مووسا و ھاروون

مووسا و ھاروون سه‏لام ل وان بن

«مه‌ فورقان و رووناھی و زكر ژ ئه‌ھلێ ته‌قوایێ را، د‌ا مووسا و ھاروون» ئه‌نبیاء/48

«ھنه‌ك پێغه‌مبه‌ر كو مه‌ پێشد‌ا قصه‌تا وان ژ ته‌ را گووت و ھنه‌ك ژ پێغه‌مبه‌ران ژی مه‌ به‌حسا وان ژ ته‌ را نه‌گووتیه‌. و خود‌ا د‌گه‌ل مووسا ب ئاوایه‌ك ئاخفت» نساء /164

بنێره‌: به‌قه‌ره‌ /49-93؛ ھوود‌ /17 و 110؛ مائد‌ه‌ /20-26؛ ئبراھیم /5-8؛ مه‌ریه‌م /51-53؛ سه‌جد‌ه‌ /23-24؛ ئه‌حزاب /69 و صاففات /114-122؛ موئمن /53 و 54؛ فوصصله‌ت /45؛ ئه‌حقاف /12؛ قصه‌ص /3-46؛ ئه‌نفال /52-54؛ یونس /75-93؛ ئسراء /101-104؛ طه‌ /9-97؛ موئمنوون /45-49؛ شوعه‌راء /10-68؛ ص /12؛ موئمن /23-46؛ زوخروف /46-56؛ ته‌حریم /11؛ ئه‌عراف /103-156 و 159-162؛ د‌وخان /17-33؛ زاریات /38-40؛ صه‌فف /5؛ موززه‌ممل /15-16 و نازعات /15-26

پێغه‌مبه‌ر (ص): ئه‌ولین پێغه‌مبه‌ر ژ به‌نی ئسرائیلیان مووسا یه‌ و ئاخرینێ وان عیسا یه‌؛ ئه‌و شه‌شصه‌د‌ پێغه‌مبه‌ر بوونه‌.

ئمام عه‌لی (س): و ئه‌گه‌ر ئه‌ز بخازم ئه‌زێ نموونا د‌ووێ ژ مووسایێ كه‌لیم الله‌ بینم (س)، ل وێد‌ه‌رێ كو د‌بێژێ: «ئه‌ی خود‌ا! ئه‌ز موحتاجێ وێ باشیێ مه‌ ئه‌وا ته‌ ژ من را شاند‌ی» وڵاھی ئه‌وی خێنجی نانه‌كی بو خارنێ نه‌خوه‌ست، چكو ئه‌وی ژ گیا و شینكاتی یا عه‌رد‌ێ د‌خارا.

1.     وإنْ شئتُ ثَنَّيتُ بموسى كَليمِ‏اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏سلم؛ حَيثُ يقولُ: «رَبِّ إنّي لِما أنْزَلْتَ إلَيَّ مِن خَيرٍ فَقيرٌ (القصص: 24).» واللّه، ما سَألَهُ إلاّ خُبزا يأكُلُهُ، لأ نّهُ كانَ يأكُلُ بَقلَة الأرضِ (نهج البلاغة: الخطبة 160).

ئمام صادق (س): خود‌ا ژ مووسایێ كورێ عمران را (س) وه‌حی كر كو: مووسا! تو د‌زانی چره‌ من تو ژ ناڤ خه‌لقێ خوه‌ بژارتی و تو ژ ئاخفتنا د‌گه‌ل خوه‌ را، ڤه‌قه‌تاند‌ی؟ گووت: ئلاھی، نه‌. ڤێجا ژێرا وه‌حی كر كو من به‌رێ خوه‌ د‌ا عه‌رد‌ێ و من نه‌د‌یت كه‌سه‌ك وه‌ك ته‌ ل به‌رابه‌رێ من د‌ا شكه‌ستی بێ.

2.     أوحَى اللّه‏ُ إلَيهِ: إنّي اطَّلَعتُ إلَى الأرضِ فلَم أجِدْ علَيها أشَدَّ تَواضُعا لِي مِنكَ (أمالي الطوسيّ: 165 / 275).

ئمام صادق (س): د‌ه‌ما فرعه‌ون پێ حه‌سھا كو پاد‌شاھی یا وی وێ بد‌ه‌ستێ مووسا (س) ژ ناڤ بچێ، د‌ه‌ستوور د‌ا «كاھن» حازر كرن و ئه‌وا ئه‌و ژ نه‌سه‌با مووسا و ئه‌ڤێ چه‌ند‌ێ كو ژ به‌نی ئسرائیله‌ ئاگاھ كرن، ڤێجا ژ ھنگێ ڤه‌ ئه‌وی د‌ه‌ستوور د‌د‌ا كو زكێ ژنێن پێ گرانێن به‌نی ئسرائیل بد‌رینن، حه‌تا كو ژ بونا ژ ناڤ برنا مووسا بیست و چه‌ند‌ ھه‌زار زارووك كوشتن، لێبه‌لێ نه‌كاری مووسا بكوژێ، چكو خود‌ایێ ته‌باره‌ك و ته‌عالا ئه‌و د‌پارازتا.

ئاخفتنه‌ك د‌ه‌رحه‌ق قسه‌تا مووسا و ھاروون د‌ا (س)

حه‌زره‌تێ مووسا (س) ل مصرێ د‌ ماله‌ك ژ مالێن به‌نی ئسرائیل د‌ا ھات د‌نیایێ، ته‌وه‌للود‌ا وی د‌ زه‌مانه‌كی د‌ا بی كو بد‌ه‌ستوورا فرعه‌ون، سه‌رێ زارووكێن نو وه‌لد‌ی یێن به‌نی ئسرائیل، ژێ د‌كران. د‌ه‌یكا مووسا ئه‌و كر د‌ صند‌ووقه‌كی د‌ا و ئه‌و ئاڤێت ناڤ رووبارێ «نیل» و فرعه‌ون ئه‌و گرت و ل د‌ه‌یكا وی زڤراند‌ د‌ا شیر بد‌یێ و مه‌زن بكێ، ب ڤی ئاوایی مووسا (س) د‌ مالا فرعه‌ون د‌ا مه‌زن بی. پاشێ د‌ه‌ما مه‌زن بی و گھا ته‌نگا خوه‌، یێك ژ «قبطی» یان –كو ژ فرعه‌ونیان بین- كوشت و ژ طرسا وێ چه‌ند‌ێ كو فرعه‌ون و د‌ور و به‌رێن وی ئه‌وی ژ به‌ر وی قبطی یی ڤه‌ بكوژن، ره‌ڤی چوو مه‌د‌یه‌نێ.

ئه‌و ل مه‌د‌یه‌نێ ما جه‌م شوعه‌یب پێغه‌مبه‌ر (س) و د‌گه‌ل یێك ژ كه‌چێن وی زه‌وجی و پشتی زه‌مانێ ژ خزمه‌ت كرنا شوعه‌یب را ھاتی د‌ه‌ینان (د‌ه‌ھ سال) قه‌د‌اند‌ی د‌گه‌ل مالی یێن خوه‌ بئالیێ مصرێ ڤه‌ كه‌ت رێ. ژ ئالیێ چیایێ «طوور» ڤه‌ ئاگره‌ك د‌یت و چكو ل وێ شه‌ڤا طاری د‌ا رێك وند‌ا كر بین، مالی یێن خوه‌ ل وێد‌ه‌رێ ھشتن و ئه‌و بخوه‌ بئالیێ وی ئاگری ڤه‌ چوو د‌ا ھنه‌ك ئاگر ژ وان را بێنێ ئان ژی ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك لبال ئاگر ھه‌یه‌، رێكێ ژێ بپرسێ؛ د‌ه‌ما نێزیكێ ئاگر بی، خود‌ا ژ كێله‌كا راستێ یا د‌وولا ئه‌وی عه‌رد‌ێ پر به‌ره‌كه‌ت، ژ د‌ارێ گازی كرێ و د‌گه‌ل وی ئاخفت و ئه‌و ژ پێغه‌مبه‌ریێ را بژارت؛ نه‌ھ نیشان و ئایه‌تێن پێغه‌مبه‌ریێ د‌انێ، یێن وه‌ك: «عه‌صا – گوپال» و «ید‌ بیضاء – د‌ه‌ستێ سپی و نوورانی» و ئه‌و ژ وێ چه‌ند‌ێ را كو په‌یاما خود‌ێ بگھێنێ فرعه‌ون و فرعه‌ونیان و به‌نی ئسرائیل خلاس بكێ، بژارت و فه‌رمان د‌ایێ كو بچێ بال فرعه‌ون.

ڤێجا ئه‌و ھات بال فرعه‌ون و گازی وی كر كو بێ سه‌ر رێكا حه‌ق و ژێ خوه‌ست كو به‌نی ئسرائیلیان د‌گه‌ل وی رێكێ و ئه‌وا نه‌د‌ێ عه‌زاب و شكه‌نجێ، ھه‌ر وھا موعجزا «عه‌صا – گوپال» و «ید‌ بیضاء – د‌ه‌ستێ سپی» نیشێ كر، لێبه‌لێ فرعه‌ون قه‌بوول نه‌كر و پێ سحرا ساحران كه‌ت ركه‌به‌رانیێ د‌گه‌ل وی.

ساحران پێ ئه‌ژد‌ه‌ھا و ماران سحره‌ك مه‌زن كری، و ئه‌وی (س) عه‌صایێ خوه‌ ئاڤێت و د‌ گاڤێ د‌ا ئه‌و سحر و د‌ه‌ره‌وا وان تێكد‌ان و ئه‌و مار و ئه‌ژد‌ه‌ھایێن وان د‌ابه‌ڵاند‌ن (د‌اعیران) ڤێجا ساحران خوه‌ ئاڤێتن عه‌رد‌ێ و چوون سه‌جد‌ه‌ و گووتن: مه‌ باوه‌ری ئانی ب خود‌ایێ عاله‌مێ؛ خود‌ایێ مووسا و ھاڕوون. لێبه‌لێ فرعه‌ون ل سه‌ر ئنكارا خوه‌ ما و ساحر ته‌ھد‌ید‌ كرن و ئیمان نه‌ئانی.

مووسا (س) د‌ه‌وام د‌ا گازی و د‌ه‌عوه‌تا خوه‌ و د‌ه‌ست ژ فرعه‌ون و د‌ور و به‌رێن وی نه‌كێشا و لپه‌ی ھه‌ڤ ئایه‌ت و موعجزه‌ نیشا وان كرن، وه‌ك تووفان و كولی و سپه‌ھ و به‌ق و خوونێ. لێبه‌لێ ئه‌وا د‌ه‌ست ژ خوه‌ مه‌زن كرنێ نه‌كێشا و حه‌چی به‌لا سه‌ر وان د‌ا د‌ھاتا د‌گووتان: ئه‌ی مووسا! ژ به‌ر وێ سووزا د‌گه‌ل ته‌ ھاتی د‌ان، گازی خود‌ایێ خوه‌ بكه‌، ئه‌گه‌ر تو ڤی عه‌زابی و ڤێ به‌لایێ ژ مه‌ بد‌ی پاش، موحه‌قه‌ق ئه‌مێ باوه‌ریێ ب ته‌ بینن و موحه‌قه‌ق ئه‌مێ به‌نی ئسرائیل د‌گه‌ل ته‌ رێكین. لێبه‌لێ د‌ه‌ما خود‌ێ ئه‌و عه‌زابێ كو ل سه‌ر وان ھه‌بی ژ وان د‌د‌ا پاش، د‌یسا سووزا خوه‌ د‌شكاند‌ن.

ڤێجا خود‌ێ فه‌رمان د‌ایێ كو بشه‌ڤ بێخێ رێ؛ ئه‌و كه‌تن رێ و چوون حه‌تا گھان كێله‌كا به‌حرێ، فرعه‌ون د‌گه‌ل له‌شكه‌رێ خوه‌ په‌ی وان كه‌ت و د‌ه‌ما ھه‌رد‌و كووم لقایێ ھه‌ڤ بوون و ھه‌ڤد‌و د‌یتن، یارانێن حه‌زره‌تێ مووسا (س) گووتن: موحه‌قه‌ق وێ بگھێن مه‌. ئه‌وی گووت: ئه‌به‌د‌ا، خود‌ایێ من د‌گه‌ل منه‌، وێ رێكێ نشا من بد‌ێ، ڤێجا فه‌رمان ھات كو: عه‌صایێ خوه‌ (گوپال، چووڤ، چیڤ) ل به‌حرێ بد‌ێ و ھه‌ما د‌ه‌ما لێد‌ا، ئاڤ شه‌ق بی و ئه‌و ژ به‌حرێ د‌ه‌رباز بوون و فرعه‌ون و یارانێن خوه‌ د‌ په‌ی وان د‌ا خوه‌ ئاڤێتن به‌حرێ و د‌ه‌ما ھه‌می كه‌تنێ، خود‌ێ ژ ھه‌می ئالیان ڤه‌ ئاڤ سه‌ر ھه‌ڤ د‌ا ئانی و فرعه‌ونی ھه‌می تێد‌ا نووقی بوون و خه‌نقین.

پشتی كو خود‌ێ به‌نی ئسرائیل ژ د‌ه‌ستێ فرعه‌ون و له‌شكه‌رێ وی خلاس كرن، و ئه‌و گھاند‌ن به‌ژێ (جھێ زوا) كو ل وێد‌ه‌رێ نه‌ ئاڤ ھه‌بی و نه‌ گیا و شینكاتی، خود‌ێ ئه‌و ئێخستن به‌ر كه‌ره‌م و ره‌حمه‌تا خوه‌ و ژ وان را «گه‌زوو» و «بلد‌رچین» نازل كر و فه‌رمان د‌ا مووسا (س) د‌ا چیڤێ (عه‌صا – د‌ارێ د‌ه‌ستی) خوه‌ ل كوچ (كه‌ڤر) بد‌ێ، لێد‌ا و د‌ازد‌ه‌ھ كانی ژێ د‌ه‌ركه‌تن و ھه‌ر قه‌بیله‌یه‌ك یا به‌نی ئسرائیل چوو سه‌ر ئاڤا خوه‌ و ژ وان كانیان ڤه‌خارن و ژ گه‌زوو و بلد‌رچینان خارن و عه‌ور لسه‌ر سه‌رێ وان كر سیبه‌ر. ڤێجا خود‌ێ د‌گه‌ل وی قرار د‌انی كو چل شه‌ڤا بچێ چیایێ «طوور» د‌ا كو ته‌ورات ژێرا بێ، ئه‌وی ژ ناڤ قه‌ومێ خوه‌ حه‌فتێ زه‌ڵلام بژارتن د‌ا كو ئاخفتنا خود‌ایێ ته‌عالا د‌گه‌ل وی سه‌ح بكن، ئه‌وا حه‌فتێ كه‌سا ئاخفتنا خود‌ێ د‌گه‌ل مووسا سه‌ح كرن لێبه‌لێ گووتنێ حه‌تا ئه‌م خود‌ێ ئه‌شكه‌ره‌ و ب عه‌یان نه‌بینن، ئه‌م باوه‌ریێ ب ته‌ ناینن، ژ نشكێد‌ا صاعقێ ئه‌و گرتن د‌ حاله‌كی د‌ا كو لێ د‌نێریان، لێبه‌لێ خود‌ێ پێ د‌عا مووسا (س) ئه‌و ساخ كرن و د‌ه‌ما میقات (چل شه‌ڤ) خلاس بی، خود‌ێ ته‌ورات ژێرا رێكر و خه‌به‌رد‌ایێ كو پشتی ھاتنا وی سامری، قه‌ومێ وی ژ رێ د‌ه‌رانینه‌ و ئه‌و بوونه‌ گوولك په‌رێس.

مووسا (س) ب نه‌رحه‌تی و كول و مه‌ره‌ق ڤه‌ بئالیێ قه‌ومێ خوه‌ ڤه‌ زڤری و ئه‌و گوولك شه‌وطاند‌ و خوه‌لیا وێ رژاند‌ به‌حرێ د‌ا و سامری ژ وێد‌ه‌رێ د‌وور كر و گووتێ: ھه‌ره‌ د‌ا تو ئله‌ھ د‌ ژیانێ د‌ا بێژی: «لا مساس – د‌ه‌ستێ خوه‌ ل من نه‌د‌ن». و فه‌رمان د‌ا خه‌لكێن د‌ی ژی ته‌وبه‌ بكن و خوه‌ بكوژن، پشتی ھنگێ بی كو ته‌وبا وان قه‌بوول بی. لێبه‌لێ د‌یسا خوه‌ ژ قه‌بوول كرنا د‌ه‌ستوورێن ته‌وراتێ د‌ان پاش، ب ئاوایه‌ك وه‌ره‌نگ كو خود‌ێ طوور بلند‌ كر ل سه‌راسه‌رێ وان.

به‌نی ئسرائیل ژ خارنا گه‌زوو و بلد‌رچینا ژی وه‌سطھان و گووتن: ئه‌م نكارن لسه‌ر خارنا قسمه‌ك تنێ یێ خارنێ خوه‌ راگرن و ژێ خوه‌ستن كو ژ خود‌ایێ خوه‌ بخازێ كو شینكاتی یا عه‌رد‌ێ؛ وه‌ك گیا و خیار و سیر و نیسك و پیڤازا ژ وان را شین بكێ. ڤێجا خود‌ێ فه‌رمان د‌ا كو بچن وی عه‌رد‌ێ موقه‌د‌د‌ه‌س كو خود‌ێ ژ وان را د‌نیه‌ و قرار د‌ایه‌، لێبه‌لێ ئه‌وا قه‌بوول نه‌كر، ڤێجا ژ به‌ر وێ خود‌ێ ئه‌و عه‌رد‌ لسه‌ر وان حه‌رام كر و ئه‌و ھشتن د‌ ناڤ شاشی و حه‌یری بوونێ د‌ا، ب ئاوایه‌ك وه‌ره‌نگ كو ب مود‌د‌ه‌تێ چل سالان ئه‌و د‌ چوولێ د‌ا شاش و حه‌یری مان.

تفسير الميزان: 16 / 40