مناڵی وڵاویه‌تی Øه‌زره‌تی موØه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله7 Ù€ ئه‌گه‌ر ئه‌و ئیدعایه‌ راسته‌قینه‌ی هه‌بوایه‌، ئه‌ی Ú†Û†Ù† گاوره‌كانی شام ئیدعایان نه‌ئه‌كرد كه‌ ئێمه‌ مامۆستای موØه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله بوون؟ 8 Ù€ ئه‌گه‌ر ئه‌و ئیدعایه‌ دروست با، ئه‌بێ ده‌ستوره‌كانی ئایینی ئیسلام له‌گه‌ڵا ته‌ورات Ùˆ ئینجیل یه‌كسان با. له‌كاتێكدا نه‌ك هه‌ر یه‌كسان نییه‌، به‌ڵكو قورئانی پیرۆز زۆربه‌ی بییرو باوه‌ره‌كانی جوو گاور وه‌ هه‌روه‌ها بابه‌تێكی زۆر له‌ده‌ستوره‌كانی ته‌ورات Ùˆ ئینجیل هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه‌ Ùˆ به‌ باتڵی نه‌قڵا كردووه‌[39]. رۆژێكیان پێغه‌مبه‌ری ئیسلام صلی الله علیه Ùˆ اله له‌وڵامی عومه‌ری كوری خه‌تتاب كه‌ داوای ئیجازه‌ی Ù„ÛŽÛŒ كرد بوو ئه‌و Ùه‌رمودانه‌ی كه‌ له‌ جووكانه‌وه‌ ئه‌بیسا بیانوسێته‌وه‌، پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه Ùˆ اله Ùه‌رموی: «ئایا وه‌كو جوو وگاور له‌ئایینه‌كه‌یان گێژبوون Ùˆ لێیان تێك چووه‌ ئێوه‌ش وان! من ئه‌م ئایینه‌ ره‌وان Ùˆ پاكه‌م بۆ ئێوه‌ هێناوه‌، ئه‌گه‌ر موسا زیندوو بوایه‌، ئه‌ویش هیچ رێگایه‌كی نه‌بوو جگه‌ له‌ په‌یره‌وی كردن له‌ من نه‌با»[40]. پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه Ùˆ اله له‌ مه‌دینه‌ (كه‌ ژماره‌یه‌كی زۆر جووی Ù„ÛŽÛŒ بوو) له‌ زۆر Øوكم Ùˆ به‌رنامه‌دا دژایه‌تی جووكانی[41] ئه‌كرد، تا ئه‌و راده‌یه‌ كه‌ ئه‌یان وت: «ئه‌و پیاوه‌ ئه‌یه‌وێ له‌ هه‌موو به‌رنامه‌كانیدا دژایه‌تیمان له‌گه‌ڵا بكات»[42]. گاوره‌كان ئه‌و بابه‌ته‌یان وا مه‌زن كردبوو وكرد بویانه‌ راگه‌یاندنێكی درۆیین Ùˆ دژی ئیسلام به‌كاریان ئه‌هێنا، وه‌ «كونستان ویرژیل گیورگیو» ئه‌و راگه‌یاندنه‌ی وا سریبوه‌وه‌و گۆری بووی، نه‌گ له‌گه‌ڵا هیچ تاو ته‌رازوییكدا رێك نه‌ئه‌كه‌وت، وه‌ هه‌تا له‌گه‌ڵا ئیدعای خودی گاوره‌كانیش دا سازگار نه‌بو, بۆیه‌ نوسیویه‌تی: «كورÙÛŒ هشام Ù€ ریوایه‌تكه‌ری عه‌ره‌ب Ù€ نوسیویه‌تی: بوØه‌یرا؟ به‌پێچه‌وانه‌ی روانگه‌ی خه‌ڵك عیسه‌وی نه‌بووه‌، به‌ڵكو مانویی بووه‌، وه‌په‌یره‌وى پیاوێك بووه‌ به‌ناوی «مانی» كه‌ له‌ ده‌ورانی Ùه‌رمانره‌وایی ساسانیاندا ئیدعاى پێغه‌مبه‌رایه‌تی ئه‌كرد. به‌هرامی یه‌كه‌م پاشای یه‌كه‌می ساسانیان له‌ساڵى 276Ù‰ زاینی له‌ به‌رامبه‌ر ده‌روازه‌ی «كندی» له‌ شاری ئه‌هواز به‌ سه‌ر خاچێكدا دایكوتا «مانی» كه‌ ئیدعای پێغه‌مبه‌رایه‌تی ئه‌كرد، وه‌ په‌یره‌وه‌كانی یه‌كا له‌وانه‌ «بوØه‌یرا» بوو باوه‌ریان وا بوو كه‌ خوا تایبه‌ت به‌ یه‌ك میلله‌ت نییه‌ وه‌ سه‌رجه‌م Ù‡ÛŒ ته‌واوی میلله‌تانی جیهانه‌، چونكه‌ هه‌مو میلله‌تانی جیهان مه‌خلوقی ئه‌ون، وه‌ هه‌ر كاتێك بیه‌وێ له‌ هه‌ر میلله‌تێك پێغه‌مبه‌رێك ئه‌نێرى تا به‌ زمانی خۆیان له‌گه‌ڵیاندا قسه‌ بكات»[43]. وا دیاره‌ مه‌به‌ستی ئه‌و كابرایه‌ له‌ «ابن هشام»، عه‌بدولمه‌لیك كوری هشام (مردووی ساڵی 213 هه‌یڤی) نوسه‌ری كتێبى ناسراو به‌ «السیره‌ النبویه‌» یه‌. كه‌ یه‌كا له‌ سه‌رچاوه‌كانی گرنگی مێژووی ئیسلامه‌. به‌ڵام نه‌ ته‌نیا له‌ «السیره‌»ی كورÙÛŒ هشام به‌ڵكو له‌هیچ یه‌ك له‌ سه‌رچاوه‌كانی ÙƒÛ†Ù†ÛŒ ئیسلام، شوێنه‌وارێك له‌مانوی دیار نییه‌، به‌ڵكو ئه‌و كابرایه‌ «مانی» له‌مێژووی گاور Ùˆ كه‌مێك له‌ میژووی جووه‌كان ناوی هه‌یه‌. وه‌ «مانی» بۆ خۆی بۆنی گاوری Ù„ÛŽÛŒ دا، ئێستا ئه‌بێ بپرسین وه‌ بڵین ئه‌ری كاكی «گیور گیو» ئه‌م زانسته‌ت له‌كوا هێناوه‌؟! سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی كه‌ باسمان كرد مه‌زهه‌بی «مانی» له‌ وڵاتی شام په‌یره‌وانی نه‌بوو هه‌ر وه‌كو له‌ به‌شی «لێكوڵینه‌وه‌ ئایینه‌كانی نیمچه‌ دورگه‌ی عه‌ره‌ب» باسمان كرد وتمان: ناوه‌ندی «ئایین مانی» له‌ ئێران بووه‌. كه‌واته‌ به‌قسه‌ی یه‌كا له‌و لێكۆڵه‌رانه‌ ئه‌بێ بپرسین، ئایا ئیدعای مانویی بوونی «بوØه‌یرا» ته‌نیا له‌ به‌ر ئه‌وه‌ بووه‌ كه‌ مه‌سه‌له‌ی یه‌كانه‌یی خواوجیهانی بوونی ئایینی ئیسلام به‌ڵاساییی كردنه‌وه‌ی له‌ «بوØه‌یرا» یان ناساندووه‌، ئه‌گه‌ر هه‌ر ئه‌مه‌یه‌ خۆی وێنه‌ ئه‌وه‌ له‌سه‌ده‌كانی Ù¾ÛŽØ´ گاوره‌كان له‌و روانگه‌یه‌ زۆر به‌رچاو كه‌وتووه‌، چونكه‌ بۆ ئه‌وانه‌ گرنگ نییه‌ ئه‌گه‌ر به‌رزترین Ùˆ پێشكه‌وتووترین بیر Ùˆ باوه‌ر بخنه‌ پاڵا ئایینه‌ له‌ ناو چووه‌كان، چونكه‌ ئه‌زانن ئه‌و ئایینانه‌ په‌یره‌وانی زۆریان نییه‌ تا شانازی به‌خۆیانه‌وه‌ بكه‌ن. ته‌نیا ئایینی ئیسلام كه‌ جیهانی گاور (مه‌سیØیه‌ت) له‌ دوای تێپه‌روبوونی سه‌دان ساڵا به‌ سه‌ر شه‌رÙه‌كانی خاچیدا هێشتان هه‌ر ترس Ùˆ دڵاهوره‌ی هه‌یه‌ وئه‌یه‌وێ به‌هه‌ر جۆره‌ درۆو ÙروÙÛŽÚµÛŽÙƒ بووه‌ له‌ مه‌زنایه‌تی ره‌زه‌نه‌كانی ئه‌م ئایینه‌ پیرۆزه‌ بهێنێته‌ خواره‌وه‌[44] (وله‌ به‌ر چاوان به‌ئاینێكی دواكه‌وتوو بیناسێنی). [1] Ù€ بۆزانیینی زیاتر له‌ باره‌ی ئه‌و رووداوانه‌وه‌ ته‌ماشای، التنبیه‌ والأشرا٠مسعود Ù„172ØŒ Ù„181 دوكتور Ù…Øمد ابراهیم آیتی، تاریخ پیامبران اسلام Ù€ چاپی دو،ساڵى 1361 هه‌تاوی Ù„26ØŒ Ù„27.
|