شكلێ په‌یوه‌ندا ناڤبه‌ینا دونیا و ئاخره‌تێ

سێ: ئنرژیه‌ك كو جاره‌كی د رێكا عباده‌ت دا مه‌صره‌ف بوویی چێدبێ جاره‌ك دی د رێكا نه‌ گوھداریێ دا بكار بێ برن.

لێ نه‌ڤیا په‌یوه‌نده‌ك وھا نه‌ ب مه‌عنا ئنكارا ھه‌می په‌یوه‌ندێن حه‌قیقی یه‌. چكو دائرا په‌یوه‌ندێن حه‌قیقی شاملێ په‌یوه‌ندێن نه‌ ناس و نه‌یێن ته‌جربه‌ كرن ژی دبێ و عولوومێن ته‌جربی چه‌وا كو نكارن په‌یوه‌ندا عللییه‌تا ناڤبه‌ینا تشتێن دونیه‌وی و ئوخره‌وی دا سابت بكن نكارن ھه‌میپه‌یوه‌ندێن عللی و مه‌علوولی ژی پووچ بكن و ژناڤ ببن. و فه‌رزا ڤێ یێكێ كو كریارێن باش و خراب ئه‌سه‌ره‌ك واقعی د رووحێ مرووڤ دا ھه‌بێ و ئه‌و ئه‌سه‌رێن رووحی ببن سه‌به‌بێ په‌یدا بوونا خوه‌شی ئان عه‌زابێن ئوخره‌وی. وه‌ك ئه‌سه‌ر دانینا ھنه‌ك نوفووسان د تشتێن ژ عه‌ده‌تێ ده‌ر یێن دونیایی دا فه‌رزه‌ك وھا نابێ نه‌به‌ر عه‌ق، به‌لكی سه‌ر ئه‌ساسێ ھنه‌ك ئه‌صلێن تایبه‌تێن فه‌لسه‌فی ئه‌و بێ سابت كرن. و به‌یانا وێ نه‌ موناسبێ حالێ ڤێ كتێبێ یه‌.

شاھدێن قورئانی

به‌یانێن قورئانی ھه‌رچه‌ند غالب ب ئاواكی نه‌ كو مرووڤ په‌یوه‌ندا قراردادی ژێ فێھم دكێ، وه‌ك ئایه‌تێن ته‌عبیرا ئه‌جر و جه‌زا تێدا ھاتی،[1] لێ مرووڤ دكارێ ژ ئایه‌تێن دی ئستفاده‌ بكێ كو په‌یوه‌ندا ناڤبه‌ینا كریارێن ئنسان و خێر و جه‌زایی ئاخره‌تی دا ھه‌یی زێده‌تره‌ ژ په‌یوه‌نده‌ك قراردادی و دانه‌ری.

نخوه‌ مرووڤ دكارێ بێژێ: ته‌عبیرێن ده‌ستا ئه‌ول ژ رحه‌ت كرنا فێھم كرنێ و ھای ژێ مانا حالێ غالبێ خه‌لكێ را یه‌ كو ناسترن دگه‌ل ته‌عبیرێن ب ڤی ئاوایی.

ھه‌ر وھا ژ گه‌له‌ك حه‌دیس و روایه‌تان تێ زانین كو عه‌مه‌لێن ئختیاریێن مرووڤان شكلێن مه‌له‌كووتی یێن موخته‌لف ژێرا ھه‌نه‌ كو وێ د عاله‌ما به‌رزه‌خ و قیامه‌تێ دا ده‌ركه‌ڤن مه‌یدانێ و ئه‌شكه‌ره‌ ببن.

ل ڤێده‌رێ ئه‌مێ به‌رێ خو بدن ھنه‌ك ئایه‌تان كو نیشان ددن گرێدان و په‌یوه‌نده‌ك حه‌قیقی ناڤبه‌ینا كریارێن مرووڤ و ده‌ستھاتا وان یا ئاخره‌تێ دا ھه‌یه‌:

«و َمَا تُقَدِّمُوا لأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللّهِ  - ھه‌ر باشیا كو ھوون Ù¾ÛŽØ´ خوه‌ دا رێكن ھوونێ ئه‌وێ Ù„ بال خودا ببینن» (به‌قه‌ره /‌ ١١٠؛ Ùˆ بنێرن: موززه‌ممل / 20).

«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَ مَا عَمِلَتْ مِن سُوَءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا وَيُحَذِّرُكُمُ اللّهُ نَفْسَهُ وَاللّهُ رَؤُوفُ بِالْعِبَادِ - رووژا كو ھه‌ركه‌س كار و عه‌مه‌لێ باش و خرابێ كری حازر دبینێ ... » (ئالێ عمران / ٣٠).

«يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ – رووژا كو ھه‌ركه‌س به‌رێ خوه‌ ددێ وێ یا ده‌ستێن وی پێش خوه‌ دا رێكری ... » (نه‌به‌ء / ٤٠).

«فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ õ وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ - كه‌سێ قاس زه‌رره‌یه‌كی كارێ باش بكێ وێ ئه‌وێ ببینێ و یێ قاس زه‌رره‌كی كارێ خراب بكێ وێ ئه‌وێ ببینێ» (زلزال / ٧-٨).

«و َمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ – گه‌لو جه‌زایێ كو ژ ھه‌وه‌ ره‌ تێ دایین خێنجی ژ وان كریارا یه‌ كو ھه‌وه‌ (د دونیایێ ده‌) كرین» (نه‌مل 90؛ و بنێرن: قه‌صه‌ص / 84).

«إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا - ئه‌وێن ب زولم مالێ یه‌تیمان دخون، خێنجی ژ ئاگر ناكن زكێ خوه‌ ده‌» (نساء / ١٠).

ئه‌شكه‌ره‌ یه‌ كو ده‌ما مرووڤ رووژا قیامه‌تێ دبینێ كانێ د دونیایێ ده‌ چ كریه‌ مه‌خسه‌د نه‌ خێر و جه‌زا یه‌ به‌لكی صووره‌ت و شكلێ مه‌له‌كووتی وا كریار و عه‌مه‌لا یه‌ كو ب شكلێ خوه‌شی ئان عه‌زاب خوه‌ نیشان ددێ و شه‌خص پێ وان دكه‌ڤێ خوه‌شیێ ئان عه‌زاب. وه‌ك چه‌وا ژ ئایه‌تا پاشی تێ فێھمێ شكلێ خارنا مالێ یه‌تیم ئاگره‌. و چه‌وا كو ده‌ما ل قیامه‌تێ دا حه‌قیقه‌ت ئه‌شكه‌ره‌ دبن وێ ببینێ كو خارنا فلان خارنا حه‌رام ئاگر بوویه‌ و وێ شه‌واتا ناڤده‌یی یا وی ببینێ و وێ ژێرا بێ گووتن: گه‌لو ئه‌ڤ ئاگر ژ وی مالێ حه‌رامێ ته‌ خاری پێڤه‌ تشته‌ك دی یه‌؟!