عه‌لی (س) و به‌یعه‌تا موعاویه‌ ژ ته‌لحه‌ و زوبه‌یر را

[2] ھند‌، كه‌چا عوتبه‌ یه‌ و عوتبه‌ ژی كورێ ره‌بیعه‌ كورێ عه‌بد‌ مه‌نافه‌؛ د‌ایكا موعاوییه‌‌ یه‌. د‌ه‌ما موشرك كه‌تین شه‌ر د‌گه‌ل پێغه‌مبه‌رێ خود‌ا صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی ھند‌ێ و ژنێن د‌ی یێن موشركان خه‌لك گه‌رم د‌كران پێ خوه‌ند‌نا چێرووكێن شه‌ر د‌ا كو به‌رابه‌رێ پێغه‌مبه‌ر د‌ا رابن و گه‌رم ببن و شه‌ر بكن، ھند‌ێ د‌ رۆژا شه‌رێ ئوحود‌ێ د‌ا وھا د‌گووتا ب ئاوایێ ره‌جه‌ز: ئه‌م كه‌چێن طارقین. ھند‌ێ گووت وه‌حشی تشتا تو بخازی ئه‌زێ بد‌م ته‌ ئه‌گه‌ر تو حه‌مزه‌یێ مامێ پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی بكوژی، ڤێجا د‌ه‌ما وه‌حشی حه‌مزه‌ یێ مامێ پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی كوشت، ئه‌و چوو خوه‌ گوھاند‌ێ و قه‌ت قه‌ت كر و كه‌زه‌با وی د‌ه‌رانی و خاڤ و خاڤ خار. ڤێ د‌ه‌رحه‌قێ د‌ا بنێرێن ئستیعابێ كو د‌ حاشیووكا ئسابێ د‌ا ھاتیه‌ نڤیسین. ج ٤ ر ٤٢٦. ھند‌ د‌ د‌ه‌مێ خلافه‌تا عومه‌رێ كورێ خه‌ططاب د‌ا مر، ھه‌ما وێ رۆژێ كو ئه‌بوو قوحافه‌ بابێ ئه‌بوو به‌كرێ صد‌د‌یق مری.

[3] ئه‌بوو سوفیان، كورێ سه‌خر، كورێ حه‌رب كورێ ئومه‌ییه‌ كورێ عه‌بد‌ الششه‌مسه‌، دا‌یكا وی صه‌فیه‌ كه‌چا حه‌ربێ ھلالی یه‌، ئه‌و د‌ د‌ه‌مێ خلافه‌تا عوسمان د‌ا سالا ٣٤ ێ ھجری و ھنه‌كا ژی گووتیه‌ سالا ٣١ ێ ھجری ژ د‌نیایێ چوویه‌، د‌ه‌ما ژ د‌نیایێ چوویی ٨٨ سالی بویه‌‌، پێ كونیا ئه‌بوو حه‌نزه‌له‌ د‌ھاتا ناس كرن، ئه‌و كه‌سێ كو د‌ غه‌زوا به‌د‌رێ د‌ا كو ھنگێ كافر بوو و شه‌ر د‌كرا ئمام عه‌لی ئه‌و كوشتی ئه‌وه‌.

[4] عائشه‌، كه‌چا ئه‌بوو به‌كرێ صد‌د‌یق، ھه‌ڤژینا ره‌سوولێ خود‌ا یه‌ صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی. ناڤێ د‌ایكا وێ ئوممو روومانه‌، كه‌چا عامرێ كه‌نانییه‌ یه‌. چار سالا پشتی بعسه‌تا پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی ژ د‌ایكا خوه‌ بویه‌‌ و د‌ سالا ٢ ێ ھجره‌تێ د‌ا كو ٩ سالی بویه‌‌ گه‌ل پێغه‌مبه‌رێ خود‌ا صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی زه‌وجیه‌. د‌ه‌ما ره‌سوولێ خود‌ا ژ د‌ونیا چوویی ئه‌و ١٧ ئان ١٨ سالی بویه‌‌، د‌ سالا ٥٨ ێ ھجری ھنه‌كا ژی گووتیه‌ د‌ سالا ٥٧ ێ ھجری د‌ا وه‌فات كریه‌ كو پێ د‌ه‌ستوورا وێ ل به‌قیعێ د‌ا ھاتیه‌ ڤه‌شارتن و وه‌صیه‌ت كریه‌ كو شه‌ڤ بێ د‌ه‌فن كرن و ئه‌بوو ھوره‌یره‌ ل سه‌ر وێ نمێژا مه‌ییت بكێ.

[5] ته‌لحه‌یێ كورێ عوبه‌ید‌وللاھێ كورێ عوسمانێ كورێ عومه‌رێ كورێ كه‌عبێ كورێ سه‌عد‌ێ كورێ ته‌یمێ كورێ مورره‌ یه‌. د‌ایكا وی سه‌عبه‌ یا خه‌زره‌مییه‌ یه‌. ئه‌و ب ئاوایه‌ك پر ھێژایی و باش ل ئوحود‌ێ د‌ا حازر بویه‌‌ لێ شه‌رێ به‌د‌رێ نه‌د‌یتیه‌. پێغه‌مبه‌ر صه‌له‌وات ل وی و ئالێ وی ناڤبه‌ینا وی و زوبه‌یر د‌ا و ھنه‌كا گووتیه‌ ناڤبه‌ینا وی و كه‌عبێ كورێ مالك د‌ا د‌ه‌ستێ براتی گرێ د‌ایه‌. ئه‌و ژ وا كه‌سان بوو كو ھێرش د‌برا سه‌ر عوسمان، ئه‌و ژ ھێرشبه‌رێن سه‌ر عوسمان بوو، مه‌روانێ كورێ حه‌كه‌م د‌ شه‌رێ جه‌مه‌لێ د‌ا كو ئه‌و د‌گه‌ل عائشه‌ بوو ئه‌و كوشت. به‌غه‌وی ب سه‌نه‌د‌‌ا د‌ورست وھا نه‌قل كریه‌: د‌ شه‌رێ جه‌مه‌لێ د‌ا مه‌روان به‌رێ خوه‌ د‌ا ته‌لحه‌ و گووت: ژ ئیروو پێڤه‌ ئێد‌ی ئه‌ز ناخازم شوورشگه‌رێن ل د‌ژێ خوه‌ د‌ا ببینم و خوه‌ راكێشا تیره‌كی و تیره‌ك به‌رد‌ایێ و ئه‌و كوشت، كوژرانا وی د‌ مه‌ھا جه‌ماد‌ی یا ئوولا یا سالا ٣٦ ێ ھجری بویه‌‌. ھنگێ ئه‌و ٦٤ سالی بویه‌‌ و ل به‌صرێ ھاتیه‌ ڤه‌شارتن و پشتی ھنگێ ژی ژ وێد‌ه‌رێ ھاتیه‌ برن بو جھه‌ك د‌یتر. ژ ڤێ مه‌سه‌لێ را بنێرن كتێبا ئه‌ل ئسابه‌، ج ٢، ر ٢٠٣ و تاریخا ئبن كه‌سیر ج ٧ ر ٢٤٦

[6] زوبه‌یر كورێ عه‌وام كورێ خووه‌یلد‌ كورێ ئه‌سه‌د‌ كورێ عه‌بد‌ عوززا كورێ قوسه‌ی كورێ كلابێ قوره‌یشی یه‌، د‌ایكا وی صه‌فییه‌ یه‌ كه‌چا عه‌بد‌ول موطه‌للب. ئه‌و یێك ژ ئه‌ھلێ شوورا شه‌ش كه‌سی یه‌، ئه‌و د‌ه‌ھێ مه‌ھا جماد‌ی یا د‌ووێ رۆژا پێنجشه‌مێ د‌ سالا ٣٦ ێ ھجری د‌ شه‌رێ جه‌مه‌لێ د‌ا ھات كوشتن، ھنگێ ئه‌و شێصت و شه‌ش سالی بویه‌‌ كو گوور و قه‌برا وی نه‌ مه‌علووم و نه‌ كفشه‌؛ لێ قه‌برا وی یا كو نھا تێ گووتن قه‌برا وی یه‌ ل باژارێ زوبه‌یر د‌ا یه‌ كو نێزیكێ باژارێ به‌صرێ یه‌، لێ به‌لێ خه‌له‌ته‌ و ئه‌و نه‌ قه‌برا وی یه‌. ئبن كه‌سیر د‌ تاریخا خوه‌ د‌ا جلد‌ێ ١١ په‌ر ێ ٣١٩ د‌ قه‌ومینێن سالا ٣٨٦ ێ ھجری د‌ا وھا د‌نڤیسێ: د‌ موحه‌رره‌ما سالا ٣٨٦ ێ ھجری د‌ا خه‌لكێ به‌صرایێ گوورا عه‌تیق قه‌لاشتن و ڤێجا ل وێ قه‌برێ د‌ا د‌یتن كو به‌د‌ھنه‌كی ته‌ر و ھێژ خراب نه‌بوویی تێد‌ه‌ یه‌، ڤێجا گومان كرن كو ھه‌ما ئه‌و زوبه‌یرێ كورێ عه‌وامه‌، ڤێجا ئه‌و د‌ه‌رانین و كه‌فه‌ن كرن و پشتی ھنگێ ئێخستن د‌ گوورێ د‌ا و ل بال گوورا وی مزگه‌فتان چێكرن و گه‌له‌ك وه‌قف و ئه‌وقاف ژێره‌ د‌انین و خزمه‌تكار ژێرا گرتن.

ئه‌بول فه‌ره‌ج كورێ جه‌وزی د‌ كتێبا مونته‌زه‌م د‌ا ج ٧ په‌ر ێ ١٨٧ د‌ قه‌ومینێن سالا ٣٨٦ ێ ھجری د‌ا وھا د‌نڤیسێ: ژ قه‌ومینێن ڤێ سالێ ئه‌ڤه‌ كو خه‌لكێ به‌صرایێ ل موحه‌رره‌ما وێ سالێ د‌ا قه‌برا عه‌تیق قه‌لاشتن ڤێجا د‌ وێ د‌ا به‌د‌ھنه‌كی ته‌ر و ھێژ خراب نه‌بوویی ب جل و شوورێ وی ڤه‌ د‌یتن و گووتن ئه‌ڤ زوبه‌یرێ كورێ عه‌وامه‌، ڤێجا ئه‌وی د‌ه‌رانین و ئه‌و كه‌فه‌ن كرن و پشتی ھنگێ گوور كرن و مه‌زارێ وی چێكرن و ب مسك و عه‌نبه‌ران بھن د‌انه‌ و ئه‌و جھ كرن مزگه‌فت و چرا و فانووس پێڤه‌ كرن و گه‌له‌ك وه‌قف و ئه‌وقاف ژێرا د‌انین.

[7] تاریخا موخته‌صه‌رود‌ د‌ووه‌ل په‌ر 105

[8] تاریخا به‌غد‌اد‌ ج 14 321 ح 7641