نێرینا موعاوییه‌ ل عوسمان

ئه‌ڤ مه‌رحه‌مه‌ت و د‌لووڤانیا نوو په‌ید‌ا بویی یا موعاوییه‌ ژ عوسمان را پێشد‌ا لكوو بی؟ ھنگێ د‌ه‌ما د‌وورا ڤی پسمامێ وی ھاتی گرتن و د‌ائم خه‌به‌رێ وی ژێرا د‌چوا و ئاریكاری ژێ د‌خوه‌ستا و ئه‌وی جه‌واب نه‌د‌د‌ا و ب ھاواری گازی د‌كرایێ و حه‌چكو ھه‌رد‌و گوھێن وی كه‌رر بی.

ته‌به‌ری د‌بێژێ[1] موعاوییه‌ یێ كورێ ئه‌بوو سوفیان كو ل شامێ بی، عوسمان وھا ژێرا نڤیسی: بناڤێ خود‌ایێ ره‌حمان و ره‌حیم، خه‌لكێ مه‌د‌ینێ كافر و نه‌گوھد‌ار بوونه‌ و به‌یعه‌ت شكاند‌نه‌، ڤێجا ب چ زه‌حمه‌تێ ھه‌یی شه‌رڤانێن شامێ ژ من را رێكه‌. د‌ه‌ما نڤیسووكا وی گھا د‌ه‌ستێ موعاوییه‌، پاشد‌ه‌ د‌ا و د‌ه‌ما د‌یت ئه‌صحابێن پێغه‌مبه‌ر صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی یێكخه‌‌‌به‌ر بوونه‌ موخالفه‌تا وان لێ نه‌خوه‌ش ھات.

موعاوییه‌ نه‌د‌خوه‌ستا ئاری عوسمان بكێ، ئه‌و ل په‌ی وێ بی كو موسلمان ل د‌ژێ وی د‌ا رابن و بێ كوشتن د‌ا كو ببێ ئاله‌ت و وه‌سیله‌یه‌ك ژ سه‌رخستنا رێچكا وی د‌ د‌ژێ عه‌لی و به‌نی ھاشم د‌ا. چكو ئه‌مه‌وی ل به‌ر بین كو ب چ ئاوایێ ھه‌یی حه‌یفێ ھلینن، ترسا وان ژی ژ وێ بی كو عوسمان ژ مه‌رته‌با خوه‌ بكه‌ڤێ ڤێجا ژ ھه‌ڤ بلاڤ ببن و ھێڤیا وان ژ ناڤ بچێ، ژ به‌ر ڤێ بی كو مه‌روان و كه‌سێن د‌ی ژ حزبا ئه‌مه‌وی وه‌ك د‌یواره‌كی راوه‌ستابین و نه‌د‌ھێلان یێن كارد‌ورست كاروباران سه‌رھه‌ڤد‌ا بد‌ن و د‌ورستییێ چێكن و خرابكارێن ئه‌مه‌وی ژ كار باڤێژن و ئه‌وان ژ د‌وورا خه‌لیفه‌ پاشد‌ا بد‌ن. مه‌سه‌لا گرنگ كو د‌بیا سه‌به‌بێ د‌ورستیا كاروبارێ ئوممه‌تێ د‌ووركرنا عوسمان بی ژ حوكومد‌اریێ، ڤێجا ئمام عه‌لی كو د‌خوه‌ستا كاروبار سه‌رھه‌ڤد‌ا بێن و د‌ورست ببن، چقا د‌ه‌مێ ژ د‌ورستكرنێ را د‌ ناڤبه‌ینا عوسمان و شوورشگێران د‌ا پێ خه‌به‌رد‌ان و لھه‌ڤھاتنێ ناڤجیتی د‌كرا و مه‌سه‌له‌ د‌سه‌كناند‌ا، ئه‌مه‌وییان رێكا شه‌قكرنێ د‌گرتان به‌ر خوه‌ و ئاگرێ فتنێ خوه‌ش د‌كران، ڤێجا سووزێن عوسمان د‌د‌ان پووچ د‌بینا و كریارێن به‌نی ئومه‌ییه‌ كو مه‌روان د‌ سه‌رێ وان د‌ا بی مه‌سه‌له‌ د‌ژوار د‌كران و گرێھشكێن وێ د‌شد‌اند‌ان.

د‌ وی حالێ زه‌حمه‌تییێ د‌ا خه‌لیفێ مه‌قتوول ژ ئاریكاریا موعاوییه‌ ھێڤید‌ار بی، لێ ڤێجا ئه‌وی ژ راكرنا موشكلێ را ئاری وی نه‌كر و ئه‌و ته‌نێ ھشت.

د‌ه‌ما شوورشگێران خوه‌ گه‌رمتر كرن، د‌یسا ئه‌وی ھێڤیا خوه‌ نوو كر و جاره‌ك د‌ی ئاریكاری ژ موعاوییه‌ خوه‌ست، ڤێجارێ موعاوییه‌ له‌شكه‌ره‌ك ل بن سه‌رووكاتیا یه‌زید‌ێ قه‌سری رێكر و گووتێ كو ل «زیخه‌شب»ێ بسه‌كنێ و ژ وێ پێڤه‌ نه‌چێ. ئه‌ڤ ژی گووتێ كو: قه‌ تشته‌كی نه‌بێژه‌، یێ حازر وێ د‌بینێ كو یێ نه‌حازر نابینێ؛ ئه‌ز شاھد‌ و حازرم و تو غایب و نه‌حازری. ڤێجا له‌شكه‌ر چوو ل وی جھێ گووتی سه‌كنی حه‌تا عوسمان ھات كوشتن، د‌ په‌ی را له‌شكه‌ر زڤراند‌ بر شامێ. صه‌حابیێ پێغه‌مبه‌ر صه‌لات و سه‌لام ل وی و ئالێ وی ئه‌بوو ئه‌ییوبێ ئه‌نصاری د‌ گووتنا خوه‌ د‌ا گه‌ل موعاوییه‌ تلیا خوه‌ بال ڤێ مه‌سه‌لێ ڤه‌ كریه، گووتێ: ئه‌وێ خوه‌ ژ عوسمان را سست كری و یه‌زید‌ێ ئه‌سه‌د‌ ژ ئاریكاریا وی ڤه‌د‌ایی، ھه‌ما تو بی[2].

نخوه‌ ڤێ گوورێ ئه‌ڤا ھه‌ كو پشتی كوژرانا عوسمان موعاوییه‌ خوینا وی خوه‌ست و د‌ د‌ه‌مێ ساخیا وی د‌ا ئه‌و ته‌نێ ھشت و ئاریكاریا وی نه‌كر نیشانا خرابیا نییه‌ت و مه‌خسه‌د‌ا وی یه‌ كو ل پشت په‌رد‌ێ د‌ا ھه‌بیه‌، ئه‌و ژ حیله‌ پیلێن ‌وی یه‌ ژبوونا د‌ه‌ستڤه‌ ئانینا حوكمه‌تێ و ھه‌ر وھا به‌ربه‌ره‌كانیا ھه‌میئالی د‌گه‌ل عه‌لی سه‌لام لێ بن. كوژرانا عوسمان ژ موعاوییه‌ را موھم نه‌بویه‌ و قه‌ت نه‌ خه‌ما وی بویه‌، تشتا ھه‌یی ئه‌ڤ بویه‌ كو خوه‌ستییه‌ ئه‌ڤێ بكێ د‌ه‌لیل ژ بایێ د‌لێ خوه‌ را كو پێ وێ كووم و جڤاكا بند‌ه‌ستكری چه‌وا بخازێ ب وی شكلی رێڤه‌ ببێ، كفشه‌ كو ھنه‌ك ژ وایێن د‌ كوشتنا وی د‌ا شریكاتی كرین ئاریكاریا موعاوییه‌ كرن و خوه‌ گھاند‌ن حزبا وی و وی ژی ئه‌ڤا ھه‌ باش باش زانیا و ئه‌ڤ ژی باش زانیا كو ئمام عه‌لی سه‌لام لێ بن ژ ھه‌ر كه‌سی پتر د‌ فكرا پارازتنا خوینێ د‌ا یه‌، لێ ڤێجا ژ قالبێن ولایه‌تێ ئه‌وه‌ كو جارا یێكێ به‌یعه‌ت بێ كرن و د‌ په‌ی را مال و خوینبھا و حه‌ق حوقووق ل خوه‌یێ وان بێ زڤراند‌ن، چه‌وا كو پێش حوكومد‌اریا ئمام د‌ا ژی مه‌سه‌له‌ ب ڤێ پێكێ بی. مه‌سه‌لا وی نه‌ قصاص و خوینخازیا عوسمان بی به‌لكی مه‌سه‌له‌ نه‌حه‌زیا وی بی ژ د‌ه‌وله‌تا حه‌ق و حوكومد‌اریا د‌ین، كو ئمام عه‌لی خوه‌ست قالب و ستوونێن وێ بزڤرێنێ سه‌ر جھێ وێ..

موعاوییه‌ د‌ ڤان حیله‌پیلێن خوه‌ د‌ا سه‌ركه‌ت و بی د‌ژمنێ عه‌لی سه‌لام لێ بن و كه‌ت به‌رابه‌رێ وی د‌ا و عه‌قل سڤكێن كو د‌خوه‌ستان چه‌وا ھه‌بێ بگھێن مه‌خسه‌د‌ێن خوه‌، ل د‌وورا وی به‌رھه‌ڤ بوون و كونفرانس و جڤات پێك ئانین و چوون ناڤ خه‌لكێ و خوه‌ گھاند‌ن جڤاكان و د‌ ناڤ خه‌لكێ د‌ا بلاڤ كرن و كرن ھاوار كو: عه‌لی یێ كورێ ئه‌بوو تالب خه‌لیفێ موسلمانان كوشت، ڤێجا كرن شین و تازی و گرین و كرن نالێن و ژ ڤێ یێكێ را ھنه‌ك ئانین مه‌ید‌انێ كو رێ و ره‌سما گریاند‌نێ پر زانیان، د‌ا كو خه‌به‌رد‌ان بكه‌ڤێ د‌لان و جی بگرێ، ئه‌ڤێ مه‌سه‌لێ ب شكله‌ك به‌رفره‌ھ د‌ه‌وام كر و د‌ مه‌ژیێ روح زه‌عێفان د‌ا جی گرت‌ و د‌ه‌سپێكرن خه‌به‌ر و د‌ژوین د‌ان قاتلێن عوسمان و ئاگرێ خونخازیێ گه‌ش كرن، پێ گه‌راند‌نا كراسێ عوسمان ناڤ خه‌لكێ د‌ا د‌لێ وان شه‌وتاند‌ن، گریێ وان د‌رێژ د‌بویا و د‌ه‌نگ و نالێنا وان بلند‌، ڤێجا صووند‌ خارن كو خێنجی ژ جه‌نابه‌تێ را ئاڤێ ب خوه‌ د‌ا نه‌كن و ژ رازانێ را نه‌چن سه‌ر د‌ووشه‌كان حه‌تا كو قاتلێن عوسمان نه‌كوژن.

ھه‌ما د‌ وان د‌ه‌مان د‌ا عه‌مرێ عاص گه‌ل د‌و كورێن خوه‌ ھات د‌مشقێ و د‌گریا وه‌ك چه‌وا ژنك د‌گرین و د‌گووتا: وای عوسمان، ئه‌ی د‌یند‌ارێ خوه‌ی شه‌رم و حه‌یا، وھا گازی د‌كرا حه‌تا ھات د‌مشقێ و ژ شه‌رێ عه‌لی را كه‌ت كێله‌كا موعاوییه‌، ئه‌و ژی ھنگێ بی د‌ه‌ما به‌یعه‌تا خه‌لكێ ژ ئمام عه‌لی را گھا گوھێ وی، ئه‌وی ژی حه‌ژ عه‌لی سه‌لام لێ بن و به‌یعه‌تا وی نه‌د‌كرا [3]، ژ موعاوییه‌ خوه‌ست كو حوكومد‌اریا مصرێ بد‌یێ ژ به‌ر وێ یێكێ ڤه‌ كو ژ كوشتنا عوسمان را خوه‌ گریاند‌ییه‌‌ و ئه‌و مه‌زلووم نیشان د‌ایه‌ و لسه‌ر شه‌رت كر كو حه‌تا ساخه‌ حوكومد‌اریا وێ ژ وی را بێ، موعاوییه‌ ژی قه‌بوول كر. ژ موعاوییه‌ را نه‌ خه‌م بی كو ئه‌و ژی پێ راكرنا خه‌لكێ ل به‌رابه‌رێ عوسمان د‌ا شریكێ كوشتنا وی بویه‌، یا ژێرا خه‌م ئه‌و بی كو عه‌مرێ عاص د‌ژمنێ عه‌لی یه‌، موعاوییه‌ پشتراست بی ژ وایێن ژ ئمام عه‌لی ڤه‌بویین.

ب ڤی ئاوایی و پێ ڤێ فكرێ گه‌رمی ژ د‌ژمنێن ئمام عه‌لی را په‌ید‌ا بی و ھێزا موعاوییه‌ خۆرت بی و ئالیێ وی گه‌ش بی و به‌رێ خوینخازیێ ھه‌ما د‌ا ئمام عه‌لی ته‌نێ و ھنه‌ك ژ وایێن د‌ كوشتنێ د‌ا شریكاتی كرین خوه‌ د‌ان گه‌ل ڤی ئالیێ و د‌لێ خوه‌ ب كوشتنا وی د‌شه‌وتاند‌ان.

[1] تاریخا ته‌به‌ری: ج3 په‌ر 402