مناڵی وڵاویه‌تی حه‌زره‌تی موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله

مناڵی وڵاویه‌تی حه‌زره‌تی موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله

له ‌دایك بوون:

عه‌ره‌ب له‌ سه‌رده‌می نه‌فامیدا سه‌ره‌تایه‌ك بۆ مێژووێكی دیاری كراو Ùˆ رێك Ùˆ Ù¾ÛŽÙƒÛŒ نه‌بووه‌. به‌ڵكو روداوێكی گرنگ وه‌كو: مردنی كه‌سایه‌تێكی مه‌زن، یان به‌ناو بانگ، یان شه‌رێكی خوێناوی له‌ نێوان دو هۆز تا ماوه‌یه‌ك سه‌ره‌تاێك بووه‌ بۆ مێژووه‌كه‌یان[1]. وه‌ به‌م جۆره‌ هه‌موو هۆزه‌كانی عه‌ره‌ب  سه‌ره‌تایه‌كی مێژوویی یان نه‌بوو، به‌ڵكو هه‌ر هۆزێك روداوێك كه‌ به‌ بیر Ùˆ رای خۆی گرنگ بووایه‌ ئه‌یكرده‌ سه‌ره‌تایه‌ك بۆ مێژووه‌كه‌ی[2].

كاتا كه‌ له‌ شكری فیل به‌سه‌ركردایه‌تی ئه‌برِه‌هه‌، فه‌رمانره‌وای حه‌به‌شه‌ بۆ وێرانكردنی كه‌عبه‌ هێرشی كرده‌ سه‌ر مه‌ككه‌[3] وه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی سه‌یر وه‌ به‌ هێزێكی نادیار له‌ ڵایه‌نی خوای میرو مه‌زنه‌وه‌ شكا. ئه‌و روداوه‌ چون روداوێكی مه‌زن بوو روداوه‌كانی ترى ئه‌ورۆژگاره‌ی له‌خۆیدا توانده‌وه‌، وه‌ تا ساڵانی دوور به‌ناوی ساڵى فیل (عام الفیل) به‌ سه‌ره‌تایه‌ك بۆ مێژووه‌كه‌یان دانا[4].حه‌زره‌تی موحه‌ممه‌د له‌ هه‌مان ساڵا له‌ شاری مه‌ككه‌ له‌ دایك بوو[5]. ئه‌و رووداوه‌ هه‌روه‌كو له‌ هه‌ندا به‌ڵگه‌و شایه‌ت روون ئه‌بێته‌وه‌، یه‌كا له‌ وانه‌ كۆچی حه‌زره‌تی موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله به‌ره‌و مه‌ككه‌ له‌ ساڵى 622ى زایینی بووه‌ وه‌ هه‌روه‌ها چون وه‌فاتی ئه‌و حه‌زره‌ته‌ له‌ ساڵى632ى زاینی له‌ ته‌مه‌تی60 یان 63 ساڵى رووی داوه‌، به‌وجۆره‌ روون ئه‌بێته‌وه‌ كه‌ روداوی فیل ئه‌كاته‌ نزیكه‌ی ساڵى 569 ـ570 ى زاینی[6].

شیرخواردن و مناڵی حه‌زره‌ت

حه‌زره‌تی موحه‌ممه‌د صلی الله علیه Ùˆ اله دو مانگان بوو[7]ØŒ باوكی عه‌بدوڵڵا له‌ گه‌رانه‌وه‌ی سه‌فه‌ری بازرگانی له‌شامه‌وه‌ له‌شاری یه‌سرب (یثرب) ÙƒÛ†Ú†ÛŒ دوایی كرد Ùˆ هه‌ر له‌وا به‌خاكیان سپارد[8].  قورئانی پیرۆز له‌ باره‌ی هه‌تیوىیه‌وه‌ به‌م جۆره‌ ئه‌فه‌رمێ:

[ئایا (په‌روه‌ردگارت) تۆ به‌ هه‌تیوی نه‌بینی جا په‌نای دایتا، وه‌ تۆ به‌ وون بوون نه‌بینی جا رێنمویی كردی، وه‌ تۆی به‌هه‌ژاری نه‌بینی جا بێنیازی كرد] [9] كۆرپه‌كه‌ی ئامینه‌ له‌ سه‌ره‌تای رۆژانی ئه‌وه‌ڵی له‌دایك بوونی ژیانی به‌شیری دایك ده‌ست Ù¾ÛŽ كرد[10]. پاشان بۆ ماوه‌یه‌كی كه‌م سووه‌یبه‌ (ثوَیبه‌) كه‌نیزى ئازادكراوی ئه‌بو له‌هه‌ب شیری دا[11]. دوای ئه‌وه‌ به‌ پای داب Ùˆ نه‌ریتی عه‌ره‌ب[12] درابه‌ دایانێك به‌ناوی حه‌لیمه‌ی سه‌عدىیه‌ كه‌ له‌ هۆزی سه‌عدى كوری به‌كر وه‌ بیاوان نشین بوو[13]. حه‌لیمه‌ بۆ ماوه‌ی دو ساڵا شیری پادا[14].  وه‌ تا پێنج ساڵی به‌خێوی كرد[15]. ئامانجی سپاردنی مناڵا به‌ بیاوان نشین له‌ به‌ر ئه‌وه‌ بوو، تا له‌ ئاوو هه‌وای پاكی بیاوان په‌روه‌رده‌ بكرا وه‌له‌ ترسی نه‌خۆشی ناو شاری مه‌ككه‌ دور با[16]. هه‌روه‌ها زمانی پاراو Ùˆ بناغه‌یی عه‌ره‌ب كه‌ڵای هۆزه‌كانی بیاوان هه‌یه‌ فێر با. ئه‌م خاڵه‌ی دواییه‌ زیاتر له‌ ڵایه‌نی مێژوو نوسانی هاوچه‌رخه‌وه‌ باس كراوه‌[17].

رسته‌یه‌ك له‌ پێغه‌مبه‌ری ئیسلام صلی الله علیه و اله گێردراوه‌ته‌وه‌ ره‌نگه‌ ته‌ییدی
ئه‌و بابه‌ته‌ بكات: «من له‌هه‌موو ئێوه‌ ره‌وانتر قسه‌ ئه‌كه‌م، چونكه‌ هه‌م قوره‌یشیم وهه‌م له‌ناو هۆزی بیاوان نشینی به‌نی سه‌عد كوری به‌كر شیرم خواردووه‌»[18].

له‌ هه‌ندا سه‌رچاوه‌كانی مێژووی له‌باره‌ی چۆنیه‌تی هه‌ڵبژاردنی حه‌لیمه‌ بۆ دایانی هاتووه‌: له‌ به‌ر ئه‌وه‌ موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله هه‌تیو بوو، كه‌س رازی نه‌بوو ببێته‌ دایانی، چونكه‌ ئه‌و جۆره‌ ژنانه‌ له‌ به‌رامبه‌ر دایانیه‌كه‌یان، ئه‌یان ویست پاره‌له‌باوكی مناڵه‌كه‌ وه‌رگرن، جونكه‌ حه‌لیمه‌ مناڵی ده‌ست نه‌كه‌وت ناچار بوو موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله وه‌ری بگرا[19]، به‌ڵام وه‌رنه‌گرتنی موحه‌ممه‌د له‌ڵایه‌نی دایه‌نه‌كانه‌وه‌ له‌ به‌ر هه‌تیووی نه‌بوو چونكه‌:

1 ـ هه‌روه‌كو وتمان له‌ هه‌ندا سه‌رچاوه‌دا هاتووه‌ كه‌ عه‌بدوڵڵا له‌ دوای چه‌ند مانگ له‌دایك بوونی موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله كۆچی دوایی كرد. جا ئه‌و له‌وكاته‌دا هێشتا هه‌تیو نه‌بوو.

2 ـ به‌ له‌ به‌ر چاو گرتنی شوێنایه‌تی باڵا و حورمه‌تی عه‌بدولموته‌لیب و ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی له‌ شاری مه‌ككه‌ موحه‌ممه‌د صلی الله علیه و اله نه‌ ته‌نیا هه‌ر با دایان نه‌ئه‌مایه‌وه‌! به‌ڵكو شه‌ریان ئه‌كرد بۆ وه‌رگرتنی مناڵێك له‌ خێزانێكی وا.

3 ـ زۆربه‌ی سه‌رچاوه‌كانی مێژوویی كه‌ ئه‌و روداوه‌یان ئاماژه‌ پێ كردووه‌ ئه‌و خاڵانه‌یان له‌ به‌ر چاو نه‌گرتووه‌[20]، (به‌ڵكو كوێرانه‌ ملیان پاوه‌ ناوه‌).