جھانبینی یا ماد‌د‌ی و ڤه‌ژه‌نینا وێڤه‌ژه‌نینا ئه‌صلێ سسێ
ئه‌صلێ سسێ ئنكارا خوه‌ی ھه‌د‌ه‌٠بوونا جھانێ یه‌ كو د‌ه‌ستھاتا ته‌بیعی یا ÙˆÛŽ ئنكارا خالقه‌. Ùˆ Ù¾ÛŽ سابت بوونا ھه‌بوونا خود‌ایێ Øه‌كیم Ùˆ شه‌ھره‌زا ھه‌ما Ú˜ بنیڤه‌ ئه‌ڤ ئه‌صل پووچ د‌بێ. خێنجی Ú˜ Ú¤ÛŽ Ú˜ÛŒ جھێ ئه‌ڤێ پرسیارێ ھه‌یه‌ كو: چه‌وا مرووڤێ عاقل Ù¾ÛŽ د‌یتنا ئه‌ڤێ جھانا ھه‌ڤگرتی Ùˆ عه‌جێب Ùˆ رێك كه‌تنا ھه‌یی یێن ÙˆÛŽ د‌گه‌ل ھه‌ڤ Ùˆ ... ب ھه‌د‌ه‌Ùد‌اری یا جھانێ ناØه‌سھێ؟! ڤه‌ژه‌نینا ئه‌صلێ چارێ
ئه‌صلێ چارێ ئه‌ڤه‌ كو د‌بێژێ: عللییه‌ت ھه‌ما ئه‌وه‌ د‌ په‌یوه‌ند‌ا ماد‌د‌ی یا تشتا د‌ا ھه‌یی Ùˆ نه‌ زێد‌ه‌تر. ئشكال Ùˆ خه‌له‌تیێن زه‌ØÙÛŒ تێن سه‌ر Ú¤ÛŒ ئه‌صلی كو ئه‌مێ Ú˜ موھمترینێ وان باخڤین: گووره‌كی Ú¤ÛŒ ئه‌صلی گه‌ره‌كه‌ قه‌ت تشته‌ك نوو د‌ جھانێ د‌ا چێنه‌بێ، ØالØاله‌ ھه‌ر Ùˆ ھه‌ر ئه‌م د‌بینن كو تشتێن نوو چێد‌بن نه‌خاصما د‌ ناڤ Øه‌یوان Ùˆ ئنسانا د‌ا، كو موھمترینێ وان: ژیان Ùˆ Ùكر Ùˆ ئØساس Ùˆ Ùكرا نوو چێكرنێ Ùˆ ئراد‌ه‌ یه‌. 1. ماتریالیست د‌بێژن:
ئه‌ڤ تشتێن ھه‌ زی نه‌ زێد‌ه‌ترێ Ú˜ تایبه‌تیێن ماد‌د‌ێ نه‌! د‌ جه‌وابێ دا تێ گووتن: یێك – خاصیه‌ت Ùˆ تایبه‌تیا كو Ú˜ ماد‌د‌ه‌ Ùˆ ماد‌د‌یاتا ڤه‌نابێ ھه‌ما ئمتد‌اد‌ (ھه‌بوونا د‌رێژی Ùˆ په‌ØÙ†ÛŒ Ùˆ ستووریێ) Ùˆ ته‌قسیم بوونا Ù„ سه‌ر پچا یه‌، Ùˆ ئه‌ڤ تایبه‌تی د‌ تشتێن ھاتی گووتن د‌ا نینه‌. د‌و – ئه‌ڤا تشتا كو ھوون ناڤێ «خاصییه‌تێن ماد‌د‌ێ» د‌اتینن سه‌ر بێ شك د‌ ماد‌د‌ه‌یا بێ Ø±ÙˆÙˆØ Ùˆ جان د‌ا تنه‌بوویه‌. Ùˆ ب گووتنه‌ك د‌ی: وه‌خته‌كی ئه‌ڤ تشت د‌ ماد‌د‌ێ د‌ا تنه‌بوویه‌ Ùˆ پاشێ ژێرا چێبوویه‌، نخوه‌ چێبوونا ئه‌ڤا تشتێن كو تێن ناڤ كرن ب «خه‌واصێن ماد‌د‌ێ» موØتاجێ چێكه‌ر Ùˆ خالقه‌كی یه‌ كو ئه‌وا بێخێ ناڤ ماد‌د‌ێ د‌ا، Ùˆ ئه‌ڤ ھه‌ما علله‌تێ چێكه‌ر Ùˆ ژیند‌ه‌ره‌. ئشكال Ùˆ خه‌له‌تیه‌ك د‌ی كو تێ سه‌ر Ú¤ÛŒ ئه‌صلی ئه‌وه‌ كو لازمه‌ ھه‌می تشتێن جھانێ خورتی Ùˆ جه‌بری بن چكو د‌ ئه‌سه‌ر د‌انین Ùˆ ئه‌سه‌ر Ù„ÛŽ بوونا ماد‌د‌ێ د‌ا جھه‌ك Ú˜ ئختیار Ùˆ بژارتنێ را نینه‌؛ Ùˆ ئنكارا ئختیار Ùˆ Øه‌قێ بژارتنێ زێد‌ه‌یێ Ú˜ ÙˆÛŽ یێكێ كو خلا٠و د‌ژێ به‌د‌اھه‌ت Ùˆ Ú¤ÛŒ Øالێ ھه‌یی یه‌، ئنكارا به‌رپرسیاری Ùˆ ھه‌می مه‌سه‌لێن ئه‌خلاقی Ùˆ مه‌عنه‌وی یه‌ ژی، Ùˆ ÙƒÙشه‌ كو ئنكارا به‌رپرسیاری Ùˆ تشتێن ب قیمه‌ت ÙˆÛŽ Ú† بێنێ سه‌رێ ژیانا به‌شه‌ر. وه‌لØاصل چكو ماد‌د‌ه‌ نكارێ واجبول وجوود‌ بێ – چه‌وا كو پێشد‌ا سابت بوو- نخوه‌ گه‌ره‌كه‌ Ú˜ چێبوونا ÙˆÛŽ را علله‌ت Ùˆ سه‌به‌به‌ك ھه‌بێ، Ùˆ ئه‌و علله‌ت نكارێ Ú˜ قسمێ علله‌تێن ته‌بیعی Ùˆ Øازركه‌ر (ئعد‌اد‌ی) بێ، چكو ئه‌ڤ ئاوایێ گرێد‌ان Ùˆ په‌یوه‌ند‌ێ ته‌نێ د‌ ناڤ ماد‌د‌ییاتا د‌ا چێد‌بێ، Ù„ÛŽ كوللێ ماد‌د‌ێ نكارێ ئه‌ڤ گرێد‌ان د‌گه‌ل علله‌تا خوه‌ ھه‌بێ. نخوه‌ ئه‌و علله‌تا كو ماد‌د‌ه‌ خولقاند‌ی (چێكری) علله‌ته‌ك ئیجاد‌ی یا سه‌ر ماد‌د‌ێ را یه‌. [1] - د‌ه‌رØه‌ق ته‌عریÙا ماد‌د‌ێ د‌ا بنێرن «پاسد‌اری از سنگرھای ئید‌ئولوژیك» جھانبینی یا ماد‌د‌ی رووپه‌رێ 297 – 292. Ùˆ «آموزش Ùه‌لسه‌Ùه‌» ج 2ØŒ د‌ه‌رسا 41. [2] - بنێرن: «ئید‌ئولوژی یێ ته‌طبیقی» د‌ه‌رسا 8-16. Ùˆ «آموزش ÙلسÙه‌»، د‌ه‌رسا 13-18. [3] - Ú˜ بونا نموونه‌ بنێرن «آموزش ÙلسÙه‌»، ج 2ØŒ د‌ه‌رسا 40 Ùˆ 44 Ùˆ 49. [4] - بنێرن كتێبا «نقد‌ی Ùشرد‌ه‌ بر اصول ماركسیسم» د‌ه‌رسا 2. [5] - بنێرن: د‌ه‌رسا 7 Ùˆ 8 Ú˜ Ú¤ÛŽ كتێبێ. Ùˆ «آموزش ÙلسÙه‌»؛ د‌ه‌رسا 62 Ùˆ 63.
|