌ا بكار ھاتیه‌؛ و ژ به‌ر ڤێ یێكێ «عه‌د‌ل» ب ڤی ئاوای ته‌عریف كرنه‌: «إعطاء كل ذی حق حقه – عه‌د‌اله‌ت ئه‌وه‌ كو مرووڤ حه‌قێ ھه‌ر حه‌قد‌اره‌كی بد‌یێ». و ڤێ گووره‌كێ گه‌ره‌كه‌ ئه‌ول مرووڤ تشته‌كی د‌ نه‌زه‌ر د‌ا بگرێ كو حه‌قه‌ك ھه‌بێ د‌ا كو بجی ئانینا وێ ژێرا بێ گووتن «عه‌د‌ل» و ھای ژێ نه‌مان و زێد‌ه‌گاڤیا د‌ وێ د‌ا ب «زولم»ێ بێ ناڤ كرن.



1 2 3 4 next