پيش ووتاری رازى نوێژ مه كروهبوونى نوێژ خوێند‌ن له ئاگرخانه، ØÙ‡ مام Ùˆ چيشتخانه د‌ه‌كرێ تيبگه ين له چۆنيه تى نوێژ خوێند‌ن له Øا‌ڵه‌ تى توره بوونى له زولم ليكروان Ùˆ باوه‌رداران Ùˆ توره يى له قه زا Ùˆ رق Ùˆ كينه Ù‰ براى باوه‌ردار ...وه به به رێوه‌ بردنى جيهادى مام ناوه ندى به‌ره‌و جيهادى مه‌زن، راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ بكه‌ويته د‌ه‌ست. كه‌واته گه‌یشتن به راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ به رێوه‌ بردنى ته‌واوى قۆناخه كانى جيهاده. چونكوو نوێژ تويشووى وه‌ØÛŒ خوايه Ùˆ Øه‌قيقه‌تى وه‌ØÛŒ خاوه‌نى تاكايه تى گوماناويه (وه Øده‌ت تشكيكى)ØŒ له «اÙÙ… الكتاب» كه «على Øكيم»ه تا «عربى مبين» وه‌ØÛŒ خوايه Ùˆ نوێژ به‌رزترين نمونه Ù‰ وه‌ØÛŒ قورئانيه Ùˆ زۆر به رين Ùˆ به رب‌ڵاوه: له قۆناخى خوێند‌ن تا تێگه‌یشتنى قووڵ Ùˆ زانايانه له ھه‌موو زۆريیه‌ك (كثرتى) دووره Ùˆ له پۆشينى جلكى ئيعتبار پاك Ùˆ خاوينه كه به رێوه‌ بردنى ھه‌ر قۆناخيك، ئه بێته‌ Ù‡Û†Ù‰ پيشه‌وه چوونى قۆناخيكى به‌رزرتر. له‌مريیه‌وه‌ ھه‌‌وه‌ڵ په رد‌ه‌كانى تاريكى ئه درێ Ùˆ پاشان له سه‌ر تيشكه كان په رده لائه Ú†ÛŽ تا خوا بێ په رده بكه‌ويته ده ر Ùˆ هاوارى بۆ بكرێ. پاشان نۆره د‌ه‌گاته داماڵينى په‌رد‌ه‌ی بوونى نوێژ خوين؛ ئه‌م په رده داماڵينه Ù‰ به‌ند‌ه‌ Ù‰ به ئامانج گه‌یشتوو له رێی چپه Ùˆ ديتنى تايبه تى خوايانه‌وه‌ ئه نجام ئه‌گرێ كه تييدا خوا له گه‌ڵ به‌ند‌ه‌ كه Ù‰ قسه ئه كا، وه ئه‌م چاو پيكه‌وتنه به‌ند‌ه‌ Ù‰ رێره‌و ئه توينيته‌وه Ùˆ شتێكى Ù„ÛŽ ناهيڵێ([16]). ته‌نیا به ندايه تیه‌كه Ù‰ نه بێ. به‌و جۆره كه خوابوونى خوا وه كوو زاتى خوايه نه‌ك زاتى ئه‌و بووبێ، له‌ويدا سه‌رچاوه گرتووه كه ھه‌ مان سه‌رچاوه يه Ùˆ سه‌رچاوه كه‌ش ھه‌ مان سه‌رچاوه Ù‰ خۆيه تى؛ له باره Ù‰ به‌ند‌ه‌ Ù‰ به ئامانج گه‌یشتوش به‌و جۆره ده بێ كه هيچ شتێك بێجگه له به ندايه تیه‌كه Ù‰ نامينيته‌وه Ùˆ به ندايه تى ره‌ھا «ذات ثبت له الربط» نيه، به ڵكوو «عين ربط»ه Ùˆ «ربط Ù…Øض» شتێك نيه جگه له ديتنى ره ها، وه ته ماشاى په‌یوه‌ند‌ى ھه‌رگيز Ú¯ÙˆÛŽ ناداته خۆى Ùˆ له‌م Øا‌ڵه‌ته دا نه بينراو ده بينرێ Ùˆ نه بينه ر؛ چونكوو ئه‌م ديتنه خۆى جۆره په رده یه‌كه بۆ تيشك Ùˆ رووناكى Ùˆ Ùه‌رز ئه‌وه یه‌كه ئه‌م په‌رد‌ه‌ی رووناكيه. وه كوو بونى نيگاكه ر بدرێ Ùˆ بچێته لا، ھه‌روه ها ئه‌و په رده يه له جيگاى خۆى په‌رد‌ه‌ی رووناكى يه Ùˆ له Ù†ÛŽÙˆ چوو، وه له‌م كاته‌ دا ئه‌و ده‌ڵێ: (لمن الملك) Ùˆ ھه‌روه ها ده‌ڵێ: (لله الواØد القهار)([17]) Ùˆ ئه‌و شته‌ی كه خه‌ڵكى تر پاش مه رگ Ùˆ به‌رزه‌خ Ùˆ گرÙته كانى مردن ده يبينن، نوێژخوينى باوه‌ردار كه له راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ تێگه‌یشتووه، ھه‌ نووكه ده يبينێ. كليلى بابه‌ته كه ئه مه یه‌كه ديمه‌نى قيامه‌ت له ناخ Ùˆ ده‌رونى ئه‌م دونيايه دايه Ùˆ قۆناخى ده‌ركه‌وتنه كه Ù‰ پێويستى به كۆكردنه‌وه‌ Ùˆ ھه‌ ڵگرتنى نيزامى جيهانى ئيستا ھه‌یه‌كه له Ú¯Ù‡ ڵيدا ميژوو خۆى ھه‌‌ڵئه پيچيته‌وه Ùˆ شتێك كه له Ù†ÛŽÙˆ زه ماندا ناگونجێ بووه Ùˆ ھه‌‌يه Ùˆ ھه‌میشه‌ ده بێ؛ Ú¯Ù‡ رچى ئێمه‌ له كه‌وانى به‌رزايى دوايى Ù¾ÛŽÛŒ ده Ú¯Ù‡ يين Ùˆ ئه‌گه‌ر كه‌سێك بتوانێ به مه رگى ئيختيارى Ùˆ تيپه راندنى به‌رزه‌خ، ھه‌ نووكه بتوانێ ئه‌و په ردانه له خۆى دوور بكاته‌وه، ده توانێ ئيستا ته‌واوى ئه‌و ديمه‌نانه ببينێ، ئه‌گه‌رچى خاوه‌نى جه‌سته شه Ùˆ ھه‌موو مه رجه كانى له شيشى ھه‌‌يه Ø› به‌و جۆره كه له «معراج» روويدا. ھه‌ر بۆيه نوێژ نه ته‌نیا په‌رد‌ه‌ی ته Ù…Ø§Ø Ùˆ ترس كه په رده یه‌كى ره شه لائه با (إن الإنسان خلق هَلَوعاً - إذا مسّه الشَّر جزوعاً Ùˆ إذا مسّه الخير منوعاً إلا المصلين)([18]) به ڵكوو په‌رد‌ه‌ی به خشين Ùˆ نه ترسيش كه په‌رد‌ه‌ی رووناكين لائه با (Ùˆ يطمعون الطعام على ØÙبّه مسكيناً Ùˆ يتيماً Ùˆ أسيراً)([19]) چونكوو Ú¯Ù‡ رانه‌وه‌ Ù‰ راناوى (هـ) له (ØÙبّه) بۆ (طعام)Ø› باسكردنى ژيانى پياو «چاكانه» نه‌ك ژيانى «مقربين»، چونكوو «چاكان» كه سانێكن كه غه‌یر خوا خۆشه‌ويستيانه، به‌ڵام ئه‌وان خۆشه‌ويستى ئه‌گه‌رى (امكانى) ئه كه نه قوربانى خۆشه‌ويستى (وجوبى): (لن تنالوا البر Øتى تنÙقوا مما تØبون)([20]) به لام (مقربين ) ته‌واو Ùˆ خالس كه خويان(Ø±ÙˆØ ÙˆØ±ÙŠØان )Ù† ØŒ خۆشه‌ويستیه‌كيان جگه له خوانيه نايناسن،به‌شيوویه‌ك كه خۆ به ختكردن Ùˆ به خشينيانيش ناوه ته لا، كه‌واته راناوى (هـ)Ù‰ «ØÙبّه» له مه‌وردى (مقربين )ئه‌گه‌ريته‌وه بو«ھه‌ق» Ùˆ ھه‌ر دوو واتاكه دروسته، چونكوو ھه‌ر دووله د‌رێژه Ù‰ یه‌كتردان . پاشان روخسارى (إنما نطعمكم لوجه الله) به جوانترين شێوه‌ ده رئه كه‌وێ، چونكوو ھه‌موو جۆره زۆرينه (كثرت) یه‌ك خاپووركه ره Ùˆ شتێك نيه جگه له «وجه الله» Ùˆ ناشبێ. رازداره كانى نوێژ ھه‌ نووكه هاتوونه ته ئه‌م قۆناخه (طوبى له‌ Ùˆ Øسن مآب). «رازى نوێژ» له داماڵينى ھه‌موو په رد‌ه‌كانى تاريكى Ùˆ رووناكيدا شاراوه يه. واتاى «خرق» (دران) نه ديتنه نه‌ك نه بوون. درانى دوا كۆتايى بريتيه له خۆ نه ديتن نه‌ك له Ù†ÛŽÙˆ چوون، چونكوو له Ù†ÛŽÙˆ چوون كه‌ماڵ نيه، به‌ڵام نه ديتن هونه ره. رێره‌و كه گه‌یشته پێگه‌ Ù‰ Ùه‌ناى ره هايه، شتێك نابينێ، جگه له خوا، نه خۆى Ùˆ نه خه‌ڵكيكى تر Ùˆ نه ديتنى خه‌ڵكى تر Ùˆ نه ديتنى ھه‌ق. له‌م كاته‌ دا ھه‌موو په رد‌ه‌كان له Ù†ÛŽÙˆ ئه چن، جگه له په‌رد‌ه‌ی خوا ديتن كه ئه مه يان له Ù†ÛŽÙˆ ناچێ. چونكوو ئه‌م له ناوچوونه يان سه قه تى Ùˆ كه مييه: آنچه نيك از خصايص قد‌م است * آنچه بد از خسايس عدم است چونكوو شھوود‌ى ھه‌ق دياركردنه؛ جه‌وھه‌رى خوا ھه‌رگيز ناناسرێ Ùˆ له ناخا نابێته په‌ره‌ستراوى كه‌سێك، چونكوو په‌ره‌ستن لقيكه له زانست. كاتێ كه خودى زات نابينرێ، نابێته په‌ره‌ستراوى هيچ به‌ند‌ه‌ یه‌ك Ø› به‌و جۆره كه ئيمام (ره) له په راويزيك له سه‌ر (Ùصوص قيصرى) Ùه‌رمووه: «Ùإن الØÙ‚ بمقامه الغيبى غير معبود؛ Ùإنه غير مشه‌ود Ùˆ لا معروÙØŒ والمعبود لابد Ùˆ أن يكون مشه‌وداً أو معروÙاً. والعبادة دائماً تقع ÙÙ‰ Øجاب الأسماء والصÙات، Øتى عبادة الانسان الكامل؛ إلا أنه عابد إسم الله الأعظم، Ùˆ غيره يعبدونه Øسب درجاتهم»([21]). ده توانين بنه‌مایئه‌م وته يه له نووسينه ره سه نه كانى ئه‌م هونه ره ببينين، به‌و جۆره كه له شى كردنه‌وه‌ Ù‰ «Ùصوص قيصرى» هاتووه‌: «و أما الذات الإلهية، ÙØار Ùيها جميع الأنبياء Ùˆ الأولياء»([22]). وه ختێ ھه‌موو پێغه‌مبه‌ره كان له به‌رامبه‌ر بوونى بێ سنوورى خوا په ريشانن، خه‌ڵكى تر به دڵنيایه‌وه‌ ھه‌رگيز ناگه نه سه‌رچاوه. ھه‌ نووكه بۆمان ده‌ركه‌وت سنوورى راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ سه‌رچاوه Ù‰ جه‌وھه‌رى زاتى خوا نيه، به ڵكوو له ديوى په رده یه‌كى شاراوه يه؛ ئه‌م پرسياره قوت ئه بێته‌‌وه كه خوا له باره Ù‰ «په يڤين»ى خۆى له گه‌ڵ مرۆڤ Ùه‌رمووى: (Ùˆ ماكان لبشر أن يكلّمه الله إلا ÙˆØياً أو من وراء Øجاب أو يرسل رسولا ÙيوØÙ‰ بإذنه ما يشاء انه علىّ٠Øكيم)([23]). به راستى بۆ مرۆڤ ناگونجێ خوا له Ú¯Ù‡ ڵيدا قسه بكات، مه‌گه‌ر به سێ شێوه‌: یه‌كه‌م له رێی وه‌ØÛŒ یه‌وه‌؛ واتا راسته‌و خۆ Ùˆ بێ په رده. د‌ووه‌م له پشتى په ردهوه؛ يان له پشتى دره خته‌وه وه‌ك شێوه‌ كه Ù‰ Øه‌زره‌تى موساى كه ليم عليه السلام يا له پشت په رده Ú¯Ù‡ ليكى تره‌وه‌. سێیه‌م له رێی ناردنى نيراويكه‌وه. پێويستى بۆ به‌رامبه‌رى ئه‌م ريبازانه ئه‌وه یه‌كه به‌شى ھه‌‌وه‌ڵ بێ په رده بێ به‌و جۆره كه له باره Ù‰ ناردنى ھه‌ند‌ێ له ئايه‌ته كانه‌وه‌ هاتووه‌ كه سه رزاره كى گيرا، وه كوو دوو ئايه‌تى كۆتايى سووره تى «بقرة». كه‌واته ديتنى راسته‌وخۆ بێ په رده Ùˆ په‌یڤين Ùˆ شھوود‌ى بێ په رده نه ته‌نیا گونجاوه، به ڵكوو روويشيداوه، كه‌واته زاتى ھه‌ق(مه شھوود‌) ده بى Ùˆ د‌ه‌بێته په‌ره‌ستراو. و‌ڵامى ئه‌م پرسياره ئه مه یه‌كه «په رده» وه كوو (اضاÙÙ‡) دوو به‌شه: به‌شى ھه‌‌وه‌ڵ، په‌رد‌ه‌ی نێوان دوو شت؛ وه كوو (اضاÙÙ‡)Ù‰ نێوان دوو شت. به‌شى د‌ووه‌م په‌رد‌ه‌ی یه‌ك لايه نه؛ وه كوو (اضاÙÙ‡ اشراقى) یه‌ك لايه نه یه‌و كه‌ره‌سه‌ یه‌كى سێیه‌م له ناوه ندى په رده كه دا نيه، به ڵكوو كه‌ره‌سه‌ كه خۆى به Ù‡Û†Ù‰ قاڵبيكه‌وه كه ھه‌‌يه تى كه‌وتووته Ù†ÛŽÙˆ په رده كه‌وه، واتا ئه‌م قاڵبه Ù‰ د‌ه‌بێته په رده Ùˆ له‌و ئايه‌ته كه بۆ نموونه هينامانه‌وه‌، ئه‌گه‌رچى بۆ رووبه روو كردنى رێبازه‌كانه Ùˆ پێويسته وه‌ØÛŒ راسته‌وخۆ بێ، به‌ڵام وه‌ØÛŒ به Ù‡Û†Ù‰ تایبه‌تمه‌ند‌يكه‌وه كه ھه‌‌يه تى خۆى جۆره په رده یه‌كه ØŒ وه وه‌ØÛŒ گره‌كه‌ش به Ù‡Û†Ù‰ ته Ù†Ú¯Ù‡ به رى تايبه تى خۆیه‌وه‌ داده پۆشرێ، ئه‌گینا له‌م Øا‌ڵه‌ته دا بيگانه یه‌ك نيه ببێته په رده، به ڵكوو تایبه‌تمه‌ند‌ى ھه‌ر شتێك په‌رد‌ه‌ی ئه‌و شته يه. بۆيه ريبوارى راسته‌قینه Ù‰ ئه‌م رێیه‌ له Øا‌ڵه‌ تى Ùه‌ناش په‌رد‌ه‌ی به سه‌ره‌وه‌ يه، چونكوو هيشتا تایبه‌تمه‌ند‌ى Ùˆ چوارچێوه Ù‰ خۆى ھه‌یه‌؛ ئه‌گه‌رچى نايانبينێ. كه‌واته سنوورى راز دۆزينه‌وه‌ Ù‰ نوێژ له جه‌وھه‌رى زاتى خوادا كوتايى نايت ØŒ وه ده بێ له Ù†ÛŽÙˆ ناوه‌كان Ùˆ چۆنيه تیه‌كه يدا به‌شوێن سه‌رچاوه بگه‌ریين. چونكوو زاتى ھه‌ق به رينيكى ره هايه. ناكرێ بڵيين مرۆڤى رێره‌و زاتى خوا به ئه ندازه Ù‰ خۆى ئه‌بینێ، كاتى كه باسى «Øد»ئه كريت ØŒ په‌رد‌ه‌ی ناو سيÙÙ‡ ته كان شۆر ئه بێته‌‌وه «لا يدركه بÙعد الهمم Ùˆ لا يناله غوص الÙطن»([24]). ئه‌گه‌رچى ناخ Ùˆ دوا كۆتايى سيÙÙ‡ ته كانى خوا شاراوه يه، به‌ڵام د‌ه‌كه‌ونه Ù†ÛŽÙˆ سنووره‌وه‌، به‌ڵام زاتى ھه‌ق پيناسه Ù‰ ره هاى بێ سنوورێیه‌، نه بوونى «بشرط لا» به‌و جۆره كه Øه‌زره‌تى ئيمام (ره) له شى كردنه‌وه‌ Ù‰ دوعاى به ره به يان ئاماژه Ù‰ پيكردووه([25]). بنه‌ماینوێژ له «ته سبيØ» Ùˆ «تنزيه»ى زاتى ھه‌قه‌وه‌ د‌ه‌ست Ù¾ÛŽ ئه كا Ùˆ به‌ويش كۆتايى دێ. چونكوو جگه له گازه Ùˆ دوعاگه لى زۆر كه له ركووع Ùˆ سوجد‌ه‌كان Ùˆ ركاته‌ كانى سێ Ùˆ چوار ده گوترێ، زۆرترين گازه Ùˆ دوعا بۆ د‌ه‌ست پيكردنى Ùˆ هاورێی كردن Ùˆ پاشان به‌رد‌ه‌وامى له نوێژ خوێند‌ن Ùˆ ته‌واو كردنى «ته‌كبیر»ه. ئه‌گه‌رچى «تكبير» نيشانه Ù‰ «جوانى» ھه‌قه، به‌ڵام «شكۆ Ùˆ مه‌زنى» خوا تێد‌ا شاراوه يه؛ چونكوو «ته‌كبیر» بۆ خۆى وه‌ك «تنزيه»ه، واتاى «الله اكبر» ئه‌وه نیه‌كه خوا له ھه‌موو شتێك گه‌وره تره، به ڵكوو واتاكه Ù‰ ئه مه یه‌كه خوا گه‌وره تره له «توصيÙ» Ú¯Ù‡ رچى خاوه‌نى وه سÙÙ‰ مه‌زنايه تى ره‌ھا (وص٠كبريايى مطلق) بێ. ئه‌م گه‌وره ييه له «توصيÙ» ھه‌ مان پاكيیه‌كه له ئايه‌تى (سبØان ربّك رب العزة عما يصÙون)([26]) ئه گريته‌وه. چونكوو له بانگ Ùˆ ئيقامه Ùˆ ته‌كبیره Øه‌وتیه‌كانى د‌ه‌ست پيكردنه‌وه‌ بگره ھه‌ تا ته‌كبیره سێیه‌كانى دوايى Ù‰ نوێژ خوا به پاكى ياد ئه كه نه‌وه‌، نوێژيش جۆره «تسبيØ»يكه. به‌م بۆنه‌وه‌ له ئايه‌تى (واذكر ربك كثيراً Ùˆ Ø³Ø¨Ù‘Ø Ø¨Ø§Ù„Ø¹Ø´Ù‰Ù‘ Ùˆ الإبكار)([27]) Ùˆ ئايه‌تى (ÙسبØان الله Øين تمسون Ùˆ Øين تصبØون)([28]) Ùه‌رمان به نوێژ خوێند‌ن هاتووه‌ كه مه‌به‌ست له «تسبيØ» له به ره به يان Ùˆ ئيواره نوێژ خوێند‌نه نه‌ك گازه Ùˆ دوعا به ته نيايى. ئه‌گه‌ر به مرۆڤه پاكه كان ئيزنى وه سÙكردنى ھه‌ق درا بۆ ئه‌وه یه‌كه ئه‌م زاته پيرۆزانه به Ù‡Û†Ù‰ گه‌یشتن به پێگه‌ Ù‰ «Ùنا» له خۆيانه‌وه‌ قسه ناكه‌ن، به ڵكوو به زمانى ھه‌قه‌وه‌ وه س٠ئه كه‌ن «له نزيك بوونه‌وه‌ به Ù‡Û†Ù‰ سوننه ته كانه‌وه‌» Ùˆ ھه‌قيش به زمانى ئه‌وان قسه ئه كا «له نزيك بوونه‌وه‌ يان به Ù‡Û†Ù‰ واجبه كانه‌وه‌». چاوخشاندنيــك به سه‌ر رازى نوێژدا
|