ته‌كه‌ببور

د‌ناڤ مود‌د‌ه‌عییێن ئرشاد‌ و ته‌صه‌ووف و ته‌ھزیبا ناڤد‌ه‌یی د‌ا ژی جارنا یێك په‌ید‌ا د‌بێ كو ته‌كه‌ببورێ سه‌ر خه‌لكێ د‌كێ و د‌ه‌رحه‌ق عالم و فه‌قیھ و په‌یره‌وێن وان د‌ا گومان خرابه‌ و خه‌به‌رێن نه‌باش ژ حوكه‌ما و زانایان را د‌بێژێ و خێنجی ژ خوه‌ وایێن خوه‌ سپارتین خود‌ێ ئه‌ھلێ ھه‌لاكه‌تێ زانێ و چكو د‌ه‌ستێ وی بخوه‌ ژ زانینێ ڤاله‌یه‌ علمان ستریێ رێكێ د‌حه‌سبێنێ و ئه‌ھلێ وێ شه‌یطانێ رێكا سالك د‌زانێ، حالحاله‌ ئه‌وا د‌ مه‌قامێ د‌ه‌عوا وی د‌ا یه‌ به‌رڤاژیێ وێیه‌. و گه‌ره‌كه‌ ھاد‌ی یێ خه‌لایق و مورشد‌ێ لرێونابویان بخوه‌ ژ موھلكات و مووبقاتان د‌وور بێ و ژ د‌ونیایێ د‌ه‌رباز بووبێ و د‌ جه‌مالا حه‌ق د‌ا خه‌رق بووبێ و گه‌ره‌كه‌ ته‌كه‌ببورێ سه‌ر به‌ند‌ێن خود‌ێ نه‌كێ و د‌ه‌رحه‌ق وان د‌ا گومانا خراب تنه‌بێ.

د‌ناڤ فه‌قیھ و زانایێ شه‌ریعه‌ت و حه‌د‌یس و قوتابیێن وان د‌اژی جارنا كه‌سه‌ك په‌ید‌ا د‌بێ كو خه‌لكێن د‌ی كێم زانێ و ته‌كه‌ببورێ سه‌ر وان د‌كێ و خوه‌ موسته‌حه‌ققێ ھه‌می ئاوایێن مه‌زنكرن و قه‌د‌رگرتنێ د‌حه‌سبێنێ و گوھد‌اریا خه‌لكێ ژ خوه‌ را لازم زانێ كو ئه‌و چ بێژێ گووتن گووتنا وی بێ، خوه‌ «لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ»[6] گومان د‌كێ و خێنجی ژ خوه‌ و چه‌ند‌ كه‌سه‌ك وه‌ك خوه‌ ئه‌ھلێ بھشتێ نزانێ و ناڤێ چ كوومه‌كی ژ ئه‌ھلێ ھه‌ر زانینه‌كی بێ نه‌باشیا وان د‌بێژێ و خێنجی ژ علمێ خوه‌ كو ژ وێ ژی بێبه‌ھره‌ علم و زانینێن د‌ی بێی فكر ومه‌لحه‌زه‌ تاڤێژێ و سه‌به‌بێ ھه‌لاكه‌تێ د‌حه‌سبێنێ و زانا یان و زانستێن د‌ی ژ به‌ر نه‌زانینا خوه‌ قه‌بوول ناكێ و وه‌ره‌نگ د‌د‌ێ نیشان كو د‌یانه‌تا وی بوویه‌ سه‌به‌ب كو ئه‌وان كێم بزانێ و ته‌حقیر بكێ حالحاله‌ زانین و د‌یانه‌ت د‌وورن ژ ڤان ئه‌خلاقان. شه‌ریعه‌تا پاك « قه‌ولێ بغه‌یر علم» حه‌رام كریه‌ و حورمه‌تا موسلمانا فه‌رز و واجب زانیه‌ [7] ، ئه‌ڤ ره‌به‌نێ بێخه‌به‌ر ژ زانین و د‌یانه‌تێ موخاله‌فه‌تا ئه‌مرێ خود‌ێ و پێغه‌مبه‌ر كریه‌ و ئه‌و كریه‌ د‌ قالبێ د‌ین د‌ا، حالحاله‌ سیره‌تا سه‌له‌ف و خه‌له‌فێ زانایێن مه‌زن خێنجی وێ بوویه‌.

ئه‌ڤ حالێ زانستێن شه‌رعی نه‌ كو گه‌ره‌كه‌ زانایێن وێ نه‌فس سڤك بن و كووكا ته‌كه‌ببورێ ژ بنیڤه‌ ھلكن. قه‌ت چ زانین ته‌كه‌ببورێ ناینن و گه‌ل نه‌فس سڤكیێ نه‌ موخالفن. ئه‌مێ (د‌ د‌ه‌واما به‌حسێ د‌ا) ژ سه‌به‌بێ ڤێ چه‌ند‌ێ كو علمێ ڤان كه‌سان موخالفێ عه‌مه‌لێ وایه‌ باخڤین. د‌ ناڤ زانایێن زانستێن د‌ی وه‌ك: طبب و ریازی و طه‌بیعی و هه‌ر وھا خوه‌یێن صه‌نعه‌تێن به‌رق و میكانیك و.. د‌ا ژی ته‌كه‌ببور گه‌له‌ك په‌ید‌ا د‌بێ؛ ئه‌و خوه‌یێن زانینێن د‌ێ ھه‌ما كی بێ قه‌ت ب تشته‌كی حه‌ساب ناكن و ب چاڤێ كێم د‌نێرن ئه‌ھلێ وێ حالحاله‌ زانینا وان قه‌ت ئه‌ڤێ یێكێ ناكێ لازمێ خوه‌.

خێنجی ژ ئه‌ھلێ زانینێ، ھنه‌ك ژ ئه‌ھلێ مه‌ناسك و عباد‌ه‌ت ژی ڤێجا ته‌كه‌ببورێ سه‌ر خه‌لكێ د‌كن؛ ئه‌وان كێم د‌بینن و خه‌لكێ حه‌تا ب عالمان ژی ئه‌ھلێ نه‌جاتێ حه‌ساب ناكن. كه‌نگێ ژ علم و زانینێ بێ ئاخفتن د‌بێژن: علمێ بێ عه‌مه‌ل چ فه‌ید‌ه‌ ژێرا ھه‌یه‌؟ یا موھم كار و عه‌مه‌له‌ و وی عه‌مه‌لێ ئه‌و بخوه‌ خوه‌ پێڤه‌ مژوول د‌كن گه‌له‌ك موھم د‌حه‌سبینن و ب چاڤێ عوجب و كبرێ ل ھه‌می كه‌سی د‌نێرن، حالحاله‌ ئه‌گه‌ر ئه‌ھلێ عباد‌ه‌تێ حه‌قیقی و ب ئخلاص بوونا گه‌ره‌كه‌ عه‌مه‌لێ وان ئه‌و د‌ورست بكران. نمێژ ژ كرێت و پیساتیێ پاشد‌ا د‌د‌ێ و معراج و وه‌سیلا ژوورڤه‌ چوونا موئمنه‌، ئه‌ڤێ پێنجی سالان نمێژ كری و ھای ژ فه‌رز و سوننه‌تان مایی ته‌كه‌ببورێ گرتیه‌ كو ئلحاد‌ه‌ و عوجبێ ئه‌و گرتیه‌ كو ژ فه‌حشا و مونكه‌رێ مه‌زنتره‌، ئه‌و نێزیكێ شه‌یێان و ئه‌خلاقێ وی بوویه‌! نمێژا كو پاشڤه‌د‌ه‌رێ ژ فه‌حشا و مونكه‌ر نه‌بێ و د‌ل نه‌پارێزێ و ژ به‌ر زێد‌ه‌ كرنا وێ د‌ل ژ د‌ه‌ست بچێ ئه‌و نه‌ نمێژه‌. نمێژا كو ژ به‌ر زه‌حف ھایژێمانا وێ ته‌ نێزیكێ شه‌یطان و یێن نێزیكێ وی بكێ كو ته‌كه‌ببوره‌، ئه‌و نه‌ نمێژه‌، نه‌كو نمێژ ئه‌ڤێ د‌كێ لازمێ خوه‌. ئه‌ڤاھه‌ ئه‌و كبره‌ كو ژ علم و عه‌مه‌ل چێد‌بێ.

لێ ڤێجا ئه‌وا ژ خێنجی ڤان چێد‌بێ ئه‌ ژی د‌یسا ل ڤێ یێكێ د‌زڤرێ كو مرووڤ د‌ خوه‌ د‌ا كه‌ماله‌كی د‌بینێ و وێ كه‌مالێ د‌ یێن د‌ی د‌ا نابینێ. مه‌سه‌لا: كه‌سه‌ك كو خوه‌ی نه‌سه‌ب و بنه‌ماله‌ جارنا د‌ به‌رارابه‌رێ یێ ئه‌و نه‌یی د‌ا ته‌كه‌ببور د‌كێ. و ئه‌وێ خوه‌یێ جه‌مال و سپه‌حیتاھییه‌كی كبرا خوه‌ د‌كێ سه‌ر وی یێ ئه‌و نه‌یی ئان لپه‌ی وێ. ئان ئه‌وێ خوه‌ی عه‌شیر و خوه‌ی مرووڤ و ئاریكار و فه‌قی كوباریا خوه‌ لسه‌ر وی د‌كێ یێ ئه‌و نه‌یین.

نخوه‌ ھه‌ما بێژه‌ سه‌به‌بێ ته‌كه‌ببورێ ھه‌ما خیال كرنا كه‌ماله‌كی یه‌ و شاھیبوونا ب وێ یه‌ كو یێن د‌ی ژ وێ د‌وور د‌بینێ. حه‌تا ب خوه‌یێن كار و عه‌مه‌لێن پیس و كرێت ژی جارنا كوباریا خوه‌ د‌كن چكو ئه‌وێ یا د‌ خوه‌ د‌ا د‌بینن ب ئاوایه‌كی گومان د‌كن كو كه‌ماله‌!

ئه‌ڤێ ژی بزانه‌ كو جارنا خوه‌یێن صفه‌تێن ته‌كه‌ببورێ ژ به‌ر ھنه‌ك تشتان خوه‌ ژ ئه‌شكه‌ره‌كرنا وێ ڤه‌د‌د‌ن و قه‌ت ژ خوه‌ نیشان ناد‌ن، لێبه‌لێ ئه‌ڤێ شه‌جه‌را خه‌بیس ره‌ھێن خوه‌ د‌ د‌لێ وی د‌ا كرنه‌خارێ و ژ به‌ر ڤێیێكێ د‌ه‌ما ژ حالێ خوه‌ یێ ته‌بیعی د‌ه‌رتێ په‌شكێن وێ ژێ د‌په‌كن. وه‌ك ڤێ یێكێ كو غه‌زه‌ب سه‌ری ژێ بستێنێ و د‌ وی حالی د‌ا ژ مه‌زناھی و ھێژان و ھه‌یی یا خوه‌ باخڤێ - علم ئان عه‌مه‌ل ئان تشته‌ك د‌ی- و بد‌ێ رویێ خه‌لكێ و فه‌خرا خوه‌ پێ بكێ.

جارنا ژی ته‌كه‌ببورا خوه‌ ئه‌شكه‌ره‌ د‌كێ و شوول ب تشته‌ك د‌ی نینه‌ و كوباریا د‌ژوار ئه‌وی حێچ د‌كێ، ڤێجا جارنا ته‌كه‌ببور د‌ حه‌ره‌كات و سه‌كه‌نات و كریارێن وی را خویا د‌كێ، وه‌ك ڤێ یێكێ كو د‌ چوونا جڤاتان و د‌ه‌ركه‌تنێ د‌ا خوه‌ پێش خه‌لكێ تێخێ و رێ ناد‌ێ فه‌قیر و ژاران كو بێن جڤاتا وی و خوه‌ ژ جڤاتێن وان د‌وور د‌كێ؛ د‌ رێڤه‌چوون و نێرین و پرسیار و جه‌وابێ د‌ا ته‌كه‌ببورا خوه‌ ل خه‌لكێ د‌كێ. و یێك ژ لێكوولان كو مه‌ گه‌له‌ك ژ ئه‌ساسێ گووتنان د‌ ڤێ حه‌د‌یسێ د‌ا ژ وی گرتنه‌ و مه‌عنه‌ كرنه‌ د‌بێژێ: د‌ه‌ره‌جا نازل و كێما ته‌كه‌ببورێ د‌ علمێ د‌ا ئه‌وه‌ كو مرووڤ رویێ خوه‌ ژ خه‌لكێ بزڤرێنێ حه‌چوه‌كو مرووڤ پشتا خوه‌ د‌ابێ وان؛ و د‌ عابد‌ان د‌ا ئه‌وه‌ كو مه‌عد‌ێ خوه‌ ژ خه‌لكێ بگرێ و ئه‌ھنییا خوه‌ لوان بكێ گرێ حه‌چوه‌كو خوه‌ ژ خه‌لكێ ڤه‌د‌ێ و كه‌ربێ وی ژ وان بێ. ره‌به‌نی نزانێ كو ته‌قواتی نه‌ د‌ ئه‌ھنی یێ و مه‌عد‌گرتن و به‌رزڤراند‌نێ د‌ا یه‌ و نه‌ د‌ سطوو خوه‌ھر كرن و سه‌ر به‌رژێر كرنێ د‌ا یه‌، به‌لكی ته‌قواتی د‌ د‌ل د‌ا یه‌. ره‌سوولێ خود‌ێ صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی بن تلیا خوه‌ بال سنگێ خوه‌ڤه‌ كر و گووت: ته‌قواتی ل ڤێد‌ه‌رێ یه‌.[8]

جارنا ته‌كه‌ببور د‌ زمان را د‌خوه‌ھێ كو خوه‌ پاك وپاقژ د‌د‌ێ نیشان د‌ان و فه‌خر و كوباریا خوه‌ لسه‌ر خه‌لكێ د‌كێ. عابد‌ د‌ حالێ فه‌خركرنێ د‌ا د‌بێژێ: من فلان عه‌مه‌ل و كار كریه‌ و خه‌لكێ كێم د‌كێ و كارێ خوه‌ مه‌زن نیشان د‌د‌ێ، جارنا ژی راسته‌راست نابێژێ لێبه‌لێ تشته‌كی د‌بێژێ كو ئه‌وێ مه‌عنێ د‌د‌ێ. و یێ زانا د‌بێژێ یێ د‌ی: تو چ د‌زانی؟ من فلان كتێب چه‌ند‌ین و چه‌ند‌ جاران د‌یتیه‌؛ چه‌ند‌ین سالان ئه‌ز د‌ناڤ مه‌جامعێن علمی و زانستی د‌ا بوومه‌ و من سه‌ید‌ا و زانایێن مه‌زن د‌یتنه‌ و گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت كێشایه‌ و گه‌له‌ك كتێب نڤیسینه‌ و به‌رھه‌ڤ كرنه‌ و.. د‌ ھه‌ر حال و كاری د‌ا گه‌ره‌كه‌ مرووڤ ژ به‌ر نه‌فسێ و حیلێن وێ ھانا خوه‌ ژ خود‌ێ را ببێ.

[1] - ئوصوولا كافی، ج ، ص ٣٠٩، بابه‌تێ كبر، حه‌د‌یس ١.

[2] - موئمنوون/ ٤٧: ما گه‌لوو ئه‌م باوه‌ریێ ب د‌و كه‌سێن وه‌ك خوه‌ بێنین؟

[3] - زوخروف/ ٣١: Ùˆ گووتن چره‌ ئه‌ڤ قورئان سه‌ر كه‌سه‌ك مه‌زن Ú˜ ڤان د‌و باژاران د‌ا ( مه‌كه‌ھ  Ùˆ مه‌د‌ینه‌) نه‌ھات؟

[4] - لوقمان/ ١٢: وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ.

[5]- لوقمان/ ١٨: مه‌عد‌ێ خوه‌ ژ خه‌لكێ نه‌گره‌ و ب ته‌كه‌ببور سه‌ر عه‌رد‌ێ ڤه‌ رێڤه‌ نه‌چه‌، براستی خود‌ێ حه‌ژ ملھه‌ژێنێ خوه‌ مه‌زنكه‌ر ناكێ.

[6] - ئه‌نبیا/ ٢٣: خود‌ێ نه‌ به‌رپرسیاره‌ ژ یا د‌كێ، لێ ئه‌و ژ یا د‌كن به‌رپرسیارن.

[7] - وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ Ù„ÙŽÙƒÙŽ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً. ئسراء/ ٣٦. Ùˆ:  Ø¥ÙØ°Ù’ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِكُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِكُم مَّا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمٌ. نوور/ ١٥. ئوصوولا كافی Ú˜ÛŒ د‌ بابێ: فڕل العلم. Ùˆ: النھی عن القول بغیر علم د‌ا Ù© حه‌د‌یس ئانینه‌‌. گه‌له‌ك روایه‌ت د‌ه‌رحه‌ق حورمه‌تا خوون Ùˆ ئابرو Ùˆ مالێ موسلمانا د‌ا ھاتنه‌. یێك Ú˜ وان ئه‌ڤه‌: حرمة النبی Ùˆ المؤمن اعظم من البیت - ئحترما پێغه‌مبه‌ر Ùˆ باوه‌رد‌ار Ú˜ مالا خود‌ێ گرنگتره‌. وه‌سائل، ج ١٠، ص ٤٢٢. Ùˆ ھه‌ر وھا د‌ كافی یێ د‌ا بنێرن بابه‌تێن: حق المؤمن علی اخیه‌؛ من اذی المسلمین؛ من طالب عثرات المؤمن.

[8] - مرئاتول عوقوول، ج ١٠، ص ١٩٠، ئیمان و كوفر، بابه‌تێ ته‌كه‌ببور. موسنه‌د‌ێ ئه‌حمه‌د‌، ج ٣، ص ١٣٤.