چاوخشاندنێك به سه‌ر رازى نوێژ دا



زاناكان ده ÙƒÛ†Ø´Ù† ئه‌و شتانه Ù‰ كه تێگه‌یشتوون له نێوان «غه‌یب» Ùˆ «شه‌ود» بيڵين به كۆمه‌ڵگاى مرۆڤايه ØªÙ‰Ø› ھه‌ند‌ێ جار له زانستى نه Ù‚لى به ھه‌ ÚµÚ¯Û†Ø²ÙŠÙ†Ù‰ روا‌ڵه‌ ØªÙ‰ ئايينى وانه Ùˆ نووسينيان ھه‌‌يه Ùˆ ھه‌ند‌ێ جار له زانستى عه Ù‚ÚµÙ‰ به يارمه ØªÙ‰ زانسته ناسراوه ÙƒØ§Ù† نووسين Ùˆ ناميلكه پاش خۆيان به Ø¬ÛŽ ده Ù‡ÙŠÚµÙ†Ø› وه ھه‌ند‌ێ جاريش له ديتنه دڵیه‌كانيان به يارمه ØªÙ‰ كه Ø±Ø§Ù…Ù‡ ØªÙ‰ مه Ø¹Ø³ÙˆÙˆÙ…Ù‡ ÙƒØ§Ù† عليه السلام ميرات Ùˆ په ÙŠØ§Ù…يك بۆ نه‌وه‌ Ù‰ پاش خۆيان به Ø¬ÛŽ ئه Ù‡ÙŠÚµÙ† Ùˆ ئه Ø¨Ù†Ù‡ نموونه بۆ په‌یره‌وه‌ ÙƒØ§Ù†ÙŠØ§Ù†.

یه‌كێ له نمونه درهوشاوه ÙƒØ§Ù†Ù‰ ÙƒÛ†Ù‰ نێوان «غه‌یب» Ùˆ «شه‌ود» مامۆستاى به‌رێز Ùˆ مه‌زن ئيمام خومه ÙŠÙ†ÙŠÙ‡(ره) كه نووسه Ø±Ù‰ ئه‌م ديرانه له ره Ø²Ø¨Ù‡ Ø±Ù‰ 1334 تا ساڵی 1341 Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ ØªØ§ÙˆÙ‰ شانازى قوتابى بوونم له خزمه ØªÛŽØ¯â€ŒØ§ ھه‌‌بووه Ùˆ له سا‌ڵه‌ خۆشه ÙƒØ§Ù†Ù‰ خوێند‌نم بووه.

ئه‌گه‌ر ده ÙŠÙ‡ Ù‰ پر به‌ره‌كه‌تى 1357 تا 1368Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ ØªØ§ÙˆÙ‰ به درهوشانه‌وه‌ Ù‰ په Ø±ÙˆÙ‡ Ø±Ø¯Ù‡ Ù‰ سه‌ره‌تاى «شه‌ود»ى ئه‌و بزانين، به‌و جۆره كه ھه‌یه‌، ده ÙŠÙ‡ Ù‰ پيرۆزى 1347([1]) تا 1358Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ ØªØ§ÙˆÙ‰ به دڵنيایه‌وه‌ رووناكى په Ø±ÙˆÙ‡ Ø±Ø¯Ù‡ Ù‰ «غه‌یب»ى ئه‌و حه‌زره‌ته ÙŠÙ‡ (ره) چونكوو له‌م ده ÙŠÙ‡ ÙŠÙ‡ زۆريك له ھه‌ Ù†Ø§Ø³Ù‡ پيرۆزه غه‌یبیه‌كانى د‌ه‌روونى ريبوارانى رێی راستى Ú¯Ù‡ Ø´Ø§Ù†Ø¯ÙˆÙˆÙ‡â€ŒØªÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ØŒ چونكوو له ساڵی 1347Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌ ØªØ§ÙˆÙ‰ شى ÙƒØ±Ø¯Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ Ù‰ دوعاى پارشيوى نووسى كه تييدا خۆشه‌ويستیه‌كه Ù‰ خسته Ù†ÛŽÙˆ «مه Ø´Ú¾ÙˆÙˆØ¯â€ŒÂ» Ùˆ «مه Ø¹Ù‚وول» Ùˆ «مه Ù†Ù‚وول» خستوته Ø¨Ù‡ Ø±Ú†Ø§ÙˆÙ‡ Ùˆ به واتایه‌كى ØªØ± په‌رد‌ه‌ی له Ø³Ù‡â€ŒØ± یه‌كگرتنى ئه‌وانه داماڵى.

سه نگردد بريشم ار اورا * پرنيان خوانى و حرير و پرند

له ساڵی 1349 Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌یڤى «مصباح الهداية إلى الخلافة والولاية» نووسى وتۆزى سه‌ر روخسارى خه Ù„افه ØªÙ‰ موحه‌ممه‌د‌صلى الله عليه وآله Ùˆ ريبه Ø±Ù‰ عه Ù„ه‌وى عليه السلام پاككرد‌ه‌وه Ùˆ چۆنيه ØªÙ‰ راز Ùˆ ره‌مزى ئه‌م دوو تيشكه Ù‰ له جيهانى غه‌یب Ùˆ شھوود‌ به زمانى ره‌مز خسته ده Ø± Ùˆ یه‌كگرتنه ÙƒØ§Ù†Ù‰ به زمانى ئيستيعاره ده Ø±Ø®Ø³Øª.

أنا مَن أهوى و من أهوى أنا * نحن روحان حَلَلنا بدناً

له ساڵی 1355 Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌یڤى په Ø±Ø§ÙˆÙŠØ²ÙŠÙƒÙ‰ له Ø³Ù‡â€ŒØ± شى ÙƒØ±Ø¯Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ Ù‰ «فصوص قيصرى» Ùˆ «مصباح الأنس»ى محمد بن حمزه فنّاری نووسى Ùˆ له پێشه‌كى «مصباح الأنس» ميژووى قوتابى ميسباحى به‌م شێوه‌ باس ليوه كردووه:

«قد شرعنا قرائة هذا الكتاب الشريف لدى الشێخ العارف الكامل، استادنا فى المعارف الإلهيه، حضرة الميرزا محمد على الشاه Ø¢Ø¨Ø§Ø¯Ù‰ الإصفهانى، دام ظله، فى شهر رمضان المبارك1350هـ .ق» Ùˆ له ساڵی 1358Ù‰ ÙƒÛ†Ú†Ù‰ ھه‌یڤى ئه‌م كتێبه رازى نوێژ واتا «سرّ الصلاة»ى نووسى. تييدا (به‌شى پێنجه‌م له وتارى یه‌كه‌م Ùˆ ھه‌روه Ù‡Ø§ به‌شى پێنجه‌م له پێشه‌كى كتێب) له په Ø±ØªÙˆÙˆÙƒÙ‰ (اربعين) Ùˆ ھه‌روه Ù‡Ø§ له به‌شى دوانزد‌ه‌ھه‌م له وتارى د‌ووه‌م باسى په Ø±ØªÙˆÙƒÙ‰ «مصباح الهدايه» Ù‰ خۆى كردووه Ùˆ چونكوو ئه‌م كتێبه واتا «سرّ الصلاة» بۆ تایبه‌تمه‌ند‌ان نووسراوه Ùˆ كه Ø³Ø§Ù†Ù‰ ØªØ± به جۆريكى پێويست كه ÚµÙƒÙ‰ ليوه Ø±Ù†Ø§Ú¯Ø±Ù†ØŒ كتێبى «آداب الصلاة»ى نووسى كه ھه‌مووان كه ÚµÙƒÙ‰ ليوه Ø±Ú¯Ø±Ù†.

هاوئاھه‌نگى شه‌ريعه‌ت و ته‌ريقه‌ت و حه‌قیقه‌ت له روانگه‌ى ئيمام خومه‌ينیه‌وه‌ (ره)

چۆنيه ØªÙ‰ كه ÚµÙƒ وه‌رگرتن له راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ له ره‌وا‌ڵه‌تى حوكم Ùˆ نه Ø±ÙŠØª Ùˆ مه Ø±Ø¬ Ùˆ ھه‌موو تایبه‌تمه‌ند‌یه‌كانى له Ú¯Ù‡â€ŒÚµ سه‌ره‌تاو به‌رد‌ه‌وامیه‌كه Ù‰ØŒ نيشان ئه Ø¯Ø§ كه ته‌نیا رێی گه‌یشتن به رازى نوێژ پاراستنى ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژه به بێ توندى وشكى Ùˆ په Ú˜Ø§Ø±Ù‡ ÛŒÙ‡â€ŒÙƒØ› چونكوو پشت خستنه گويى ره‌وا‌ڵه‌تى نوێژ لاربوونه‌وه‌ ÙŠÙ‡ له رێی راست، وه Ù¾ÛŽ داگرتن له Ø³Ù‡â€ŒØ± ئه‌مه‌ش د‌ه‌بێته Ù‡Û†Ù‰ كوژان. ھه‌ر ئه‌و جياوازييه Ù‰ كه له نێوان جه‌سته (لابشرط) Ùˆ بێ گيان (بشرط لا) Ùˆ ھه‌روه Ù‡Ø§ وه ÙƒÙˆÙˆ ئه‌و جياوازیه‌كه له نێوان گياندار (لا بشرط) Ùˆ رووه‌ك (بشرط لا) دا ھه‌یه‌؛ ھه‌ر ئه‌و جياوازييه Ù‰ كه له نێوان كه به پاراستنى ته‌واو فه‌رمانه ÙƒØ§Ù†Ù‰ په‌ره‌ستنى گه‌یشتووه به زانايى Ùˆ ئه‌و كه Ø³Ù‡ Ù‰ كه ته‌نیا سووره له Ø³Ù‡â€ŒØ± فه‌رمانه ÙƒØ§Ù†. رازى ئه‌وه Ù‰ كه «بێگيان» له Ø³Ù‡â€ŒØ± مرۆڤ راست نيه، به‌ڵام «جسم» له Ø³Ù‡ Ø±Ù‰ راسته Ùˆ ھه‌روه Ù‡Ø§ «رووه‌ك» له Ø³Ù‡ Ø±Ù‰ راست نيه، به‌ڵام «گياندار» له Ø³Ù‡ Ø±Ù‰ راسته ئه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡â€ŒÙ…رۆڤ به Ø²Û†Ø± Ùˆ «لا بشرط»ه Ùˆ ناچيته گرهوى بێ گيانى «بشرط لا» Ùˆ گره‌وى رووه ÙƒÙ‰ «بشرط لا».

حه‌زره‌تى ئيمام (ره) له په Ø±Ø§ÙˆÙŠØ² له Ø³Ù‡â€ŒØ± شى ÙƒØ±Ø¯Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ Ù‰ «فصوص» وه Ù‡Ø§ د‌ه‌فه‌رمێ: «(طريقت) Ùˆ (حقيقت) ته‌نیا له رێی (شريعت)ه‌وه د‌ه‌ست ئه ÙƒÙ‡â€ŒÙˆÙ†ØŒ چونكوو ره‌وا‌ڵه‌ت نيشانده‌رى ناخ Ùˆ د‌ه‌روونه... كه‌سێك كه‌وا ده‌زانێ به به‌رێوه‌ بردنى فه‌رمانه‌كانى خوا نه Ú¯Ù‡â€ŒÛŒØ´ØªÙˆÙˆÙ‡â€ŒØªÙ‡ ناخ Ùˆ د‌ه‌روونى، باش بزانێ كه ره‌وا‌ڵه‌تى باش به Ø±ÛŽÙˆÙ‡â€Œ نه Ø¨Ø±Ø¯ÙˆÙˆÙ‡. كه‌سێك كه بیه‌وێ بگاته د‌ه‌روون بێ برينى رێی روا‌ڵه‌ت، وه‌كوو ھه‌ند‌ێ له سوفيه ره‌مه‌كیه‌كان هيچ به ÚµÚ¯Ù‡â€ŒÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙŠØ§Ù† له لايان خواوه نيه.»([2]) له Ø¨Ø§Ø±Ù‡â€ŒÙ‰ مه‌زنى رێره‌وه‌ به ئامانج گه‌یشتووه‌كان كه زانان به Ø³Ù‡â€ŒØ± ره‌وا‌ڵه‌ت Ùˆ د‌ه‌روون دا، له‌م كتێبه Ù‰ رازى نوێژ دا به‌م جۆره د‌ه‌فه‌رمێ:

«له‌و بابه‌ته گرنگانه Ù‰ كه پێويستى به وردبوونه‌وه‌ ھه‌یه‌... ئه‌وه ÙŠÙ‡ ئه‌گه‌ر وته ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙŠØ§Ù† له ھه‌ند‌ێ له زانايانى د‌ه‌روون Ùˆ خاوه‌ن بير بيست... بێ به ÚµÚ¯Ù‡ Ù‰ شه Ø±Ø¹Ù‰ به خراپى نه‌زانن. وانه‌زانن ھه‌ركه‌س ناويكى برد له... پێگه‌ Ù‰ زاته گه‌وره‌كان... سۆفيه يان بانگه Ø´Ù‡ بۆ لاى سۆفيه ØªÙ‰ د‌ه‌كا... سويند به خوا Ú†Ù‡ Ø´Ù†Ù‰ وشه ÙƒØ§Ù†ÙŠØ§Ù†ØŒ شى ÙƒØ±Ø¯Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ Ù‰ قورئان Ùˆ حه‌د‌یسه.»([3])

گرنگترين بنه Ù…اكانى ميعراجى راسته‌قینه دوو شته

ئه‌و شته‌ی كه له روانگه Ù‰ ئيمام خومه ÙŠÙ†ÛŒÙ‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ(ره) له‌م رهوته مه‌عنه‌ویه Ø¯Ø§ گرنگه، دوو بنه‌مایه‌كه یه‌كه‌ميان له Ù…Ù‡ Ø± «طهارت»ه كه ره‌مزه ÙƒÙ‡ Ù‰ «خاڵى بوونه» رازى نهينى ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ Ù‰ ئه‌ويش «تجريد»ه‌ Ùˆ «ئه‌ويتر» كه بنه‌مایگه‌وره ÙŠÙ‡ØŒ له Ù…Ù‡ Ø± نوێژه‌وه ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ رازه ÙƒÙ‡ Ù‰ «تَجَلّيه» Ùˆ رازى نهينى ÛŒÙ‡â€ŒÙƒÙ‡ Ù‰ ئه‌ويش «تفريد»ه Ùˆ...([4])ئه‌م رێگانه‌ش له Ù„ایه‌ن ريواره پيشينه ÙƒØ§Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ له راز نووسينه ÙƒØ§Ù†ÙŠØ§Ù†Ø¯Ø§ هاتووه‌. چونكوو به‌و جۆره كه هاتووه‌: «لاصلاة إلا بفاتحة الكتاب» به‌و راده ÙŠÙ‡ گه‌یشتووه كه «لا صلاة إلا بطهور» واتا دۆزينه‌وه‌ Ù‰ راز Ùˆ ره‌مزى نوێژ بێ وردبوونه‌وه‌ له رازى «طهارت» د‌ه‌ست ناكه‌وێ. چونكوو بنه‌مای«طهارت» وه‌ك بنه‌مای «نيت» Ùˆ ئاماده ÙŠÙ‰ دڵ بایه‌خيكه بۆ زۆربه‌ى په‌ره‌ستنه ÙƒØ§Ù†ØŒ به Ø¬ÛŽÚ¾ÛŽÙ†Ø§Ù†Ù‰ رازى «طهارت» Ùˆ شى ÙƒØ±Ø¯Ù†Ù‡â€ŒÙˆÙ‡â€Œ Ù‰ ره‌مزى «نيت» راز Ùˆ ره‌مزى زۆربه Ù‰ به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÛŒÙ‡â€ŒÙƒØ§Ù† رۆشن ئه ÙƒØ§ØªÙ‡â€ŒÙˆÙ‡ØŒ بۆيه ته‌وه Ø±Ù‡ Ù‰ باسى سه‌ره‌تايى ئه‌م په Ø±ØªÙˆÙˆÙƒÙ‡ØŒ كه بريتيه له شه‌ش به‌ش، له باره Ù‰ راز Ùˆ ره‌مزى به Ù†Ø¯Ø§ÙŠÙ‡ ØªÙŠÙ‡Ø› چونكوو تایبه‌تمه‌ند‌ى ريبه Ø±Ù‰ Ùˆ ئیمامه‌ت له سروشتى ئه‌و زاته مه‌زنه دابوو، ھه‌رگيز بيرۆكه Ù‰ گشتى د‌ه‌ست Ø¨Ù‡ Ø±Ø¯Ø§Ø±Ù‰ ئه Ù†Ø¯ÙŠØ´Ù‡ Ù‰ عيرفانیه‌كانى ئه‌و نه Ø¯Ù‡ Ø¨ÙˆÙˆÙ†Ø› چونكوو بيرۆكه عيرفانیه‌كه Ù‰ ئه‌و، كۆمه‌ڵگاى له ته Ù†ÙŠØ§ÙŠÙ‰ رزگار كرد Ùˆ نه Ø¨ÙˆÙˆÙ‡ Ù‡Û†Ù‰ ته Ù†ÙŠØ§ÙŠÙ‰ عارفه ÙƒÙ‡Ø› بۆيه پاش ئه‌وه Ù‰ كه وته Ù‰ خوا ليخۆشبوو شھه‌يدى د‌ووه‌م له كتێبى «اسرار الصلاة»ى ئه‌و زاته مه‌زنه ئه‌گه‌ريته‌وه، زوو تێده‌گا Ùˆ د‌ه‌فه‌رمێ: «ئه‌وه Ù‰ كه فه‌رموويانه له ماڵى تاريكدا نوێژبخوينن، بۆ فه‌رزه ÙƒØ§Ù†Ù‰ رۆژانه نيه به ÚµÙƒÙˆ له نوێژى جه Ù…اعه ØªÙ‰ موسڵماناندا خوێند‌نيان سونه ØªÙŠÙƒÙ‡ Ùˆ داكۆكى له Ø³Ù‡â€ŒØ± كراوه.»([5])



1