فه‌لسه‌فه ‌و حكمه‌تا غه‌یبه‌تێ

چره‌ ئمام و حوججه‌تا خودێ كه‌تیه‌ پش په‌ردا ڤه‌شارتنێ دا و چ تشت بوویه ‌سه‌به‌ب كو مرووڤ ژ به‌ره‌كه‌تێن ئه‌شكه‌ره بوونا وی مه‌حرووم و بێ به‌هر بمینن؟

ڤێ ده‌رحه‌قێ دا گه‌له‌ك خه‌به‌ردان هاتنه‌ كرن و روایه‌تێن زه‌حفی ژی ده‌ست مه‌ دا هه‌نه، لێبه‌لێ پێشیا جه‌واب دانێ دا گه‌ره‌كه‌ بال نوكته‌یه‌ك ئه‌ساسی ڤه‌ ئشاره‌ بێ كرن:

مه ‌باوه‌ری هه‌یه‌ كو خودایێ ته‌عالا ڤه‌ چ كارێن بچووك و مه‌زن بێ‌ی حكمه‌ت و مه‌صله‌حه‌ت ناكێ، ڤێجا چ ئه‌م ڤا مه‌صلحه‌تا ناس بكین و چ نه، ھه‌ر وھا هه‌می قه‌ومینێن هویر و گرێن جهانێ ب ته‌یبیر و ئرادا خودایێ عه‌زیز و جه‌لیل پێك تێن كو یێك ژ ڤا قه‌ومینێن موهم غه‌یبه‌ت و خه‌ف بوونا ئمام مه‌هدی یه‌ (س)، نخوه‌ غه‌یبه‌تا ئه‌وی سه‌روه‌ری گووره‌كی حكمه‌ت و مه‌صله‌حه‌تێ یه، هه‌رچه‌ند كو ئه‌م حكمه‌ت و فه‌لسه‌فا وێ نه‌زانین.

ئمام صاد‌ق (س) كه‌ره‌م كریه: بێ شك غه‌یبه‌ته‌ك ژ صاحب الأمر (س) را هه‌یه‌ كو هه‌می ئه‌هلێ باطل وێ بكه‌ڤن شكێ. راوی ژ سه‌به‌بێ غه‌یبه‌تێ (خه‌ف بوونێ) پرسیار كر، ئه‌وی (س) كه‌ره‌م كر: غه‌یبه‌ت ژ به‌ر تشته‌كی یه‌ كو ئزنا مه‌ تنه‌ ئه‌م ژ هه‌وه‌ره ‌بێژین ... غه‌یبه‌ت سرره‌كه ‌ژ سررێن ئلاهی، لێبه‌لێ چكو ئه‌م زانین خودێ حه‌كیمه، ئه‌م قه‌بوول دكین كو هه‌می كارێن وی ب حكمه‌تن، هه‌رچه‌ند سه‌به‌بێ وا كارا ژ مه ‌را نه‌كفش بێ.[i]

ئه‌لبه‌ت چێدبێ كو كه‌سه‌ك هه‌می كرنێن خودا حه‌كیمانه‌ بزانێ و ل به‌رابه‌رێ وی دا ته‌سلیم بێ؛ لێ، بكه‌ڤێ په‌ی زانینا ره‌مز و رازێن هنه‌ك قه‌ومینێن عاله‌مێ دا كو پێ زانینا حكمه‌ت و فه‌لسه‌فا قه‌ومینه‌كی رحه‌تی و ئطمینانا قه‌لبی ژێره ‌چێبێ. ل سه‌ر ڤی ئه‌ساسی ئه‌مێ ل ڤێده‌رێ لێكوولینه‌كی بكین ده‌رحه‌ق حكمه‌ت و ئه‌سه‌رێن خه‌ف بوونا حه‌زره‌تێ مه‌هدی دا و ئه‌مێ ڤێ ده‌رحه‌قێ دا روایه‌تا ژی بینین:

ئه‌ده‌بدان

ده‌ما كو خه‌لك قه‌د‌ر و قیمه‌تێ پێغه‌مبه‌ر و ئمام نه‌زانن و ل به‌رابه‌رێ وا دا وه‌زیفا خوه‌ پێك نه‌ینن و ژ وان را نه‌گوهدار بن، حه‌قه‌ كو خودێ ره‌هبه‌رێ وان ژ وان جد‌ا بكێ دا كو بخوه‌ڤه ‌بێن و ل زه‌مانێ غه‌یبه‌تا وی دا ب قیمه‌ت و به‌ره‌كه‌تا وی بحه‌سن. ب ڤی شكلی خه‌ف بوونا ئمام د خێر و مه‌صله‌حه‌تا ئوممه‌تێ دا یه ‌هه‌رچه‌ند ئه‌و نه‌زانن و پێ نه‌حه‌سن.

ژ ئمام باقر (س) روایه‌ت بوویه ‌كو: ده‌ما خودێ هه‌ڤرێ بوون و هه‌ڤ جڤاتی یا مه‌ ژ هنه‌كا را حه‌ز نه‌كێ، مه ‌ژ وان دگری و ده‌رتێنێ.[ii]

سه‌ر خوه‌ بوون و ئستقلال

ئه‌وێن كو ل په‌ی گوهه‌راندن و ئنقلابه‌كی نه، نه‌ ب ڤیان و ب نه‌چاری ل ده‌سپێكا رابوونا خوه‌ د‌ا د‌ گه‌ل هنه‌ك ژ موخالفێن خوه‌ سووز و قرارا داتینن دا كو بكارن په‌ی هه‌ده‌ف و ئامانجا خوه‌ بكه‌ڤێ، لێبه‌لێ مه‌هدی یێ مه‌وعوود ئه‌و موصلحێ مه‌زنه‌ كو ژ بونا ئاڤا كرنا حوكمه‌تا عه‌دلا جهانی د‌ گه‌ل چ یێك ژ قودره‌تێن زالم رێك ناكه‌ڤێ چكو گووره‌كی هنه‌ك روایه‌ت دبێژن ئه‌و مه‌ئمووره ‌كو ب شكله‌ك ئه‌شكه‌ره ‌و بڕا د‌ گه‌ل هه‌می زالما شه‌ر و به‌ربه‌ره‌كانیێ بكێ، ژ به‌ر ڤێ یێكێ حه‌تا پێك هاتنا هه‌می شه‌رط و مه‌رجێن رابوون و قیامێ ڤه‌شارتی دمینێ دا كو مه‌جبوور نه‌بێ د‌ گه‌ل دوژمنێن خودێ رێك بكه‌ڤێ و سووز و قرارا د‌ گه‌ل وان گرێدێ.