ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هێ ئايه‌تا ته‌طهيرێ

هه‌لبه‌ت پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم ژ ڤێ مه‌سه‌لێ نه‌غافل بی كو لازمه هنه‌ك هه‌بن و راڤه‌تا وی بگهێنن نه‌سلێن پێره‌تر وبوئه‌ڤێ وه‌زٍيفا مه‌زٍن ب‏ئه‌مرێ خودێ‏رێيه‌ك دانی كو ئه‌مێ به‌حسێ ژێ بكين.

 Ø¨ - ته‌دوين نه‌كرن ونه‌نڤيساندنا سونّه‌تا پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم:

ئه‌گه‌ر موسلمان بڤێ خه‌له‌تاخوه بحه‌سهان كو سونّه‌تا پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم خوه‌ی نه‌كرنه لزه‌مانێ پێغه‌مبه‌ردا، ڤێجا پاش وه‌فاتا وی زوكا لخوه بزڤريان وحه‌ديڤێن هه‌يين بنڤيسيان وته‌دوين بكران وبيبيان كتێب، وێ قه‌ده‌ر كيڤه كێماسی رابيا و رێ دورست بيبيا و وێ بكاريان گه‌له‌ك ژسونه‌تا پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم‏بومه بپارێزن. ونه‌هێلن حه‌ديڤێن پێغه‌مبه‌ر وندا ببن، وژ ده‌ست بچن چكو وی وه‌ختی لمه‌دينێ وجهێن ديترێن وه‌لاٌتێ ئسلامێ كومه‌ك مه‌زن ژئه‌صحابێن پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم يێن عادل هه‌بين كوهه‌ميا ئه‌و ناس دكران و باوری بوا هه‌بين كو راست بێژو رێ دورستن وتابعێ سونّه‌تا پێغه‌مبه‌رن‏صلی الله عليه وآله وسلم.

ئه‌ما دگه‌ل ڤێ يێكێ ئه‌م دبينين حه‌يف ومخابن هنه‌ك ژ مه‌زٍنێن ئه‌صحابا (ژبه‌ر هنه‌ك سه‌به‌با كوحه‌تا نهاژی ژمه‌ره مه‌علوم نه‌بيه) ناڤيان حه‌ديڤێن پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم‏بێن ته‌دوين كرن وبێن نڤيسين و پێشی لڤی عيشی دگرتان وهنه‌ك جارا ژی ئه‌شكه‌ره وراسته راست پێشی ل ڤی كاری دگرتان ومه‌نع دكران ژبوئه‌ڤێ مه‌منوع كرنێ هنه‌ك سه‌به‌ب وهه‌گه‌ر دگوتان كو ئه‌م ئيرو روژێ لوا هه‌گه‌را دكه‌ڤين شكێ بێ‏وێ چه‌ندێ كوئه‌م ئه‌ڤێ شكێ باڤێژين سه‌ر وابخوه.

ئه‌وا ژ خوه را ده‌ليل دئانيان ودگوتان ئه‌گه‌ر ئه‌م خوه لسونّه‌تا پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم بكين خودان وئه‌وێ ته‌دوين بكين وێ‏به‌رێ خه‌لكێ ژ قورئانێ بزڤرت و وێ قورئان ژ ده‌ست بچت. ئان ژی وێ‏ببت سه‌به‌بێ تێكلبونا وا دگه‌ل ئايه‌تێن قورئانێ وقورئان پێ خراب ببت وه‌ك چاوا كتێبێن ئومه‌تێن به‌رێ ژ ده‌ست چويين.

دحاله‌كيدا كو ئه‌م دبينن موسلمانا پاشێ، پاش ژده‌ست چوناگه‌له‌ك فورصه‌ت و ده رفه‌تا ئه‌ڤ كاركرن؛ حه‌ديڤ نڤيسين وته‌دوين كرن ديساژی به‌رێ خه‌لكێ ژ قورئانێ نه‌زڤری وچ تشت تێكه‌ل قورئانێ نه‌بی ونه‌كه‌ت ناڤ قورئانێ‏دا.

 Ù‡Ù‡â€ŒØ± چهوا بت ئه‌ڤ چه‌ند يه‌قينيه كو:

هنه‌ك ژمه‌زنێن ئه‌صحابا پێشی لته‌دوينا حه‌ديڤا گرتنه و ئه‌و مه‌نع كرنه وئه‌ڤه تشته‌كی سابته و يه‌قينه بتاريخ وسيره‌تێ وسه‌ركانيێن حه‌ديڤێ وجهێ ئاخفتنێ نينه.

و هه‌روها ده‌ربا كو ژبه‌ر ڤێ يێكێ لفه‌ر هه‌نگ وفكرا ئسلامی كه‌تی و زيان و خساره‌تا مه‌زن كو ژ به‌ر ژ ده‌ست چونا به‌هره‌ك مه‌زن ژ سونّه‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ‏صلی الله عليه وآله وسلم گه‌هشتی ڤێ فه‌رهه‌نگێ ديسا تشته‌كی مه‌علوم وكفشه ونه‌جهێ ئاخفتنێ‏يه ودفاع ژێ نايێت كرن.

هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ تشت نابن سه‌به‌ب كو ئه‌م لنيه‌تا خالص ياڤا ئه صحابێن خوه‌يێ ڤێ ره‌ئيێ بكه‌ڤين شكێ كو چره نه‌هێلان سونّه‌تا پێغه‌مبه‌ر بێت كوم كرن وته‌دوين كرن، لێ‏به‌لێ ئه‌م هنده قه‌ده‌ر ئزنێ ددين خوه كو لده‌رحه‌ق ده‌ليلێن كو وا گوتێن بو مه‌نعا ته‌دوينا سونّه‌تا پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم باخڤين.

ئه‌ڤ مه‌نع وپێش‏گيری ونه‌ڤيانا ته‌دوينا سونّه‌تێ ژ طه‌ره‌ف هنك ئه‌صحابا ڤه بێ موهله‌ت پاش وه‌فاتا پێغه‌مبه‌رێ خودێ‏صلی الله عليه وآله وسلم پێك هات وره‌نگه‌ك دينی وشه‌رعی ب خوه‌ڤه كرت وده‌وام كر حه‌تا سه‌رێ قه‌رنێ ددوێ يێ هجری، لڤی مودّه‌تيدا موسلمان هاتن مه‌نع كرن ژ نڤيسين وته‌دوين وته‌رتيب دان وكوم كرنا سونّه‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ‏صلی الله عليه وآله وسلم ونه‌كارين خه‌باته‌ك علمی‏يێ هه‌ڤ گرتی ومونه‌ظه‌م لسه‌ربكن.

ئه‌گه‌ر چ لڤێ ده‌مێ‏دا وه‌لاٌتێ ئسلامی ڤاله نه‌بی ژ هنه‌ك ئه‌صحاب وتابعينا كو ئه‌ڤ رێك وفكر قه‌بول ناكران وهندی ژواهات سونه‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ‏صلی الله عليه وآله وسلم كوم‏كرن. ئه‌ما خودێ بخوه دزانت كانێ لڤی مودّه‌تيدا چ‏هات سه‌رێ سونّه‌تا پێحاكم (يێك ژ موحه‌دّڤێن مه‌زن) بسنه‌دا خوه ژ عائشێ (دايكا موسلمانا) روايه‌ت كريه كو ئه‌وێ گوت: بابێ من (ئه‌بوبه‌كر) حه‌ديڤێن پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم‏كوم كرن، بين پێنج صه‌د حه‌ديڤ، ڤێجا وێ شه‌ڤێ خه‌و بچاڤێ وی نه‌كه‌ت، لڤی ئاليی و وی ئاليی دا خوه دقولباندا، ئه‌ز گه‌له‌ك پێ غه‌مگير بيم، من گوت ئه‌ڤ خوه قولوباندنا وی ژبه‌ر نه‌خوشيه‌كی يه كولێ په‌يدا بيه ئان خه‌به‌ره‌ك نه‌خوه ش گهاييێ: ئه‌ما ده‌ما بی‏صبه‌ه گوته من ئه‌ی كه چكێ، واحه‌ديڤێن لبال خوه بينه، من ئا نين دانێ، ڤێجا ئه‌وی هه‌می شه‌وتاندن وگوت: ئه‌ز طرسهام كو بمرم و ئه‌و حه‌ديڤ بمينن بال‏ته، ڤێجا لناڤ وادا هنه‌ك حه‌ديڤ هه‌بن ژ هنه‌كا كو من ئه‌و ئه‌مين زانيبن و من باوه‌ری بوا ئانيبت ئه‌ما حه‌ديڤا وا نه‌وه‌ره‌نگ بت چه‌وا گوتين، ڤێجا ئه‌و (گونه‌ه) بكه ڤت ستوكرا من‏دا.

عو مه‌رێ كورێ خه‌طاب ژی خه‌لك مه‌نع دكران ژ وێ چه‌ندێ حاكم روايه‌ت كريه ژ »قورظه كوری كه‌عب« كو ئه‌وی گوت: ئه‌م (ژمه‌دينی) رێكه‌تين بو عراقێ عومه‌ر كورێ خه‌طاب دگه‌ل مه هات حه‌تا، »صه‌رارێ« ڤێجا ده‌ستنمێژ گرت وپاشێ گوت: هون زانن ئه‌ز ژ به‌ر چ دگه‌ل هه‌وه حه‌تا ڤێده‌رێ ها سه‌نه‌دا خوه ژ سه عيدێ كورێ ئبراهيم كوئه‌وی ژبابێ خوه روايه‌ت كريه‌كو: عومه‌رێ كوریو هه‌روها طه‌به‌رانی حه‌ديڤ روايه‌ت كريه ژ ئبراهيمێ كورێ عبدالرحيم: كو عومه‌ر سێ كه‌س زندان كرن. ابن مسعود وابو الدرّداء وابو مسعود انصاری وگوت وا: هه‌وه زه‌حف حه‌ديڤ ژ پێغه‌مبه‌رێ خودێ روايه‌ت كرنه وئه‌و زندان كرن لمه‌دينايی وهاگوت نه حه‌تا عومه‌ر ژدونيايێ‏چو.

 Ø®ØµÙˆØµÙ‡â€ŒÙ† پاش وه‌فاتا پێغه‌مبه‌رصلی الله عليه وآله وسلم ئه‌سحاب موحتاجێ نڤيسينا حه‌ديسا بين، به‌لێ عومه‌رێ كورێ خه‌طاب Ù¾ÛŽØ´ÛŒ Ù„ واگرت ونه‌هێلا بنڤيسن.

قالَ السُّيوطی فِي تَنْويرِ الْحَوالِك: »عَنْ الزُّهري، قالَ اَخْبَرني عُروَةُ بنُ الزُّبَير أَنّ عُمَرَ بن الخَطاب رضی الله عنه أرادَ أَنْ يَكْتُبَ السُّنَنَ، فَاسْتَفتی أَصْحاب ألنبي‏صلی الله عليه وآله وسلم في ذلك فَأشاروا عَلَيه بأن يكتبها. فَطفق عُمَرُ يَسْتَخيرُ اللّه فيها شهراً ڤمَّ اَصْبَحَ يَوماً، وَقَدْ عَزَمَ اللَّه ليانی، سيوطی لكتێبا »تنويرالحوالك« دا دبێژت: ژ زوهری هاتيه روايه‌ت كرن كو گوتيه عوروه كورێ زوبه‌ير گوت: عومه‌رێ كورێ خه‌طاب‏رضی الله عنه نيه‌ت كر حه‌ديسێن پێغه‌مبه‌ر بنڤيست، ڤێجا دگه‌ل ئه‌صحابا مه‌شوه‌ره‌ت كر هه‌ميا گوتن باشه بلا بێت نڤيسين، عومه‌ر هه‌يڤه‌كی ما و ژ خودێ خوه‌ست ياخێر وباش بينت پێش و به‌ره ژی لشكێ دابی كو چ بكت، پاشێ صبه‌هه‌كی رابی وخودێ تعالا ئێخست دلێ وی، ڤێجا گوت: من ژهه‌وه را به‌حسا نڤيسينا سونّه‌تێ كر وه‌ك چاوا هوين دزانن، پاشی كو من دا هزراخوه، من ديت هنه‌كا ژخه‌لكێ ئومه‌تێن به‌رێ دگه‌ل كتابا خودێ‏هنه‌ك كتێبێن ديتر نڤيسين ڤێجا به‌رێ وا كه‌ت واكتێبا وده‌ڤ ژكتێبا خودێ به‌ردان. وبخودێكم ئه‌ز كتێبا خودێ تێكه‌ل چ تشتی ناكم، ڤێجا نڤيسينا سونّه‌تێ ته‌رك كر.