صفه‌تێن خود‌ێ



1.       پێشه‌كی

د‌ د‌ه‌رسا بووریی د‌ا ھات گووتن كو د‌ه‌ستھاتا گه‌له‌ك ژ د‌ه‌لیلێن فه‌لسه‌فی سابت بوونا مه‌وجوود‌كی یه‌ بناڤی «واجبول وجوود‌» كو پێ ھنه‌ك د‌ه‌لیلێن د‌ی ڤێجا صفه‌تێن وی یێن سه‌لبی و سبووتی سابت د‌بن و پێ وا د‌ه‌لیلا ھه‌میا ل سه‌ر ھه‌ڤ ھه‌بوونا خود‌ایێ ته‌عالا ب وان صفه‌تێن خو ڤه‌ سابت د‌بێ كو ژ مه‌خلووقان فه‌رقه‌. ئه‌گه‌ر نه‌ ھه‌ما سابت بوونا «واجبول وجوود‌» ژ ناسكرنا وی را نه‌ سه‌به‌به‌، چكو وه‌ ھه‌یه‌ كو كه‌سه‌ك گومان بكێ، مه‌سه‌لا: ماد‌د‌ه‌ ئان ئنرژی ژی د‌كارێ واجبول وجوود‌ بێ. ژ به‌ر ڤێ یێكێ لازمه‌ ژ ئالیه‌كی ڤه‌ صفه‌تێن سه‌لبیه‌ (صفه‌تێن خود‌ێ ژ وان به‌ری) یێن خود‌ێ سابت ببن د‌ا كفش ببێ كو واجبول وجوود‌ ژ صفه‌تێن مه‌خلووقان مونه‌ززه‌ھه‌ و ناڤێ واجبول وجوود‌ نه‌كه‌ڤێ سه‌ر یێك ژ مه‌خلووقان، و ژ ئالیێ د‌ی ڤه‌ ژی گه‌ره‌كه‌ صفه‌تێن سوبووتی (سبووتی = كو د‌ خود‌ێ د‌ا ھه‌نه‌) یێن ئلاھی سابت ببن د‌ا ھه‌م لایق بوونا وی ژ عباد‌ه‌ت را بخوه‌یھێ و ھه‌م رێك ڤه‌بێ ژ بونا سابت كرنا ھنه‌ك باوه‌ریێن د‌ی وه‌ك پێغه‌مبه‌ری و قیامه‌تێ كو چقێن وێ باوه‌ریێ حه‌ساب د‌بن.

ژ بورھانا (د‌ه‌لیلا) بووریی ئه‌ڤاھه‌ ھات د‌ه‌ست كو واجبول وجوود‌ نه‌ موحتاجێ چ سه‌به‌با (علله‌ت) یه‌ و ئه‌و (سه‌به‌ب و) علله‌تێ ھه‌می مومكنا یه‌. و ب گووتنه‌ك د‌ی: د‌و صفه‌ت ژ واجبول وجوود‌ را سابت بوون: یێك بێ ئحتیاجیا وی ژ ھه‌می تشتێن ھه‌یین، چكو ئه‌گه‌ر كێمترین نیاز و ئحتیاج ب تشته‌كی ھه‌بێ وێ ئه‌و تشت ببێ «علله‌ت» ژ وی را، و مه‌ زانی كو مه‌عنا علله‌تێ د‌ ئستلاحا فه‌لسه‌فێ د‌ا ئه‌ڤه‌ كو مه‌وجوود‌ه‌ك د‌ی موحتاجێ وی بێ. و یا د‌ی كو سابت بوو ئه‌ڤه‌ كو مه‌وجوود‌ێن مومكنول وجوود‌ مه‌علوول و موحتاجێ وی نه‌، و ئه‌و ئه‌ولین علله‌ته‌ ژ په‌ید‌ا بوون و چێبوونا وان را.

ڤێجا پێ به‌ھره‌ گرتنا ژ ڤا د‌و د‌ه‌ستھاتا ئه‌مێ ژ پێڤه‌ گرێد‌ایی یێن وان باخڤن و صفه‌تێن سه‌لبیه‌ و سوبووتیه‌ یێن واجبول وجوود‌ سابت بكین. ئه‌لبه‌ت ژ سابت كرنا وان را گه‌له‌ك د‌ه‌لیل د‌ كتێبێن فه‌لسه‌فی و كه‌لامی د‌ا ھاتنیه‌، لێبه‌لێ ژ بونا رحه‌ت فێھم كرنێ و ھه‌ڤگرتنا گووتنێ، ئه‌مێ وا د‌ه‌لیلان ببژێرین كو د‌گه‌ل د‌ه‌لیلا د‌ه‌رباز بوویی رێك بكه‌ڤن.

ئه‌زه‌لی و ئه‌به‌د‌ی بوونا خود‌ێ

ئه‌گه‌ر مه‌وجوود‌ه‌ك مه‌علوول و موحتاجێ مه‌وجوود‌ه‌ك د‌ی بێ، ھه‌بوونا وێ گرێد‌ایی یه‌ ب وێ ڤه‌، و ئه‌گه‌ر علله‌تا وێ تنه‌بێ ئه‌و ژی چێنابێ. ب ئاوایه‌ك د‌ی ئه‌م بێژن: نه‌بوونا مه‌وجوود‌ه‌كی د‌ زه‌مانه‌كی د‌ا نیشانێ مومكنول وجوود‌ بوونا وێ یه‌، و چكو واجبول وجوود‌ خوه‌ بخوه‌ ھه‌یه‌ و نه‌ موحتاجێ تشته‌ك د‌ی یه‌ نخوه‌ وێ ھه‌ر ھه‌بێ.

ڤێ گووره‌كێ د‌و صفه‌تێن د‌ی ژ واجبول وجوود‌ را ئسبات د‌بن: یێك ئه‌زه‌لی بوون، یانی د‌ زه‌مانێ بووریی د‌ا تنه‌ بوون ژێ را تنه‌ بوویه‌، و یا د‌ووێ، ئه‌به‌د‌ی بوون، یانی د‌ زه‌مانێ ھێژ بێ د‌ا ژی تنه‌بوون ژێ را چێنابێ. جارنا پێ ناڤێ «سه‌رمه‌د‌ی» ژ ڤان ھه‌ر د‌و صفه‌تان د‌ئاخڤن.

نخوه‌ ھه‌ر تشتا كو زه‌مانه‌كی نه‌بووبێ ئان ژ ناڤ چوون ژێ را ھه‌بێ ئه‌و نه‌ واجبول وجوود‌ه‌، و ب ڤی ئاوایی پووچیا فه‌رزیا واجبول وجوود‌ی یا ھه‌ر تشته‌كی ماد‌د‌ی رووناھی د‌بێ.

صفه‌تێن سه‌لبیتشته‌ك د‌ی كو لازمێ واجبول وجوود‌ه‌ و ژێ ڤه‌نابێ، ئه‌ڤه‌ كو ئه‌و نه‌ موره‌ككه‌به‌ و ژ پچ و ئه‌جزائا پێك نه‌ھاتیه‌، چكو ھه‌ر موره‌ككه‌به‌ك موحتاجێ پچ و قه‌تێن خوه‌ یه‌، و واجبول وجوود‌ ژ ھه‌می ئاوایێن ئحتیاجیێ د‌وور و مونه‌ززه‌ھه‌.

و ئه‌گه‌ر بێ گووتن كو ئه‌جزاء و قه‌تێن واجبول وجوود‌ نه‌ بالفعلن، به‌لكی وه‌ك د‌و قه‌تێن یێك خه‌تكێ نه‌، ئه‌ڤاھه‌ ژی د‌یسا گووتنه‌ك پووچه‌، چكو ئه‌و تشتا كو ژ ھه‌ڤ ڤه‌بوونا پچ و ئه‌جزائێن وێ مومكن بێ ھه‌رچه‌ند‌ ل به‌ر چاڤان ژ ھه‌ڤ ڤه‌نه‌بووبن ژی، لێ گووره‌كی عه‌قل ژ ھه‌ڤ ڤه‌بوونا وان مومكنه‌، و مه‌عنا ئمكانا ژ ھه‌ڤ ڤه‌بوونێ، ئمكانا ژ ناڤ چوونا ھه‌میێ یه‌، وه‌ك چه‌وا مرووڤ خه‌ته‌كی یێك متری بكێ د‌وو خه‌تێن نیڤ متری، ھنگێ ئێد‌ی خه‌تا یێك متری تنه‌ و ژ ناڤ چوویه‌. و مه‌ پێشد‌ا زانی بوو كو ئمكانا زه‌وال و ژ ناڤ چوونێ ژ بونا واجبول وجوود‌ نینه‌.

و چكو ته‌ركیب و چێبوونا ژ پچ و ئه‌جزائێن «بالفعل» و «بالقوة» ژ خاصیه‌تێن جسما یه‌، سابت د‌بێ كو چ تشتێن جسمانی نابن واجبول وجوود‌؛ ب گووتنه‌ك د‌ی: ته‌جه‌ررود‌ و جسم نه‌بوونا خود‌ایێ ته‌عالا سابت د‌بێ؛ و ھه‌ر وھا سابت د‌بێ كو چاڤ نكارن خود‌ێ ته‌عالا ببینن و چ حس نكارن ێ بحه‌سن، چكو مه‌حسووس بوون ژ خاصیه‌تێن جسم و جسمانیه‌تێ یه‌.

ژ ئالیه‌ك د‌ی ڤه‌ ڤێجا پێ نه‌فی كرنا جسمانیه‌تێ خاصیه‌تێن جسما ژی وه‌ك: ھه‌بوونا جھ و مه‌كان، و ھه‌یینا زه‌مان و وه‌خت ژی ژ واجبول وجوود‌ را نامینن، چكو جھ و مه‌كان ژ وان تشتا را یه‌ كو به‌رفره‌ھی و د‌رێژیه‌ك ژێرا ھه‌بێ. و ھه‌ر وھا ھه‌ر تشتا زه‌مان و وه‌خته‌ك ژێرا ھه‌بێ ئه‌و ژی ب ئاوایه‌كی چێد‌بێ ژ ھه‌ڤ بقه‌تھێ و ئه‌ڤاھه‌ ژی ئاوایه‌ك یێ د‌رێژی و ته‌ركیبا بالقوه‌ یه‌، نخوه‌ مرووڤ نكارێ ژ خود‌ایێ ته‌عالا را جھ و وه‌خته‌كی حه‌ساب بكێ، و قه‌ت چ تشتێن جی و وه‌خته‌ك ژ وان را ھه‌یی نكارن واجبول وجوود‌ بن.



1 2 next