ب ھه‌ڤه‌ گرێدایی بوونا مه‌سه‌لا قیامه‌تێ و مه‌سه‌لا روح

گووره‌كی ھزرا فه‌لسه‌فی یا مه‌عرووف ، ملاكا وه‌حته‌تێ دھه‌ر تشته‌ك به‌بیعی دا « ئه‌مرێ به‌سیطه‌ » كوغه‌یرێ موره‌ككه‌ب و نه‌ مه‌حسووسه‌ ب ناڤێ « طه‌بیعه‌ت » ئان «صووره‌ت».[2] ئه‌ڤێنھه‌ پێ گوھه‌رینا ماددێ نایێن گوھه‌رین . د خوه‌ی ژیانادا كو كریارێن موخته‌لف وه‌ك خارن خارن و لخوه‌ زێده‌ كرن و ته‌ولید و زارووك ئانین دواندا ھه‌یه‌ ، ئه‌ڤ كارتێكه‌ر ب ناڤێ « نه‌فس » ھاتیه‌ ناڤ كرن .

فھلاسفێن پێشدا نه‌فسا نه‌باتی و حه‌یوانی « ماددی » و نه‌فسا ئنسانی « موجه‌رره‌د » زانینا . لێبه‌لێ گه‌له‌ك ژ فه‌یله‌سووفێن ئسلامی كو صه‌درول موته‌ئه‌للھینێ شیرازی ژی د ناڤ واندایه‌ نه‌فسا حه‌یوانی ژی خوه‌یێ ده‌رجه‌یه‌كێ ژ ته‌جه‌ررودێ حه‌ساب كرنه‌ و تێگه‌ھشتن ( شعوور ) و ئراده‌ ژ له‌وازم و نیشانێن وێ زانینه‌ . لێبه‌لێ ماتریالیست كو ووجودێ د ماددێ و تایبه‌تیێن وێ ته‌نێ دا زانن و روحێ موجه‌رره‌د ئنكار دكن و ماددییونێن نوو (وه‌ك پووزیتیویستان) كوژ بنیڤه‌ مونكرێ ھه‌می تشتێن نه‌ په‌یدانه‌ (نه‌ مه‌حسووس) و تشتا نه‌په‌یدا قه‌بوول ناكن ، ئه‌وان جه‌وابه‌ك دورست بو ملاكا وه‌حده‌تێ د خوه‌ی ژیاناده‌ نینه‌ .

گووره‌كی رووناھی كرنا ژووری ملاكا وه‌حده‌تێ د نه‌باتا ده‌ نه‌فساوان یا نه‌باتی یه‌.  ژیانا نه‌باتی د گره‌وا ھه‌بوونا صووره‌ت Ùˆ نه‌فسا نه‌باتی دایه‌ د وا جھێن خوه‌ی قابلییه‌ت دا ØŒ ده‌ما قابلییه‌تا مه‌واددا Ú˜ ناڤ بچێ صووره‌ت ئان نه‌فسا نه‌باتی Ú˜ÛŒ Ú˜ ناڤ دچێ . Ùˆ ئه‌گه‌ر بێ فه‌رزكرن كو ئه‌و مه‌وادد Ú˜ نووڤه‌ قابلییه‌تا په‌یدا كرنا صووره‌تێ نه‌باتی په‌یدا بكن Ùˆ نه‌فسا نه‌باتی یا نوو ژوان را بێ دایین ØŒ لێبه‌لێ دو گیایێن كه‌ڤن Ùˆ نوو دگه‌ل شه‌باھه‌تا ته‌مام Ú˜ÛŒ نكارن وه‌حده‌تا حه‌قیقی ھه‌بن Ùˆ Ù¾ÛŽ ھوور نێرینی مرووڤ نكارێبێژێ ئه‌ڤ نه‌بات Ùˆ گیایێ نوو ھه‌ما ئه‌وا پێشدایه‌ .

لێبه‌لێ ده‌رحه‌ق حه‌یوان و ئنسان ده‌ ، چكو نه‌فسا وان موجه‌رره‌ده‌ ، دكارێ پشتی ژ ھه‌ڤ بلاڤبوونا به‌ده‌نێ ژیھه‌ر بمینێ و ده‌ما دیسا بكه‌ڤێ د به‌ده‌نێ دا ئه‌ڤێ وه‌حده‌ت «ئه‌وینی» یێ ژ ویرا بپارێزێ . چه‌وا پێش مرنێ داژی ھه‌ما ئه‌ڤ وه‌حده‌تا روح ملاك و پیڤه‌كا شه‌خصه‌ و گوھه‌رینا مه‌واددێن به‌ده‌نێ نابێ سه‌به‌ب كو ئه‌و ، چه‌ند كه‌س بێ حه‌ساب كرن .

لێبه‌لێ ئه‌گه‌ر ھه‌بوون و ووجودا حه‌یوان ئان ئنسان ھه‌ما ب ڤێ به‌ده‌نا وی یا دخوه‌یھێ و تایبه‌تیێن وی یێن ئه‌شكه‌ره‌ بزانێ و روح ژی یێك ژ خه‌واصصێن به‌ده‌نێ بێژمێرێ و حه‌ساب بكێ ، حه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌وێ صووره‌ نه‌په‌یدایێ ماددی بزانێ كو پێ ژ ناڤ چوونا قه‌تێن به‌ده‌نێ ژناڤ بچێ ، ئه‌و نكاری ببێ خوه‌یێ مه‌لحه‌زه‌یه‌ك ده‌رست ده‌رحه‌ق قیامه‌تێ دا . چكو لسه‌ر ڤێ فه‌رزێ كو به‌ده‌ن قابلیه‌تا ژیانه‌ك نوو په‌یدا بكێ ھنه‌ك خاصیه‌تێن نوو د ویدا په‌یدا دبن و ئێدی ملاك و پیڤه‌كا حه‌قیقی ژ وه‌حده‌تێ را كو بێ گووتن : « ئه‌ڤ ئه‌وه‌ » نامینێ . چكو فه‌رز ئه‌وه‌ كو خاصیه‌تێن پێشدا ب ته‌مامی ژناڤ چوونه‌ و ھنه‌ك خاصیه‌تێن تازه‌ و نوو تێدا چێبینه‌ .

وه‌لحاصل : Ú¾Ù†Ú¯ÛŽ مرووڤ دكارێ ژیانا پشتی مرنێ ب ئاوایه‌ك دورست بدێ فكرا خوه‌ كو مرووف روح خێنجی Ú˜ به‌ده‌نێ Ùˆ خاصیه‌ت Ùˆ ئه‌عراضێن ÙˆÛŽ بزانێ . حه‌تا چێنابێ مرووف وه‌ره‌نگ حه‌ساب بكێ كو روح ئه‌وقاس ته‌ڤلی به‌ده‌نێ بویه‌ كو Ù¾ÛŽ Ú˜ ناڤ چوونا به‌ده‌نێ ئه‌وژی ژناڤ بچێ . نخوه‌ گه‌ره‌كه‌ جارا ئه‌ول ھه‌بوونا روح بێ قه‌بوول كرن ØŒ ھه‌روھا روح تشته‌ك جه‌وھه‌ری بێ زانین نه‌ Ú˜ قسمێ ئه‌عراضین به‌ده‌نێ . خێنجی Ú˜Ú¤ÛŽ Ú˜ÛŒ گه‌ره‌كه‌ Ú˜ روح ره‌ ئه‌وقابلیه‌ت بێ زانین كو موسته‌قلله‌ Ùˆ دكارێ پشتی Ú˜ ناڤ چوونا به‌ده‌نێ ھه‌ر بمینێ ØŒ نه‌ وه‌ك صوره‌تێن ته‌ڤلی تشتا دبن كو Ù¾ÛŽ ژناڤ چوونا وان Ú˜ ناڤ دچن (كو  ئصطلاحێ دا ژێره‌ تێ گووتن: مونطه‌بق د ماددێ دا).

جیێ روح د ووجوودا ئنسان دا

تشته‌ك دی كو گه‌ره‌كه‌ ل ڤێده‌رێ ژێ بێ خه‌به‌ردان ئه‌ڤه‌ كو ته‌ركیب و ھه‌ڤگرتنا روح و به‌ده‌نێ د مرووڤ ده‌ نه‌وه‌ك ته‌ركیبا ئاڤێیه‌ ژ ئوكسیژن و ئیدرووژن ێ كو پێ جودا بوونا وان ژھه‌ڤ دو عونوان و سه‌ردێره‌ك ژ ناڤ بچێ ( كو ئێدی ژێرا نه‌یێ گوتن : ئاڤ . به‌لكی ببێ تشته‌ك دێ ). به‌لكی روح عونصور و پێكئینه‌رێ ئه‌صلی یێ مرووڤه‌ و حه‌تا كو ئه‌و ھه‌یه‌ ئنسانیه‌تا ئنسان و كه‌سایه‌تی یا كه‌س پارازتی یه‌ . ھه‌ما ژ به‌ر ڤێ یه‌ كو گوھه‌رینا سللوولێن به‌ده‌نێ زه‌ره‌رێ ناگھێنێ وه‌حده‌ت و یێكینی یا مرووڤ . چكو پیڤه‌كا ێیك بوون و وه‌حده‌تا حه‌قیقی د مرووڤ دا ھه‌ما ێیك بوون و وه‌حده‌تا روحێ وی یه‌ .

قورئانا پیرووز ئشاره‌دكێ بال Ú¤ÛŽ حه‌قیقه‌تێ Ú¤Ù‡. د جه‌وابا ئنكاركه‌رێن مه‌عادێده‌ كو دگووتان: ÙˆÛŽ چه‌وا مرووڤ پشتی Ú˜ ھه‌ڤ بلاڤ بوونێ دیسا Ú˜ نووڤه‌ قه‌تێن به‌ده‌ناوی ساخ ببن ØŸ كه‌ره‌م دكێ : « قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ -  Ø¨ÛŽÚ˜Ù‡â€Œ ( ھوون Ú˜ ناڤ ناچن به‌لكی ) مه‌له‌كێ مرنێ ÙˆÛŽ ھه‌وه‌ بگرێ...». سه‌جده‌/ 11