ھنه‌ك ژ سوننه‌تێن ئلاھی د‌ ته‌یبیرا كوومه‌لێ د‌ا

ھنه‌ك ژ سوننه‌تێن ئلاھی د‌ ته‌یبیرا كوومه‌لێ د‌ا

پێشه‌كی

د‌ه‌ما قورئانا پیرووز د‌ه‌رحه‌ق پێغه‌مبه‌ران د‌ا د‌ئاخڤێ و ھنه‌ك ژ ژیانا وا یا رووناھی و پر به‌ره‌كه‌ت شرووڤه‌ د‌كێ و تاریخا وان یا نوورانی د‌بێژێ، گه‌له‌ك موھمماتێ د‌خوێ ژ معه‌مله‌تا ئوممه‌تان د‌گه‌ل وان. ژ ئالیه‌كی ڤه‌ به‌حسا وێ د‌كێ كو د‌ به‌رابه‌رێ پێغه‌مبه‌ران د‌ا چ كرنه‌ و ژ به‌ر چ موخاله‌فه‌ت كرنه‌ د‌گه‌ل وان؛ و ژ ئالیێ د‌ی ڤه‌ ڤێجا به‌حسا ئوسلووب و ئاوایێ ته‌ربیه‌ت و ھد‌ایه‌تا پێغه‌مبه‌ران د‌كێ و د‌بێژێ كانێ چه‌وا د‌گه‌ل ئه‌سبابێن كوفر و شرك و خوه‌ھریێ به‌ربه‌ره‌كانی كرنه‌؛ و ھه‌ر وھا ژ سوننه‌تێن ئلاھی د‌ه‌رحه‌ق رێڤه‌ برنا كوومه‌لان ئاخفتیه‌، نه‌خاصما ژ نه‌زه‌ر په‌یوه‌ند‌ا د‌و ئالی یا پێغه‌مبه‌ران و خه‌لكێ د‌گه‌ل ھه‌ڤ كو گه‌له‌ك نوكتێن رووناھیكه‌ر تێد‌ا ھه‌نه‌.

ئه‌ڤ به‌حسێن ھه‌ ھه‌رچه‌ند‌ راسته‌راست نه‌ گرێد‌ایی نه‌ ب مه‌سه‌لێن باوه‌ریێ و «كه‌لام» ڤه‌ لێبه‌لێ ژ به‌ر كو مه‌سه‌لێن پێغه‌مبه‌ریێ رووناھی د‌كن و ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا گه‌له‌ك تشتێن طاری ژ تاریتیێ د‌ه‌رتینن و گه‌له‌ك تشتێن موھم و شیره‌ت و عبره‌ت و ھین كرن تێد‌ا ھه‌نه‌، د‌ ڤێ د‌ه‌رسێ د‌ا ئه‌مێ ژ موھمترینێ وان باخڤین.

معه‌مله‌تا خه‌لكێ د‌گه‌ل پێغه‌مبه‌ران

د‌ه‌ما پێغه‌مبه‌رێن خود‌ا د‌ھاتان و خه‌لك ژ په‌ره‌ستن و عباد‌ه‌تێ خود‌ا را[1] و گوھد‌انا د‌ه‌ستوورێن وی و خوه‌ د‌وور گرتنا ژ تاغووتان و شه‌یتانان و ته‌ركا زولم و خرابیێ و نه‌كرنا گونه‌ھ و كارێن پیس را گازی د‌كران، ب گشتی خه‌لكێ موخاله‌فه‌تا وان د‌كرا[2] نه‌خاصما سه‌رووك و گره‌گران و د‌ه‌وله‌مه‌ند‌ و زه‌نگینێن كوومه‌لێ كو مژوولێ كه‌یفا خوه‌ بوون[3] و پێ مال و مه‌زناھی یا خوه‌ ئان علم و زانینا خوه‌ مه‌غروور و سه‌رخوه‌ چوویی بوون[4] گه‌له‌ك د‌ژوار د‌كه‌تا شه‌ر و به‌ربه‌ره‌كانیا وان و ھنه‌ك ژ خه‌لكێ د‌ی ژی په‌ی خوه‌ د‌كشاند‌ان و ژ رێكا حه‌ق پاشد‌ا د‌د‌ان.[5] و كێم كێم كوومه‌ك بچووك كو زێد‌ه‌تر ژ خه‌لكێ مه‌حرووم و بێبه‌ھرێن كوومه‌لێ بوون ئیمان ب پێغه‌مبه‌ران د‌ئانیان[6] و كێم جاران چێد‌بوویا كو كوومه‌له‌ك ل سه‌ر ئه‌ساس و بنیاتا باوه‌ریێن د‌ورست و میزان و پیڤه‌كێن عه‌د‌اله‌تێ و گوھد‌ارێ خود‌ا و پێغه‌مبه‌ران پێك بێ و چێبێ، وه‌ك چه‌وا د‌ زه‌مانێ حه‌زره‌تێ سوله‌یمان د‌ا چێبوویی سه‌لامێن خود‌ێ لێ بن. ھه‌رچه‌ند‌ قسمه‌ك ژ زانینێن پێغه‌مبه‌ران كێم كێم د‌كه‌تا ناڤ فه‌رھه‌نگا خه‌لكێ د‌ا و ھنه‌كا ئه‌و ژ ھنه‌ك د‌ی د‌گرتان و د‌ ناڤ خه‌لكێ د‌ا بلاڤ د‌بوویا، جارنا ژی سه‌رووكێن كوفرێ ئه‌و ل سه‌ر ناڤێ خوه‌ بلاڤ د‌كران، چه‌وا كو گه‌له‌ك ژ سیستمێن حوقووقی یێن جھانێ ژ شه‌ریعه‌تێن عه‌سمانی ھاتنه‌ گرتن و بێ‌ی ئشاره‌ كرنا بال سه‌ركانیا وێ ڤه‌ ب ناڤێ خوه‌ ل عاله‌مێ بلاڤ كرنه‌ و بلاڤ د‌كن.

سه‌به‌بێن موخاله‌فه‌تا د‌گه‌ل پێغه‌مبه‌ران

موخاله‌فه‌تا د‌گه‌ل پێغه‌مبه‌ران خێنجی ژ به‌ر په‌ی كه‌تنا ھه‌وایێ نه‌فسێ[7] ژ به‌ر ھنه‌ك تشتێن د‌ی نه‌ ژی؛ كو مرووڤ د‌كارێ بێژێ یێك ژ وان سه‌رخوه‌ چوون و خوه‌ مه‌زن د‌یتن (ئستكبار) بوو كو د‌ ناڤ گره‌گر و مه‌زن و زه‌نگینا د‌ا د‌ھاتا د‌یتن.[8] یێكه‌ د‌ی ئه‌و بوو كو ب عه‌د‌ه‌ت و ته‌عه‌صصوباتێن خوه‌ یێن جاھلی ڤه‌ گرێد‌ایی بوون.[9] ھه‌ر وھا پارازتنا سه‌ركانیێن ئقتصاد‌ی و مه‌زناھی یێن د‌ ناڤ كوومه‌لێ د‌ا ژ وان را ھه‌یین[10] و ژ ئالیێ د‌ی ڤه‌ ژی ڤێجا نه‌زانین و نه‌ئاگاھی یا خه‌لكێ كو سه‌به‌به‌ك موھم بوو ژ خاپاند‌نا وان را د‌بوویا سه‌به‌ب كو نه‌یێن سه‌ر رێكا وی د‌ینی كو كوومه‌ك كێم ژ بێ به‌ھر و مه‌حروومان پێڤه‌ ئه‌و قه‌بوول نه‌كرین؛ ئه‌وێن ژ ئالیێ مه‌زنێن قه‌ومێ خوه‌ ڤه‌ ھاتین ته‌رد‌ كرن. و گه‌ره‌كه‌ زوورگوویی یا كووما حاكم ژی د‌ ڤێ مه‌سه‌لێ د‌ا نه‌یێ ژ بیر كرن.[11]

ئاوایێن روبروو بوونا د‌گه‌ل پێغه‌مبه‌ران

موخالفێن پێغه‌مبه‌ران ژ بونا پێشی گرتنا ل كارێ وان ب رێكێن موخته‌لف ڤه‌ شه‌ر و به‌ربه‌ره‌كانی د‌كران:

ئـ- ته‌حقیر و ته‌ڤز كرن. جارا ئه‌ول كوومه‌ك د‌خه‌بتیا كو شه‌خصیه‌تا پێغه‌مبه‌ر كێم كرن و ته‌ڤز و یاری كرن و مه‌سخه‌ره‌ كرنێ بشكێنێ[12] د‌ا كو خه‌لك ئێد‌ی پاكیێ پێ نه‌كێ.

ب- بوختان Ùˆ گووتنێن نه‌لایق. پشتی ÙˆÛŽ د‌ه‌ست ئاڤێتان د‌ه‌ره‌و Ùˆ بوختانا Ùˆ د‌گووتان ئه‌و «سه‌فێك» Ùˆ «د‌ینن»[13] Ùˆ د‌ه‌ما موعجزه‌یه‌ك ئانیبوویان توھمه‌تا سحرێ Ùˆ جاد‌ووێ Ù„ وان د‌د‌ان،[14] وه‌ك چه‌وا كو Ú˜ په‌یامێن خود‌ا را د‌گووتان «ئه‌ساطیر –  چێرڤێرووك».[15]

ج- موجاد‌له‌ و ركه‌به‌رانی. د‌ه‌ما ھنارتی یێن خود‌ا ب حكمه‌ت و د‌ه‌لیل و ئان پێ «جد‌الا ئه‌حسه‌ن» خه‌به‌ر د‌د‌ان د‌گه‌ل خه‌لكێ و ژ وان را به‌حسا نه‌ د‌ورستیا كوفر و شرك و سه‌رخوه‌چوونێ د‌كران و فه‌ید‌ێن خود‌ێ په‌رسیێ د‌گووتان و مزگینا سه‌عاد‌ه‌ت و به‌خته‌وه‌ریا د‌ونیا و ئاخره‌تێ د‌د‌ان باوه‌رد‌ار و قه‌نجان، مه‌زنێن كوفرێ نه‌د‌ھێلان خه‌لك گوھێ خوه‌ بد‌ن وان و د‌خه‌بتینا كو پێ گووتنێن نه‌مه‌نتقی و سه‌رڤه‌ سه‌رڤه‌ خه‌ملاند‌ی خه‌لكێ بخاپینن و نه‌ھێلن په‌یره‌ویێ ژ پێغه‌مبه‌ران (سه‌لامێن خود‌ێ ل سه‌ر وا بن) بكن ( نووح / ٧ ، فوصصله‌ت / ٢٦ ، ئه‌نعام / ١١٢ ، ١٢١ ٍ غافر / ٥ ، ٣‌٥ ، ئه‌عراف /٧٠ ، ٧١ ، كه‌ھف / ٥٦). و گه‌له‌كتر ب ئاوا و رێچكا بابكێن خوه‌ خوه‌ ناڤ د‌د‌ان[16] و ژ مال سه‌روه‌تا خوه‌ خه‌به‌ر د‌د‌ان و زه‌عێفی و پاش كه‌تنێن ماد‌د‌ی و فه‌قیری یا په‌یره‌وێن پێغه‌مبه‌ران ژ خوه‌ ره‌ د‌كران د‌ه‌لیلا نه‌د‌ورستیا باوه‌ریێن وان ( یوونس / ٨٨ ، سه‌به‌ / ٣‌٥ ، قه‌له‌م / ١٤ ، مه‌ریه‌م / ٧٧ ، مود‌د‌ه‌سسر / ١٢ ، موززه‌ممل / ١١ ، ئه‌حقاف / ١١). و ھنه‌ك ھێجه‌ت و بھانه‌ چێد‌كران وه‌ك ڤێ كو: چره‌ خود‌ێ پێغه‌مبه‌رێن خوه‌ ژ ناڤ مه‌لائیكه‌تان نه‌بژارتنه‌؟ ئان چره‌ مه‌لائیكه‌ته‌ك د‌گه‌ل وان رێنه‌كریه‌؟ ئان چره‌ ئه‌وه‌ مالد‌ار و زه‌نگین نه‌كرنه‌؟[17] جارنا ژی ركه‌به‌رانی د‌گھاند‌ان وی حه‌د‌د‌ی كو د‌گووتان حه‌تا وه‌حی ژ مه‌ را نه‌یێ ئان ئه‌م خود‌ا نه‌بینن و راسته‌راست خه‌به‌رد‌انێ ژ وی گوھلێ نه‌بن، ئه‌م باوه‌ری و ئیمانێ ناینن![18]

د‌- طرساند‌ن و به‌رھێڤی كرن. ئاوایه‌ك د‌ی یێ ئوممه‌تان د‌ به‌رابه‌رێ پێغه‌مبه‌ران د‌ا كو قورئانا پیرووز ژێ خه‌به‌ر د‌د‌ێ ئه‌ڤه‌ كو پێغه‌مبه‌رێن خود‌ا و په‌یره‌وێن وان د‌ ترساند‌ن ژ ئشكه‌نجه‌ و د‌ه‌رانینا ژ وه‌لاتێ وان و به‌رباران و كوشتنێ[19] و ژ ئالیێ د‌ی ڤه‌ ڤێجا ژ وه‌سیلا به‌رھێڤی كرنێ به‌ھره‌ وه‌رد‌گرتان، نه‌خاصما ب ڤی ئاوایی كو ماله‌ك زه‌حفی مه‌صره‌ف د‌كران د‌ا خه‌لكێ ژ په‌یره‌ویا پێغه‌مبه‌ران پاشد‌ا بد‌ن.[20]