ئمامه‌تئمامه‌ت پشتی رØله‌تا پێغه‌مبه‌رێ مه‌زنێ ئسلامێ (ص) موهمترین به‌Øس كو د كوومه‌لا نوو ئاڤا بوویا ئسلامێ دا Ú˜ÛŽ هات ئاخÙتن به‌Øسا خه‌لاÙه‌ت Ùˆ جیگری یا ره‌سوولێ خودێ بی (ص) . كوومه‌كی Ù„ سه‌ر ئه‌ساسێ بیر Ùˆ هزرا هنه‌ك Ú˜ مه‌زنێن صه‌Øابان، خه‌لاÙه‌تا ئه‌بوبه‌كر قه‌بوول كرن Ùˆ هنه‌ك دی Ú˜ÛŒ Ù„ سه‌ر ÙˆÛŒ باوه‌ریێ مان كو جیگری یا پێغه‌مبه‌ر (ص) گووره‌كی ناساندنا ئه‌وی بخوه‌ (ص) ئمام عه‌لی یه ‌(س). پشتی هنگێ ده‌ستا ئه‌ول ب ناڤێ «عاممه» - ئه‌هلێ سوننه‌ت Ùˆ جه‌ماعه‌ت– Ùˆ ده‌ستا دووێ ب ناڤێ «خاصصه» - ته‌شه‌ییوع– هاتن ناس كرن. نوكتا گووتنێ ئه‌ڤه‌ كو ئختلاÙا شیعه‌ Ùˆ سوننیان تنێ ده‌رØه‌ق شه‌خصێ جیگرێ پێغه‌مبه‌ر دا (ص) نینه، به‌لكی د نێرینا هه‌ر ێیكی دا «ئمام» مه‌عنه‌ Ùˆ مه‌Ùهووم Ùˆ جهه‌ك تایبه‌ت هه‌یه‌ كو ئه‌ڤا دو رێچكا Ú˜ هه‌ڤ ڤه‌دقه‌تێنێ. Ú˜ بوونا رووناهی بوونا به‌Øسێ ئه‌مێ مه‌عنا ئمام Ùˆ ئمامه‌تێ باڤێژین به‌ر لێكوولینێ: «ئمامه‌ت» د لوغه‌ت د‌ا ب ‌مه‌عنا پێشكاری Ùˆ رێبه‌ری یه ‌و «ئمام» كه‌سه‌كه‌ كو به‌رپرسیاری یا كوومه‌كی د رێكه‌ك مه‌علووم د‌ا لخوه‌ دگرێ. Ùˆ د ئصطلاØÛŽ دا ئمامه‌ت ب ‌شكلێن موخته‌ل٠ژێ ھاتیه‌ ئاخÙتن. د نه‌زه‌را ئه‌هلێ سوننه‌ت دا ئمامه‌ت؛ Øاكمیه‌ته‌ك دنیایی یه‌ (نه‌ مه‌نصه‌ب Ùˆ مه‌قامه‌ك ئلاهی) كو ب ÙˆÛŽ رێكێ ڤه‌ جامعا موسلمانا تێ ئداره ‌كرن Ùˆ رێڤه ‌برن. Ùˆ چكو هه‌ر كوومه‌ك موØتاجێ پێشكار Ùˆ مه‌زنه‌كی یه، كووما موسلمانا Ú˜ÛŒ پشتی پێغه‌مبه‌رێ گرانقه‌در (ص) Ú˜ خوه‌ ره‌ ره‌هبه‌رك بژارتن Ùˆ چكو Ú˜ Ú¤ÛŽ مه‌سه‌لێ را شكله‌ك خاص Ùˆ تایبه‌ت د دین د‌ا نه‌ھاتیه‌ مه‌علووم كرن، بژارتنا جیگرێ پێغه‌مبه‌ر (ص) دكارێ ب ‌شكلێن موخته‌ل٠چێبێ؛ وه‌ك: بیر Ùˆ هزرا زێده‌ترێ (ئه‌كسه‌ریه‌تێ) ئان مه‌زنێن وان Ùˆ ئان وه‌صیه‌تا خه‌لیÙÛŽ پێشدا Ùˆ ئان Øه‌تا ب رێكا سه‌ركه‌تنا عه‌سكه‌ری Ú¤Ù‡. لێبه‌لێ شیعه‌ كو ئمامه‌تێ ده‌واما رێكا پێغه‌مبه‌ریێ Ùˆ ئمام Øوججه‌تا خودێ د ناڤ خه‌لکێ د‌ا زانێ، Ù„ سه‌ر Ú¤ÛŽ باوه‌ریێ یه‌ كو ئمام تنێ ب رێكا ÙƒÙØ´ كرنا ئلاهی ڤه‌ چێد‌بێ كو Ù„ سه‌ر زمانێ پێغه‌مبه‌رێ ئینه‌رێ وه‌Øیێ ڤه‌ تێ ناساندن. ئه‌ڤاهه ‌ژ به‌ر ÙˆÛŒ جهێ بلندێ ئمامه‌تێ یه‌ د Ùكرا شیعه‌تیێ د‌ا كو نه ‌تنێ ئمام سه‌رپه‌ره‌ستێ كوومێ Ùˆ مودیر Ùˆ رێڤه‌به‌رێ جامعا موسلمانا زانێ، به‌لكی خێنجی ÙˆÛŽØŒ به‌یانكه‌رێ Øوكمێن خودێ Ùˆ موÙه‌سسرێ قورئانێ Ùˆ ره‌هبه‌رێ رێكا به‌خته‌وه‌ریێ Ú˜ÛŒ Øه‌ساب دكێ. ب به‌یانه‌ك دی، د Ùه‌رهه‌نگا شیعه‌تیێ د‌ا ئمام مه‌رجه‌عێ كار Ùˆ بارێ خه‌لكێ یه‌ د دو پشكێن دین Ùˆ دنیایێ دا، نه‌وه‌ك چه‌وا ئه‌هلێ سوننه‌ت باوه‌ر دكن كو به‌رپرسیاری یا خه‌لیÙه‌ تنێ Øوكمه‌ت كر‌ن Ùˆ رێڤه‌برنا دنیا خه‌لكێ یه. ئØتیاجی یا ب ئمام پشتی كو بیر Ùˆ هزر Ú¤ÛŽ ده‌رØه‌قێ دا رووناهی بوون، د جی دا یه ‌ئه‌ڤ پرسیار بێ جه‌وا بدان كو د‌ گه‌ل هه‌بوونا قورئان Ùˆ سوننه‌تا پێغه‌مبه‌ر (ص) ج ئØتیاج ب ئمام Ùˆ ره‌هبه‌رێ دینی هه‌یه‌ –وه‌ك چه‌وا شیعه‌ باوه‌ر دكن - ØŸ Ú˜ بونا لازمیا هه‌بوونا ئمام ده‌لیلێن زه‌ØÙÛŒ هه‌نه، Ù„ÛŽ ئه‌مێ تنێ ئشاره‌ بكین بال ده‌لیله‌ك ساده‌ Ùˆ رØه‌تڤه: هه‌ما ئه‌و ده‌لیلا كو ئØتیاجی یا ب پێغه‌مبه‌ریێ نیشان ددێ ئه‌ڤێ Ú˜ÛŒ نیشان دد‌ێ كو خه‌لك موØتاجێ «ئمامن» Ú˜ÛŒ. چكو Ú˜ ئالیه‌كی ڤه‌ ئسلام ئاخرین دین Ùˆ پێغه‌مبه‌رێ ئسلامێ Øه‌زره‌تێ موØه‌ممه‌د‌ (ص) ئاخرین پێغه‌مبه‌ره‌ Ú˜ ئالیێ خودا ڤه، Ú¤ÛŽ گووره‌كێ گه‌ره‌كه‌ ئسلام جه‌وابده‌رێ هه‌می ئØتیاجی یێن به‌شه‌ر بێ Øه‌تا رووژا قیامه‌تێ. Ú˜ ئالیێ دیڤه ‌ژی قورئانا پیرووز ئه‌ساسێن گشتی یێن Øوكمێن ئلاهی گووتنه‌ Ùˆ به‌یانكرنا ÙˆÛŽ Ùˆ شیرووڤه‌ كرنا ÙˆÛŽ هشتیه‌ ب Ù‡ÛŽÚ¤ÛŒ یا پێغه‌مبه‌ر Ú¤Ù‡ (ص) .[i] لێبه‌لێ ئه‌شكه‌ره‌ یه‌ كو پێغه‌مبه‌ر (ص) د زه‌مانێ خوه ‌دا گووره‌كی ئØتیاجی یا زه‌مانێ خوه‌ ب ناڤێ رێبه‌رێ ئسلامێ ئه‌Øكامێن ئلاهی به‌یان كریه ‌و Ú˜ خه‌كێ را گووتیه‌ Ùˆ لازمه‌ Ú˜ ÙˆÛŒ را جیگرێن لایق هه‌بن كو وه‌ك ÙˆÛŒ ب ‌به‌Øرا بێ بنی یا علمێ خودێ ڤه‌ گرێدایی بن، دا كو ئه‌وا پێغه‌مبه‌ر (ص) به‌یان كری Ú˜ خه‌لكێ را بێژن Ùˆ د هه‌ر زه‌مانی دا ئØتیاجی یێن كومه‌لا ئسلامی Ú˜ Øالێ راكن. ھه‌ر وھا ئمام (س) نووبه‌دارێ میراسا د جی دا مایی یا پێغه‌مبه‌ران (ص) ھه‌ر وھا به‌یانكه‌ر Ùˆ موÙه‌سه‌رێن Øه‌قیقی یێن قورئانا پیرووزن دا كو دینێ خودێ Ú˜ ته‌Øری٠و گوهه‌رینێ بێ پارازتن Ùˆ ئه‌ڤ سه‌ركه‌هنی یا زه‌لال Øه‌تا رووژا قیامه‌تێ پاك Ùˆ پاقژ بهێلێ.
|